Mmmonk.be stelt bijna 100 kostbare manuscripten uit het Grootseminarie Brugge digitaal beschikbaar. Elke maand zetten we er een in de kijker.
Wat is Mmmonk?
Op mmmonk.be kunnen geïnteresseerden naar hartenlust digitaal bladeren door unieke middeleeuwse manuscripten. Het digitale platform bevat beelden van maar liefst 820 handschriften die afkomstig zijn uit de bibliotheken van de oude abdijen van Ten Duinen (Koksijde-Brugge), Ter Doest (Lissewege), Sint-Pieters en Sint-Baafs (Gent). Dankzij de website is dit waardevolle erfgoed, dat vandaag verspreid zit over meer dan 40 instellingen wereldwijd, herenigd in een virtuele bibliotheek.
Het ontplooien van het spirituele leven gebeurde in een middeleeuwse abdij via gebed en liturgie. Liturgische manuscripten speelden hierbij een belangrijke rol. Een van de meest gebruikte liturgische manuscripten in de middeleeuwse abdijcontext is het brevier. Het brevier bevat gebeden die de geestelijke dagelijks bidt. Een van de best bewaarde en mooist verluchte brevieren uit de bibliotheek van de Duinenabdij is het zogenaamde driedelig brevier van Petrus Vaillant dat dateert van het einde van de vijftiende eeuw.
Lees verder onder de afbeeldingen
Een driedelig meesterstuk
Petrus Vaillant was abt van de abdij van Ten Duinen van 1488 tot en met 1492. Hoewel het driedelig manuscript in de handschriftencataloog zijn naam draagt, heeft hij wellicht enkel het eerste volume laten produceren. Het eerste deel van het handschrift is uitbundig verlucht en bevat vele verwijzingen naar Vaillant als opdrachtgever en eigenaar. Veel van de versierde aanvangsletters bevatten de letters ‘P’ en ‘V’, een verwijzing naar zijn initialen.
Het eerste volume van het manuscript is ook voorzien van uitgebreide randversiering. Naast de gedetailleerd uitgewerkte planten, bloemen en dieren nam de miniaturist ook fantasierijke taferelen op. We zien onder meer een zittende aap die de pluimen van een felgekleurde vogel uittrekt, een gevecht tussen enkele onooglijke, behaarde en half menselijke figuren en twee zeemeerminnen met ontblote borsten. Het mag wel duidelijk zijn dat de randdecoratie geen enkele link heeft met de vrome christelijke inhoud van de tekst.
De miniaturen in volume twee en drie zijn meer stichtelijk en christelijk van aard. De randversiering en de versierde beginletters bevatten voornamelijk religieuze taferelen die verband houden met de liturgie en de inhoud van de tekst. Zo is in het tweede deel een prachtig gedetailleerde miniatuur van de geboorte van Christus opgenomen bij teksten over het kerstverhaal. Het derde en laatste volume vangt meteen aan met de uitbeelding van de steniging van de martelaar en heilige Stephanus.
Deze, vooral inhoudelijke, verschillen in de verluchting en versiering doen vermoeden dat het tweede en derde deel van het brevier pas tot stand gekomen zijn na het overlijden van abt Vaillant. De boeken werden dus wellicht opgemaakt in opdracht van zijn opvolger, abt Judocus De Wever, tussen 1492 en 1495.
Op de eerste bladzijde van elk afzonderlijk boek staat een zwarte stempel in de vorm van een kruisje. Dit zogenaamd Duinenkruisje werd in de zeventiende eeuw aangebracht door de abdijbibliothecaris, op het moment dat de eerste grote inventaris van het boekenbezit van de Duinenabdij werd opgemaakt. Elk boek dat zich toen in de bibliotheek van de abdij bevond, kreeg als eigendomskenmerk zo’n zwart stempeltje.
Hoewel er voor sommige handschriften inhoudelijke verwijzingen bestaan naar de eigenaar of opdrachtgever - denk maar aan de initialen van de abt of het wapenschild van de abdij - tonen de kruisjes aan dat het manuscript in de zeventiende eeuw eigendom was van de Duinenabdij. Wie ooit zo’n stempel op een handschrift of boek ziet staan, heeft dus een topstuk in handen!
