Mmmonk.be stelt bijna 100 kostbare manuscripten uit het Grootseminarie Brugge digitaal beschikbaar. Elke maand zetten we er een in de kijker.
Wat is Mmmonk?
Op mmmonk.be kunnen geïnteresseerden naar hartenlust digitaal bladeren door unieke middeleeuwse manuscripten. Het digitale platform bevat beelden van maar liefst 820 handschriften die afkomstig zijn uit de bibliotheken van de oude abdijen van Ten Duinen (Koksijde-Brugge), Ter Doest (Lissewege), Sint-Pieters en Sint-Baafs (Gent). Dankzij de website is dit waardevolle erfgoed, dat vandaag verspreid zit over meer dan 40 instellingen wereldwijd, herenigd in een virtuele bibliotheek.
In de bibliotheek van een middeleeuwse abdij stond de Bijbel als woord van God centraal. Vandaag kennen we de Bijbel als een gedrukt boek waarin alle teksten van het Oude en Nieuwe Testament zijn opgenomen. Ook in de middeleeuwen hadden abdijen vaak minstens één volledig exemplaar van de Schrift in hun boekenbezit. Gewoonlijk vinden we in middeleeuwse abdijbibliotheken ook handschriften die afzonderlijke delen van de Bijbel bevatten, zoals een selectie van teksten uit het Oude Testament.
De middeleeuwse Bijbels die tot de bibliotheken van de abdijen van Ten Duinen en Ter Doest behoorden waren echte pronkstukken. De manuscripten zijn groot van formaat, de teksten zijn erg verzorgd neergeschreven op kwaliteitsvol kalfsperkament en soms voorzien van prachtige verluchtingen, en het geheel is ingebonden in een kostbare lederen boekband.
Job en alle profeten
De Bijbel die we hier in de kijker plaatsen is een pronkstuk van meer dan 750 jaar oud. Het handschrift dateert van rond 1265 en maakte deel uit van de bibliotheek van de abdij van Ter Doest. Het bevat teksten uit het Oude Testament, namelijk Job en alle Profeten. Dit manuscript is het derde deel van wat ooit een vierdelige Bijbel moet geweest zijn. Het eerste deel wordt ook in het Grootseminarie bewaard. Het vierde deel behoort tot de collectie van de Openbare Bibliotheek van Brugge. Het tweede deel is wellicht verloren gegaan.
(Lees verder onder de afbeelding)
Henricus de lekenbroeder
Bijzonder aan dit handschrift is dat we weten wie de kopiist was. Middeleeuwse monastieke handschriften die dateren uit de dertiende eeuw werden doorgaans nog gekopieerd in het scriptorium van een/de eigen abdij. Over de praktijken van deze abdijscriptoria zijn we nauwelijks geïnformeerd. De monnik die de teksten kopieerde uit een ander manuscript bleef meestal bescheiden op de achtergrond.
De kopiist van deze Bijbel heeft zich echter kenbaar gemaakt in de colofon. Het blijkt een zekere Henricus te zijn, lekenbroeder in de abdij van Ter Doest- wat wil zeggen dat hij als kloosterling wel geloften had afgelegd maar geen klerikale wijdingen had ontvangen. Lekenbroeders werden vaak ingezet voor handenarbeid. Het hoeft weinig betoog dat een handschrift van vele honderden pagina’s zorgvuldig letter voor letter kopiëren érg arbeidsintensief was.
(Lees verder onder de afbeelding)
Vreemde verluchting
Het manuscript springt ook en vooral in het oog door de verzorgde opmaak en de prachtige versieringen in de letters en marges. De verluchting is wellicht niet het werk van onze ijverige lekenbroeder, maar van een professionele ‘verluchter’ die rond 1260-1270 werkzaam was in Brugge.
Wie de versierde marges en letters van dichterbij bekijkt, merkt dat de artiest soms eigenaardige en zelfs onnatuurlijke figuren op de voorgrond plaatst. Het zijn zogenaamde drôlerieën: komische, vreemde figuren of scènes in de marge of versierde initialen van een middeleeuws gotisch manuscript. De figuren zien er soms luguber uit, maar spruiten vooral voort uit de levendige fantasie van de verluchter. Ze verbeelden vaak een omgekeerde en wonderbaarlijke wereld, maar hier en daar kunnen we ook scènes zien uit het dagelijkse (middeleeuwse) leven.
