Op donderdag 12 mei stelde Attent de maandelijkse Commissiebijeenkomst open voor andere geïnteresseerden. Samen hingen ze aan de lippen van Nadia Nsayi, beleidsmedewerker Centraal-Afrika voor Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen. Ze bracht de toenemende spanningen en problemen in Burundi, Congo en Rwanda helder in beeld, stelde de uitdagingen voor de toekomst scherp en eindigde met een positieve noot.
Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen werken voor Centraal-Afrika samen. Vrede en ontwikkeling hangen in de praktijk immers ook samen. Zo zien landen met een gebrek aan toekomstperspectief de voedingsbodem voor geweld almaar toenemen. Bovendien willen Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen de betrokken regio op de politieke agenda zetten en houden, en ook het ruime publiek sensibiliseren. Door het verleden is er in België niet alleen een grote interesse voor de regio, maar is er ook veel kennis. Dat maakt dat ook op internationaal vlak België over die regio echt kan meespreken.
BURUNDI
De directe aanleiding voor de crisis in Burundi is terug te voeren op de beslissing van president Pierre Nkurunziza om zich kandidaat te stellen voor een nieuwe ambtstermijn. Dit derde mandaat strookt echter niet met het vredesakkoord van Arusha (2000), waarvan ook Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen de naleving vragen. Na de kandidaatstelling (op 25 april 2015) braken er protest uit in de hoofdstad Bujumbura, in bepaalde volksbuurten. Dat protest was aanvankelijk vreedzaam. Maar de politie reageerde daarop zeer gewelddadig. Op 13 mei 2015 volgde een poging tot militaire staatsgreep, waardoor het conflict gemilitariseerd raakte. Ondanks internationale druk om de verkiezingen uit te stellen, vonden ze plaats op 21 juli 2015. Pierre Nkurunziza legde op 20 augustus opnieuw de eed als president af.
Vergeleken met de burgeroorlog van de jaren ’90 staat in het huidige verzet etniciteit niet op de voorgrond. Etniciteit wordt wel misbruikt om gemeenschappen verder tegen mekaar op te zetten. Politieke tegenstanders hebben het land verlaten. De oppositie koos voor een boycot van de verkiezingen, zodat het land nu de facto een eenpartijstaat is. Ook het kritisch middenveld en de vrije media zijn opgeheven. Nadia Nsayi voegt toe dat de Broederlijk Delen-partners in het binnenland nog wel functioneren, maar dat de partner in de hoofdstad, die actief is op het terrein van mensenrechten, het moeilijk heeft. Er zijn 250.000 mensen gevlucht, en in de vluchtelingenkampen doen zich vreselijke scenes voor. Verder weegt de repressie stevig door. Er zijn al ruim 4.000 mensen aangehouden, 700 doden gevallen, 800 vermisten, 345 getuigenissen van folteringen. Er zijn ook een drietal rebellengroepen actief. Ondertussen beginnen de internationaal genomen economische sancties impact te hebben. Op basis van wekelijkse contacten met mensen ter plaatste, bevestigt Nadia Nsayi dat mensen veel angst hebben, onzeker blijven en absoluut niet het gevoel hebben dat de crisis voorbij is. Tegelijk blijft de werkloosheid erg groot en dreigen er ook problemen met de uitbetaling van de lonen van de ambtenaren.
Buurland Rwanda heeft geprobeerd profijt te halen uit Burundi en is ook gekant tegen het beleid van de president. Dit betekent een verhoging van de regionale spanning. Ook is duidelijk dat de evoluties in Burundi vanuit Congo aandachtig worden gevolgd. President Kabila zou er hoop uit kunnen putten dat ook hij president kan blijven, mits de inzet van veel geweld. Internationaal tenslotte is Burundi in een isolement terechtgekomen.
Vanuit de “internationale gemeenschap” is er tot april 2015 weinig gesproken. Een positie is pas ingenomen na het uitbreken van geweld. Vanuit België zijn de ministers De Croo en Reynders nog in januari 2015 in Burundi geweest. Toen al vroegen Broederlijk Delen en Pax Christi om een publiek standpunt in te nemen, in de geest van het vredesakkoord. Dat men dat toen nog niet deed, blijft Nadia Nsayi een gemiste kans vinden. De kritische positie is wel ingenomen in april 2015. Steun aan de overheid werd opgeschort of stopgezet. Vanuit de Afrikaanse Unie werden observatoren gestuurd.
In politieke kringen wordt meer en meer uitgegaan van de idee dat Afrika de eigen problemen moet oplossen. In bepaalde conflicten kan de Afrikaanse Unie wel een voortrekkersrol nemen, maar het Westen heeft wel degelijk een verantwoordelijkheid in die regio, oordeelt Nadia Nsayi. Wel een verantwoordelijkheid nemen op vlak van militaire hulp en ontwikkeling, maar niet als het om democratie gaat? Ook ligt momenteel op tafel om vanuit de VN een politiemacht te sturen om de bevolking te beschermen, maar ook dat raakt (nog) niet rond. Wel start het internationaal Strafhof een vooronderzoek in verband met misdrijven tegen de menselijkheid.
Wat vragen Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen? Vooreerst: meer coherentie binnen de ‘internationale gemeenschap’ zodat de druk wordt opgevoerd en president stopt met het gebruiken van geweld. Ook om een VN politiemacht te sturen is meer eensgezindheid in de Veiligheidsraad nodig. China en Rusland voeren een andere politiek in Afrika. Verder moeten er wegen worden gezocht om de kritische stemmen, die het land verlaten hebben, veilig te laten terugkeren, om hun rol in de vredesopbouw en ontwikkeling op te nemen. Ook de onafhankelijke media en organisaties uit het middenveld moeten terug aan de slag kunnen gaan. Tenslotte zijn Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen voorstander van het starten van een inclusieve dialoog: tussen regime, oppositie en middenveld. Dialoog is al eens gelukt in Burundi. Maar momenteel is de impasse totaal.
CONGO
Worden de verkiezingen in Congo een ‘Burundi bis?’ De recente informatie is zeker niet geruststellend. Vooreerst is Joseph Kabila een nog jonge president, die niet zal vertrekken zonder een bepaald perspectief. Ook wordt hij heen en weer getrokken tussen verschillende belangen. Het opstellen van de grondwet is in Congo een groots project geweest, mee getrokken door de president zelf. Die grondwet nu opzij schuiven, is heel moeilijk. Dat leidde al tot barsten in de huidige meerderheid, door het vertrek van G7 (7 partijen) en Moïse Katumbi.
Vergeleken met Burundi heeft Kabila een kleiner draagvlak. In Burundi is er ook de psychologische erfenis van de burgeroorlog en bracht Nkunziza wel wat stabiliteit. Kabila daarentegen is nooit echt populair geweest. Zijn beleid heeft niet overtuigd. Er is wel economische groei geweest, maar er is ook slecht bestuur, corruptie en een meer autoritair wordende regering. Kabila heeft vrede gebracht, maar situatie in Oost-Congo is nog steeds heel slecht. Aan het doden van mensen daar doet Kinshasa niets. Nadia Nsayi besluit dat het volledige plaatje een algemene moeheid tegenover het beleid van Kabila toont.
Kabila heeft officieel nog niets meegedeeld. Maar de strategie die wordt gevolgd wijst op aanblijven. Men probeert bijvoorbeeld om de verkiezingen uit te stellen, of om de grondwet aan te passen. Ook probeert men de kieswet aan te passen en te koppelen aan een volkstelling, wat meteen tot een groot uitstel van de verkiezingen zou leiden. Bij elke poging zijn mensen op straat gekomen.
Er werden nieuwe provincies gemaakt met verkiezingen voor gouverneurs. Daarbij heeft de partij van Kabila de meerderheid verworven. Ook de controle op de kiescommissie is in handen van de meerderheid gekomen. Als uitweg uit de impasse wordt ook de weg van de dialoog aangeboden, op initiatief van Kabila zelf. Dialoog kan wel een uitweg zijn om geweld te vermijden, besluit Nadia Nsayi, maar om het vertrouwen te krijgen, mag Kabila zelf niet de initiatiefnemer zijn.
Er liggen dus verschillende scenario’s voor. Het meest positieve is: er komen verkiezingen met een machtswissel (zoals in Benin gebeurde), zij het dat de datum later valt dan voorzien. Tweede scenario: een herziening van de grondwet (zoals in Rwanda en Congo Brazzaville). Maar dat lijkt niet haalbaar. Het derde scenario: via dialoog tot een transitie komen en een machtsdeling heeft het risico dat mensen op straat zullen komen. Dan kan er een aanslepend conflict ontstaat, zoals in Burundi. En dan is het ook nog mogelijk dat Kabila vertrekt door volkprotest of door een staatsgreep( zoals in Burkina Faso). Wat er zal gebeuren, hangt volgens Nadia Nsayi niet alleen van Congo af. Congo ligt strategisch en ook de buurlanden kunnen een zekere dynamiek ontwikkelen. Ook de internationale dynamiek is belangrijk. De VS wil zeker dat Kabila vertrekt. Vraag is ook hier wat Rusland en China zullen doen.
Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen vragen: eerlijke en veilige verkiezingen, geen nieuw mandaat voor Joseph Kabila, respect voor de democratische vrijheden en sancties bij geweld, het inzetten op geweldloos burgerschap, en het verder gaan met het ontwapenen van de rebellengroepen in Oost-Congo.
RWANDA
In Rwanda is president Kagame er in gelukt de grondwet te herzien. Hij heeft dit kunnen voorstellen als een ‘democratische oefening’, terwijl er duidelijk geen ruimte is voor een kritisch politiek en maatschappelijk debat. Ook de internationale reactie was ondermaats, zodat de vraag kan worden gesteld of hier niet wordt gewogen met twee maten, twee gewichten?
Globaal stelt Nadia Nsayi duidelijk dat het presidentschap voor het leven moet worden afgewezen. Tegelijk moet er ook geïnvesteerd worden in het vernieuwen van de politieke klasse. De maatschappelijke tegenkrachten om verandering mogelijk te maken zijn er wel degelijk, gaande van ngo’s, media, jongeren en de kerk. Ook is het een opdracht om de rechtsstaat verder uit te bouwen. Zowel parlement, leger, politie en justitie moeten echt democratische instrumenten worden. Maar om de democratie én de sociale rechtvaardigheid op te bouwen is er ook nood aan een economisch toekomstperspectief. Tenslotte moet het Westen zich ook afvragen of het de toekomst van die landen zal overlaten aan China of Rusland? Positief is dat België werkt aan een strategische nota.
Als hoop voor de toekomst stelt Nadia tenslotte drie invloedrijke mensen voor: de dokter Denis Mukwege, Pascal Mugaruka die in Goma met jongeren werkt aan actieve geweldloosheid en Micheline Mwendike. Ook zij komt uit Goma en zal tijdens de vredesweek (21 september – 2 oktober 2016) over geweldloze strijd komen getuigen.
Rita Boeren
Meer informatie: www.broederlijkdelen.be en www.paxchristi.be of JAMBO! (Congo-nieuwsbrief)