Op een druk bijgewoonde persconferentie in het MSK in Gent waar zich het restauratieatelier bevindt van het Lam Gods, onthulden de restaurateurs van het KIK (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium) dinsdagmorgen 19 juni 2018 hun spectaculaire ontdekking van het oorspronkelijke Lam op het het centrale paneel.
Na grondig onderzoek werd de oude overschildering die het hoofdpersonage van dit veelluik bijna vijf eeuwen lang bedekte, zorgvuldig verwijderd.
Het welbekende Lam – een onbewogen en eerder neutrale figuur, met een breed voorhoofd en grote oren – maakt zo opnieuw plaats voor Van Eycks origineel. Dat middeleeuwse Lam fascineert door zijn uitgesproken snuit en grote, frontale ogen waarmee het de toeschouwer intens betrekt bij het ultieme offertafereel.
Al in het midden van de zestiende eeuw werd het Lam overschilderd. Dit maakte deel uit van een grotere campagne waarbij men kleine beschadigingen en enkele vroege, slordige restauraties aan het oog wilde onttrekken en het meesterwerk een fris uitzicht wilde geven. Bij een vorige restauratie in 1951 werden de groene overschilderingen rondom het overschilderde Lam al weggehaald en kwamen de twee originele oren terug te voorschijn. Zo pronkte het Lam tot voor kort met vier oren.
Het multidisciplinaire onderzoek van het KIK, in samenwerking met onderzoekers van de universiteiten van Gent en Antwerpen, toonde aan dat in totaal zo’n 45% van het verfoppervlak van het centrale paneel met de Aanbidding van het Mystieke Lam in de zestiende eeuw werd overschilderd. Mogelijks werd midden van de zestiende eeuw een dergelijke indringende blik van het Mystieke Lam niet meer als een waardige manier beschouwd om een symbool van Christus in beeld te brengen.
Naast het Lam werden toen ook de luchtpartij, gebouwen en heuvels in de achtergrond, gewaadplooien en het altaarkleed bedekt met een nieuwe verflaag. De onderliggende, originele schildering van de Van Eycks blijkt slechts op 3% van het oppervlak verloren te zijn en wordt nu integraal blootgelegd.
Na de adembenemende restauratie van de buitenpanelen die in oktober 2016 teruggebracht werden naar de kathedraal, typeert Hilde De Clercq, algemeen directeur a.i. van het KIK, deze onthulling als een nieuw hoogtepunt:
De blootlegging van het wereldberoemde Lam is een symbolisch hoogtepunt in dit fascinerende proces van restauratie dat een nieuw tijdperk opent van kijkplezier en historische studie.
Deskundige toelichting werd gegeven door Hélène Dubois die de restauratie leidt en door professor Koenraad Jonckheere (UGent).
Kanunnik Ludo Collin, voorzitter van de de kerkfabriek van Sint-Baafskathedraal die opdrachthouder is van deze restauratie, bedankte nadrukkelijk de restaurateurs voor hun deskundige werk en ook alle instanties die zorgen voor de financiering van dit bijzondere project.
Wat zal deze spectaculaire onthulling betekenen voor de interpretatie en beleving van dit unieke kunstwerk dat de mystieke kern van het christelijke geloof uitdrukt?
"Het Lam is inderdaad de hoofdfiguur. Het is nu duidelijk geen neutraal dier, het is het Lam van God! Het is Christus: geen triomfator, maar een weerloos lam dat naar de slachtbank werd geleid. Maar: hoe weerloos of weerbaar is het Lam?" Ludo Collin:
Ik heb mijn ogen neergeslagen bij de indringende blik van het Lam. Het is de Jezus van de Bergrede die zijn vraag richt tot ieder van ons persoonlijk: vang vluchtelingen en daklozen op, geef hoop aan wie wanhopig is, ... Volg mij na!
Het nieuwe bezoekerscentrum dat in 2020 (het Van Eyck-jaar) zal geopend worden in de Sint-Baafskathedraal zal ook aan die vraag bijzondere aandacht besteden.