Johan Duijck staat dit jaar vijftig jaar op de bok voor ‘zijn’ Gents Madrigaalkoor. Hij kneedde de groep amateurzangers geduldig maar doortastend tot een flexibele formatie die zich helemaal thuis voelt in de grote sacrale meesterwerken. Het liefst zou Johan Duijck als dirigent onzichtbaar blijven voor het publiek. “In een volgend leven word ik zeker organist in plaats van pianist”, knipoogt Duijck. “Wat mij daarin vooral aantrekt is de anonimiteit van de organist. Hij zit op het doksaal, en laat de orgelklanken van bovenaf over de gemeenschap gaan, zonder dat hij zelf te zien is. Voor de kerkgangers is het alsof zij de stem van God horen, die hen komt inspireren uit den hoge.”
Muziek die de ruimte sacraliseert
Ondenkbaar dat Johan Duijck de Johannespassie zou uitvoeren in een neutrale concertzaal. “Voor mij is de ruimte waarin we musiceren ontzettend belangrijk. In een kerk onderga je als uitvoerder ook de magie, de mysterievolle inwerking van de ruimte. Je voelt je klein en nietig, en juist daardoor zit je eigenlijk al in de juiste houding om naar Bach te luisteren. Ik hou veel van een citaat van de Bach-kenner Albert Schweitzer, die schrijft:
‘Elke ruimte waarin Bachs werk met aandacht en toewijding wordt uitgevoerd en beluisterd, wordt een kerkelijke ruimte.’
Schweitzer zegt hier dus dat de muziek en de manier waarop ze gespeeld en beluisterd wordt, een ruimte kan sacraliseren. Dat geeft toch te denken over het begrip sacrale ruimte”, zegt Johan Duijck. “Voor mij is mijn studeerkamer ook een soort sacrale ruimte. ’s Ochtends om 8u kom ik daar binnen, ik maak mijn kruisteken, en ik begin preludes en fuga’s van Bach te spelen.”
In de ruimte van het kerkgebouw is het vooral de akoestiek die de beleving van muziek bepaalt. “De akoestiek en de nagalm geeft een soort ongrijpbaarheid aan de muziek die er klinkt. Net die eigenschap – ongrijpbaar – is bij uitstek van toepassing op de muziek van Bach. Al enkele jaren op rij staat Bach in de top drie van Klara’s Top 100.
Dat komt omdat Bach je in je ziel kan pakken met een eenvoudige melodie die volgestouwd zit met emotie.
Maar tegelijk is Bach ook het toppunt van ‘hersenmuziek’, van ingenieus meerstemmig lijnenspel en van doorwrochte fuga’s. Het unieke aan Bach is nu dat hij die twee werelden perfect met elkaar weet te verzoenen.”
Koralen zijn als een goede preek
“Ik spreek nooit over een ‘concert’ wanneer ik het over de Johannespassie van Bach heb. Het gaat over iets totaal anders: over het zingen en het beleven van de passie. Terwijl we met het koor de muziek zingen, beleven we ook wat we zingen. Kijk maar naar de koralen: ze zijn als een goede preek. Ze leggen namelijk eerst de situatie uit zoals ze gebeurd is, en daarna stellen ze de vraag: wat betekent dat nu voor ons, gelovigen vandaag? Die wending van uitleg naar toepassing op onszelf vind je bijna altijd in de koraalteksten.”
In de stemming voor Bach
Voor het jubileum van het Gents Madrigaalkoor organiseerde Johan Duijck een stemming: welke componist zou je het liefst willen uitvoeren voor het openingsconcert van ons jubileumjaar? “De componist die op één eindigde, was Bach, met slechts één stem voorsprong op Händel! Het was dus overduidelijk dat onze zangers absoluut barokmuziek wilden uitvoeren. Nu hebben we al heel wat muziek van Händel uitgevoerd, maar in de afgelopen vijftig jaar slechts twee keer muziek van Bach. Zo zijn we bij de Johannespassie uitgekomen.”
Een dirigent moet een verleden hebben
Hoe pak je als dirigent een werk van de envergure van de Johannespassie aan? Hoe krijg je vat op het geheel, op de talloze betekenislagen die Bach in zijn muziek weefde? Wat zeg je en wat doe je op de eerste repetitie?
“Het is belangrijk dat je als dirigent veel ‘verleden’ hebt”, steekt Johan Duijck van wal. “Je moet als student muziekgeschiedenis en analyse gevolgd hebben, veel naar grote dirigenten geluisterd hebben, enzovoort. Zo bouw je een referentiekader op en heb je als het ware steunberen en steunpilaren om op terug te vallen. Maar naarmate ik ouder word, merk ik dat ik die steunpilaren eigenlijk niet meer gebruik. Voor elke koorrepetitie ga ik studeren: ik zet me aan mijn werktafel, de gsm gaat aan de kant, ik open de partituur en ik begin me erin te verdiepen. Weet je dat ik in mijn vijftigjarige loopbaan als koordirigent mijn repetities nog nooit zo grondig heb voorbereid als nu? Ik speel en zing alle stemmen door, ik analyseer de tekst en de muziek, en ik noteer alles op mijn werkpartituur in groot formaat."
Elke noot doorvoelen
Op de vraag of hij een persoonlijke interpretatie zal brengen van de Johannespassie, antwoordt Johan Duijck met een verwijzing naar de intentie van Bach.
“Wanneer ik de partituur bestudeer, weeg ik verschillende mogelijkheden om iets te spelen of te zingen tegen elkaar af. Het kan ook zijn dat we in de loop van het repetitieproces van mening veranderen, dat we bepaalde fraseringen of klemtonen anders gaan uitvoeren. Maar dat is nooit omdat ík het zo wil, maar omdat ik denk dat Bach het zus of zo bedoeld heeft. Ik probeer mij de houding van de grote cellist Pablo Casals eigen te maken. Hij zei dat een muzikant elke noot die hij speelt, moet doorvoelen. Wat is de plaats van die noot in de muzikale zin? Wat is haar verhouding tot de andere tonen? In welke richting gaat de melodie? Zo probeer ik ook elke bladzijde van de Johannespassie te doorgronden.”
De hemel geopend
De passies van Bach oefenen een vreemde aantrekkingskracht uit op de luisteraars, al generaties lang. Nochtans gaat het over een uiterst tragische gebeurtenis: een onschuldige man wordt verraden en na een oneerlijk proces tot een schandelijke dood veroordeeld. En toch trekken de passies jaarlijks volle zalen. “Ik denk dat dit komt omdat de thematiek van lijden en dood de luisteraars meer aangrijpt en meer impact heeft dan pakweg de geboorte van Jezus, of de schepping van de wereld. Het gaat over een realiteit die ook wij ten diepste ervaren en beleven.
Maar omdat Jezus mens én God is, toont Hij ons een weg. Door voor ons te lijden en te sterven, opent Hij voor ons de hemel.
We hopen dat we dit op 24 maart voelbaar en ervaarbaar kunnen maken voor de luisteraars.”
PRAKTISCH
Uitvoering op 24 maart 2023 om 20u in de Christus-Koning Kerk (Rerum Novarumplein, Gent - dichtbij UZ Gent)
Uitvoerders:
Hendrickje Van Kerckhove (sopraan), Eva Goudie-Falkenbach (alt), Jan Caals (tenor, evangelist), Philip Defrancq, (tenor, aria’s), Andres Soler Castaňo (bas, Jezus), Lieven Termont (bas, Pilatus/aria’s).
Gents Madrigaalkoor
Orkest: La Passione
Johan Duijck, dirigent
tickets: 25 euro
Vooraf aan te kopen door een mailtje te suren naar johannespassie@ccv.be
Geef je naam en adres en het aantal kaarten dat je wil bestellen. Tickets en betaalnota worden vooraf doorgestuurd.
Info via 09 235 78 65 - vorming.gent@ccv.be
