Van 28 november tot 30 november vindt in Rome een congres plaats over de exhortatie Evangelii Gaudium (De vreugde van het evangelie). Bart Willemen en Saskia Van den Kieboom, respectievelijk stafmedewerker catechese en pastoraal werker in het bisdom Antwerpen, hopen er ideeën op te doen voor een blije en dappere kerk in Vlaanderen. De dagen voordien trok Saskia de periferie van Rome in.
zaterdag 30 november ~ 20 uur
We hebben geen vijanden maar reisgezellen!
Saskia Van den Kieboom • Dat had de paus vandaag te zeggen: Wees toch niet zo bang voor elkaar! Draag de vreugde van Christus mee in je hart en dan zal het licht het duister altijd overheersen. Mooie woorden, hoopvolle woorden die klonken naar een vurige getuigenis van Luigi Ciotti van Gruppo Abele en Libera. Organisaties die zich bezighouden met kansarmen, vooral jongeren. Een pastoor die in de periferie werkt en zegt dat hij leert van de armen. Mijn parochie is de straat, en ook mijn school.
De ontmoeting werd in vreugde afgesloten. Zoveel enthousiasme, zoveel positiviteit, de wereldkerk leeft! Het waren prachtige dagen.
Toch ben ik op zaterdagmiddag nog de periferie ingegaan. Opnieuw nam ik lijn B, haast helemaal tot het einde. Daarna een eindje met de bus, en nog een kleine km wandelen. Ik wilde namelijk een heel bijzonder museum bezoeken: MAAM: Museo dell’altro e dell’altrove (Museum van de andere en van elders). Het enige illegale museum van Rome.
Het is een gekraakte industriële site, waar Italianen en migranten kunst maken, vaak met als thema het op weg gaan naar een beter leven. Zo zijn er hele ruimtevaartvoertuigen gecreëerd om ooit op een dag allemaal te vertrekken naar een andere planeet op zoek naar een beter leven. Er is ook een rubberboot te zien met een vluchteling in. Hij laat een spoor na van botten. Om heel stil van te worden…
Op de site wonen ongeveer 200 mensen, vaak mensen zonder papieren die geen ander onderkomen hebben. Ze wonen geïmproviseerd in barakken, zelfgebouwde huisjes op de site. Rome kent best veel van dit soort geïmproviseerde kampen. Het leven is er eigenlijk erbarmelijk. Maar in MAAM is het beter, zegt Adriano, een Roma-jongen die er al 6 jaar woont.
Oké, hier is het ook koud of juist heel heet, en hier hebben we ook geen eigen toilet of douche, die moeten we met velen delen. En als het regent, dan regent het binnen. Maar we zorgen hier voor elkaar.
En we stimuleren elkaar om naar school te gaan. We maken samen mooie dingen en de kinderen kunnen veilig spelen. Op zatermiddag zijn we open, zoals een echt Romeins museum. We vinden het tof dat je helemaal uit België naar ons toekomt!’
Diep geraakt keerde ik terug naar het centrum van Rome. Ik genoot er van de laatste zonnestralen en overdacht de rijkdom van de afgelopen dagen. Het is tijd om mijn tas te pakken want morgenvroeg vlieg ik terug naar België. Met een koffer vol inspiratie en goesting om die te delen! Al doet het altijd een beetje pijn om Rome te verlaten….
zaterdag 30 november ~ 9 uur
vrijdag 29 november
Bart Willemen • Meermaals klonk vandaag de krachtige oproep van de paus in Evangelii Gaudium aan elke katholiek om vandaag nog de persoonlijke ontmoeting en band met Jezus te hernieuwen (EG nummer 3). De Canadese familie Renier kwam met 3 generaties helemaal uit Canada naar dit congres om te getuigen over hoe ze al jaren missionair katholiek werkzaam zijn aan vele universiteiten.
De ouders Renier stichtten in de jaren ‘80 de beweging Catholic Christian Outreach. Het kerygma (de eerste verkondiging) is hun full-time job als katholieke ‘missionaire leerlingen, clear and simple: Jezus is de Heer, Hij houdt van jou, Hij is voor jou gestorven en is verrezen, Hij wil je ontmoeten.
Het is wat de paus ook recent nog schreef in Christus Vivit. Hun getuigenis ‘s morgens en hun workshop in de namiddag kwam ons heel enthousiast maar ook een tikkeltje vreemd over. We zijn het in Vlaanderen helemaal niet gewoon om zo direct en zo openlijk te getuigen en het kerygma met woorden clear and simple te verkondigen. Ik moet toegeven dat het me terzelfdertijd intrigeerde en ergerde. Terwijl we samen een selfie maken, vraag ik hen uit naar de plaats van de Schrift, de symboliek, de traditie, de rituelen in alles wat ze vertelden. Snel ontdek ik meer nuance en groeit wederzijds begrip.
Ook de uitwisselingen die ik tijdens de workshop had met een Nigeriaanse priester en een bisschop uit Madagascar zijn bronnen om nog lang van te drinken. Na de workshop gingen we op de trappen van de Santa Maria alle Fornacikerk samen op de foto.
De lezing van kardinaal Tagle uit de Filippijnen zullen we niet snel vergeten. Wat een nederige, vriendelijke, grappige en open geest! Prachtig was het hoe hij verkondiging beschreef vanuit ontmoetingen met een straatverkoper en een arme nanny. Verkondiging zonder veel woorden was het telkens - integendeel, hij mocht van hen bekering en missie ontvangen. Hij werd er zelf opnieuw emotioneel van.
Het zijn dit soort lezingen die dit congres zo rijk en vruchtbaar maken. De Wereldkerk leeft en groeit. De ontmoeting tussen verschillende culturen is steeds een kans tot (her)ontdekking van het gedeelde mens-zijn.
Niet voor niets zijn we hier met 1300 (!) vanuit de hele Wereldkerk samen rond de tekst waarvan de titel ook de sfeer op dit congres weergeeft: de vreugde van het Evangelie. De tekst is na 6 jaar zowaar nog in levendigheid en belang gaan toenemen. De heilige paus Johannes Paulus II sprak zoveel jaren geleden al van een nieuwe ‘lente’ van de Kerk. Wie zal het zeggen? Onze tijden en contexten zijn in ieder geval meer dan ooit rijp voor een nieuwe missionaire fase in de katholieke ‘nieuwe evangelisatie’. Zoals Mgr. Mantilla beschreef, zal dat enkel levensvatbaar gebeuren in catechumenale gemeenschappen, waarbij mensen gastvrij ontvangen worden in een gemeenschap die haar leden mee optilt, ondersteunt en toerust.
Morgen worden we allen verwacht in een andere zaal, in het bijzijn van de paus himself.
donderdag 28 november ~ 20 uur
Woorden van hoop, positiviteit en appel
Saskia Van den Kieboom • Vandaag geen periferie, maar naar het hart van de katholieke kerk: Vaticaanstad, waar de internationale ontmoeting Een kerk die verder gaat, Evangelii Gaudium: Ontvangst en perspectieven is begonnen. Meteen een straf getuigenis van Chiara Amirante, schrijfster, journaliste en bekend tv-gezicht. Ze vertelde over haar pastorale werk. Als twintiger begon ze 's avonds de straat op te gaan om jongeren in problemen op te zoeken en naar hen te luisteren.
Wat komt een jonge vrouw hier toch zoeken? Die vraag kreeg ze vaak te horen. De barman van het pension waar ik verblijf, stelde ze ook al toen ik de voorbije dagen de periferie van Rome opzocht. Het was de nagel op de kop.
Daarna werd het congres ingeleid door aartsbisschop Rino Fisichella, de president van de pauselijke raad voor de bevordering van de nieuwe evangelisatie. Evangelii Gaudium is volgens hem samen te vatten in drie punten:
- Het oude achterlaten en een nieuwe missionaire weg naar buiten durven te gaan. Niet de dingen blijven doen omdat we het altijd zo hebben gedaan, maar nieuwe wegen zoeken.
- Opnieuw overdenken wat pastoraal werk moet zijn. Het niet zoeken in de veelheid van activiteiten, maar de relatie met Christus centraal stellen. De synodale weg samen gaan. Met heel de gemeenschap, al biddend, mediterend, met de Heilige Geest en in dialoog met elkaar zoeken naar de weg die gegaan moet worden.
- Een radicale keuze voor de armen! Een kerk kan maar relevant en geloofwaardig zijn als ze armen nabij is.
Een radicale weg die Paus Franciscus heeft gekozen, maar een weg die al werd gebaand door Paus Johannes Paulus II en Paus Benedictus XVI. Een radicale weg, appellerend, geleid door de Heilige Geest, maar optimistisch en in de wetenschap dat er groeimogelijkheden zijn.
De ster van vandaag was echter de dominicaan Timothy Radcliffle, een ware reli-celeb met wie iedereen op de foto wilde. Wij waren te verlegen om het te vragen. Vol vuur sprak deze bijzondere man over het geleid worden door de Heilige Geest en dat de liefde van God het antwoord is op alles.
Zou John Lennon ooit hebben gedacht dat hij geciteerd zou gaan worden in het Vaticaan?
Radcliffle deed het: Life is what happens to you when you are making plans. En inderdaad, we kunnen nog zoveel plannen maken, het is de Heilige Geest die ons leidt. Dat aanvaarden, geeft zoveel vrijheid en ruimte voor creativiteit. Van alle dogma’s is er maar één echt belangrijk: Jesus is Lord! Jezus is redder, koning, vriend en alomvattende liefde: niets menselijks is hem vreemd. We hoeven dus niets voor hem te verbergen.
Timothy Radcliffle wil een kerk die haar handen uitstrekt naar iedere mens. Ook naar gescheidenen, homoseksuelen en anderen die niet in het kerkelijke plaatje passen.
We zullen daarvoor misbegrepen worden, maar dat is toch al het geval, dus waarom het risico niet nemen? Wat een man naar mijn hart!
Wat een prachtige woorden die al klonken in het hart van de katholieke kerk. Ik kan er alleen maar heel erg blij en enthousiast van worden, net als van de exhortatie Evangelii Gaudium.
donderdag 28 november ~ 9 uur
Bart Willemen • Straks vlieg ik naar Rome, de eeuwige stad. Het is voor mij geen vreemde stad meer na jaren gidservaring op de eindejaarsreis in de secundaire school waar ik deeltijds lesgeef.
Als medewerker catechese bij het bisdom beleef ik het anders om naar Vaticaanstad te trekken - het heeft met roeping en vertegenwoordiging te maken.
Dat mocht ik vorig jaar in september al ervaren, toen ik samen met Ann Joris aanwezig was op het 2de Internationaal Congres over Catechese. Enkele dagen samenkomen voor overleg en ontmoeting met catecheseverantwoordelijken uit de hele Wereldkerk, bleek een enorm vruchtbare onderneming: het hele verdere werkjaar door plukten we er de vruchten van, bijvoorbeeld in de diocesane werkgroep catechumenaat.
De exhortatie Evangelii gaudium is een ijzersterke en nog steeds springlevende tekst. Eruit citeren is nooit tevergeefs - het trekt steeds de aandacht van mensen. De bijzondere missiemaand van de verkondiging vorige maand oktober, onder het motto Gedoopt en gezonden, was voor mij en vele anderen de aanzet om de tekst nogmaals te lezen. Opnieuw bleek de tekst belangwekkend in z'n oproep tot voortdurende verkondiging.
Paus Franciscus roept op om verkondiging niet op te bergen wanneer catechese 'aanvangt' - de verkondiging van de dood en verrijzenis van Jezus Christus blijft belangrijk, voor alle leeftijden, alle soorten engagementen en alle soorten doelpubliek. Ook in de meest recente exhortatie van de paus, Christus vivit, is dat duidelijk te merken. Nr. 3 van De vreugde van het Evangelie, waarin de paus oproept tot een hernieuwde ontmoeting met Jezus, is voor alle katholieken vandaag een belangrijke oproep.
Ik hoop tijdens dit congres samen met Saskia good practices, vertaalslagen en bouwstenen voor verkondiging in het bisdom Antwerpen te onderkennen, en tijdens vele gesprekken met andere deelnemers verschillende perspectieven aangereikt te krijgen over de verkondiging van het Evangelie in onze tijd en context. Het pastoraal thema rond Handelingen van de apostelen in ons bisdom nemen we uiteraard mee in ons luisteren, spreken en schrijven in en over het congres.
Tot in Rome!
woensdag 27 november
Metrolijn B naar Tor Cervara
Saskia Van den Kieboom • Vandaag nam ik metrolijn B en bleef zitten tot de allerlaatste halte: Rebibbia. Ik zou dan uitkomen in de wijk Tor Cervara, een van de vele voorsteden van Rome. Volgens de barjongen van het pension zou dit echt een probleemwijk zijn, een no go zone. Veel werkloosheid, criminaliteit, drugsproblemen. Een koude aanblik van massa’s beton. Wie heeft het ooit zo kunnen ontwerpen? Mensen worden er op elkaar gestapeld.
De pracht en praal van het centrum is er ver weg, en coole koffiebars zijn hier ook niet te vinden.
De weinige mensen die ik zie op straat, doen boodschappen, joggen of laten de hond uit. Het ziet er vredig uit. Er is niet veel verkeer. Ondanks de grijze massa beton is er opvallend veel groen en ik hoor de vogels fluiten.
Ja, het ziet er koud en kil uit, maar is het hier dan werkelijk zo slecht? Ik loop een plaatselijke buurtsuper in om de sfeer te proeven en bewoners te spreken. Ik word meteen hartelijk ontvangen door een medewerkster die in het Italiaans een praatje begint. Ze spreekt geen Engels. En ik niet veel Italiaans. Een paar oudere dames maken grappen met de slager. Die spreekt wel een mondje Engels.
De meeste Romeinen die je aan het werk ziet in de horeca en in de winkels in het centrum van Rome wonen hier of in een soortgelijke voorstedelijke wijk. Ondanks dat mensen hard werken, soms wel twee of drie jobs, is het moeilijk om rond te komen. Ik heb het getroffen, ik werk al lang als slager en heb een goed loon. Ik doe mijn job heel erg graag. Ik ontmoet de hele buurt hier.
Het leven is hier niet per se slecht, het hangt heel erg van gebouw tot gebouw af waar je woont. Er zijn gebouwen waar mensen elkaar allemaal kennen en samen dingen ondernemen, maar er zijn ook andere. Er zijn problemen hoor, in deze wijk, maar het is maar net hoe je er zelf mee omgaat.
Opnieuw een positief verhaal van een nochtans beruchte wijk. Zoals er problemen zijn in Antwerpen Noord waar je niet van moet wegkijken, zo zijn ze er hier ook. Maar het is niet alleen maar slecht.
Er wonen veel mensen die het beste met elkaar voor hebben. Er is veel solidariteit.
Ik neem de metro terug en stap af bij de halte Piramide. Vandaar ga ik 2 km naar Gazometro, een oude industriële site, een blikvanger van de stad die ook wel ijzeren Colosseum wordt genoemd. Twee jaar geleden was ik er al eens, en toen kwam ik per ongeluk in een geïmproviseerd zigeunerkamp terecht. Ik ben benieuwd of dat kamp er nog is.
De jongen van de bar raadde me af om daarheen te gaan: Als mens vind ik het enorm cool en mooi dat je deze mensen wilt opzoeken, maar als medewerker van dit pension wil ik het je toch afraden. Niet iedereen heeft slechte bedoelingen, de meesten niet, maar ze hebben gewoon geen regels. Die gelden daar niet.
De weg voor Gazometro is erg druk met fietsers, lopers en poserende mensen voor de perfecte instagramfoto. Ik besluit verder te wandelen en snel rechtsomkeer te maken als het grimmig zou worden. Het zigeunerkamp was er echter niet meer. Er waren nog sporen van, maar het was ontruimd. Waar moesten deze mensen nu heen? Waarschijnlijk verder weg uit het centrum gedreven. De levensomstandigheden zijn er wellicht niet op verbeterd.
Nog wat kuierend door het centrum met alle mooie bezienswaardigheden, kijk ik uit naar wat het congres morgen brengt!
~ 20 uur
Hoe een verpauperde stadswijk mooi kan zijn
Saskia Van den Kieboom • Na wat kerken te hebben bezocht, beloofde kaarsjes te hebben aangestoken en wat rondhangen bij de Trevifontein, nam ik vanochtend de metro naar de wijk Tor Pignattara. Volgens een Romeinse kennis de wijk waar de meeste moslims wonen in Rome. Het zou een verpauperde volkswijk moeten zijn. Precies wat ik zoek!
De wijk oogt zoals veel Europese randstedelijke gebieden: veel hoge flatgebouwen. Misschien ligt het aan het mooie weer, maar de wijk oogt zeer vriendelijk. Er is een kleine markt. Straatmuzikanten spelen een deuntje. Hier en daar wandelt iemand in djellaba, maar verder zie ik niets ongewoons.
Ik spreek een jonge vrouw aan. Shulmi, uit Bangladesh, kwam samen met haar man, moeder en dochter 6 jaar geleden naar Rome, op zoek naar een beter leven. Ze wil liever niet op de foto, maar is verder heel open. Hoe is het leven als moslima in Rome, vraag ik? Shulmi antwoordt in vlot Engels. Ze blijkt een rechtendiploma op zak te hebben.
Eigenlijk is het hier heel fijn. Ik voelde me in de stad en ook in deze wijk meteen thuis. Onze Italiaanse buren zijn erg vriendelijk. Jammer is wel dat we zo moeilijk een vergunning krijgen voor de bouw van een moskee. We behelpen ons met een garage als gebedsruimte. Ook merken we wel een verharding, zeker met Matteo Salvini (leider Lega Nord), die een rechtse populistische lijn volgt en alles wat niet Italiaans is viseert.
Shulmi en haar moeder doen al jaren mee met de schoonmaakactie van de buurt. Ik vertel haar dat het rechtspopulistische klimaat ook te voelen is in België, en wellicht op veel plekken in Europa. Sommige mensen zijn bang voor ons, ze denken dat we allemaal terroristen zijn. De meeste mensen weten echter wel beter, maar die krijgen geen stem in het nieuws of in de krant.
Ik sprak al behoorlijk Italiaans toen ik hier een jaar was. Ik heb dan ook wel een talenknobbel. Mijn dochter leert Italiaans, Bengaals en Engels. Ze doet het erg goed in haar klas en ze heeft veel vriendjes en vriendinnetjes. Italiaanse, Spaanse, uit India en Marokko. Iedereen is welkom.
En wij houden allemaal van pizza! Mijn moeder is er dol op! Hier vlak bij zit een oude Italiaanse pizzeria, daar zijn we vaste klant.
Vanuit Tor Pignattara wandel ik naar de volkswijk Pigneto. Bij gebrek aan voetpad weet ik even niet waar te lopen, waarop meteen een grimmige sfeer ontstaat. Heel kort maar, want eenmaal in Pigneto duikt de ene coole koffiebar op na de andere.
Die mengeling van gevoelens maakt mijn zoektocht naar de periferie zo interessant.
Het ene moment denk je niet veilig te zijn en het andere moment vind je plekken om bij weg te dromen. Mijn stappenteller vertelt me dat ik 30.000 stappen deed vandaag. Tijd om wat uit te rusten.
dinsdag 26 november ~ 9 uur
Saskia Van den Kieboom • De vrij korte wandelingen in Ostiense en Garbatella gisteren waren nog maar een voorsmaakje. Hoewel soms armzalig, zijn het toch vooral hippe wijken tegenwoordig. Een bewoonster zei met een knipoog dat ze vreesde voor de dag waarop Chinese toeristengidsen haar buurt vermelden.
Vandaag trek ik naar Tor Pignattara. Hier verwacht ik meer geconfronteerd te worden met de rauwe werkelijkheid van een leven aan de rand van een metropool. Je leest het zo snel mogelijk!
maandag 25 november
Rome, van Caput Mundi naar periferie en weer terug
Saskia Van den Kieboom • In de exhortatie Evangelii Gaudium roept paus Franciscus expliciet op om naar de periferie te gaan. Om de gebaande paden te verlaten, te zoeken naar een nieuw Beloofde Land. Als de paus spreekt over periferie, dan gaat het vooral over het vertrouwde achter te laten.
De plekken opzoeken die niet per se in de reisgidsen staan en waar stadsdiensten niet meerdere keren per dag de vuilnisbakken komen legen. Plekken die geassocieerd worden met armoede en verpaupering. Toch kunnen er juwelen verborgen liggen die gevonden willen worden. En zúllen worden wanneer je net te lang in de metro blijft zitten of juist niet de metro neemt, maar te voet gaat.
Ik vind De vreugde van het evangelie een zeer krachtig en inspirerend document, bemoedigend en toch appelerend.
In de komende twee dagen wil ik de periferie van Rome gaan ontdekken, ooit het centrum van de wereld. Caput Mundi.
De murales in de industriële wijk Ostiense, bijvoorbeeld. (Lees verder onder de foto's.)
Garbatella is dan weer een dorp in een stad. Het bestaat uit oude arbeiderswoningen en oude verlaten industrieterreinen waar kinderen ruimte hebben om te spelen. Je vindt er allerhande pop-up winkels en beginnende kunstenaars zijn er thuis.
Ik ga plekken opzoeken waar de meeste toeristen liever niet komen. Soms voel ik me misschien onveilig of onbehaaglijk, maar als ik rondom mij kijk, zie ik alleen maar mensen zoals ik. Soms voelt het misschien raar om op een bepaalde plek te zijn, maar wederom zie ik alleen maar mensen zoals ik. Ze spreken alleen een andere taal.
De periferie staat niet los van het centrum. Beide zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, mensen bewegen zich idealiter tussen de twee. Periferie en centrum houden elkaar in stand. Wat voor de één centrum is, is voor de ander periferie.
Reacties
Om reacties te zien en te reageren op dit artikel moet je je eerst even aanmelden via het menu bovenaan. Tot gauw.