Elk jaar in januari houden de bisschoppen van ons land een studietweedaagse. Vanwege de coronapandemie verliep die deze keer anders dan gebruikelijk. Onder strikte veiligheidsmaatregelen werd verspreid over twee dagen een verkort programma georganiseerd van telkens twee vergaderingen.
Digitalisering: kansen en uitdagingen
De eerste dag stond in het teken van de digitale revolutie waarin we nu volop zitten. De aftrap werd gegeven door Emmanuel Tourpe, doctor in de filosofie, docent en mediaspecialist sinds vele jaren. Momenteel is hij directeur van de televisie- en digitale kanalen van de Frans-Duitse kwaliteitszender Arte. Vanuit Straatsburg gaf hij via een televerbinding een boeiende conferentie over wat de digitale revolutie wezenlijk betekent en teweegbrengt in onze samenlevingen en wat de kansen en valkuilen zijn voor de katholieke Kerk.
Tourpe schoof als basisstelling naar voren dat wat impact betreft de digitalisering te vergelijken is met de revoluties die Copernicus, Darwin en Freud hebben teweeggebracht. Emmanuel Tourpe: Het gaat om een paradigmawissel: de aard van de mens heeft te maken met relatie, informatie en communicatie. De alomtegenwoordige verbondenheid (connectiviteit) transformeert radicaal onze fysieke omgeving en onze samenlevingen. We bewegen ons in een oceaan van gegevens. Het digitale is geen optelsom van technologieën, maar een wezenlijke wijziging van ons menszijn en van ons zijn in de samenleving. De middelen om gegevens op te slaan en door te geven, de technologieën, zijn geëvolueerd tot informatieverwerkende middelen. We ondervinden door de machines een verschuiving van focus. De informatieorganen worden geïntegreerde delen van een alomvattende informatiesfeer. Na de prehistorie (zonder schrift) en de geschiedenis (met schrift), zijn we aanbeland in de ‘hypergeschiedenis’ (digitalisering).
Zowel in zijn conferentie als erna in het gesprek met de bisschoppen, maakte Emmanuel Tourpe de vergelijking met hoe de eerste christenen snel en efficiënt het Evangelie konden verkondigen over een groot deel van de toenmalig bekende wereld dankzij de organisatie van het Romeinse Rijk en het Koinè als wereldtaal. Vandaag is volgens hem het digitale die gemeenschappelijke taal en structuur. Wil de Kerk de kansen die hier liggen benutten en de gevaren vermijden, dan moet ze er zich grondig op instellen. De Kerk moet voluit digitaal (leren) denken en handelen.
Vanzelfsprekend moet dit altijd gebeuren met het grootste respect voor de privacy en de almaar strikter wordende wetgeving ter zake. Maar er zijn geen kant-en-klare recepten. Veel moet worden uitgeklaard door te proberen, te lukken en te mislukken. Volgens Emmanuel Tourpe is het duidelijk: de Kerk heeft doorheen de geschiedenis altijd de middelen die voorhanden waren, aangewend om haar boodschap te verspreiden. Vandaag is het digitale daarvan een onmisbaar onderdeel geworden. Naast het persoonlijke contact en de andere communicatieplatformen.
Na het gesprek met de bisschoppen, volgde na de middag de voorstelling van een mogelijk gezamenlijk plan van aanpak. Het werd uitgewerkt op basis van een uitgebreide vragenronde bij de Belgische bisdommen, het secretariaat van de bisschoppenconferentie en het Interdiocesaan Centrum. Het wil een gemeenschappelijk en toekomstgericht antwoord bieden op de concrete noden op de diverse kerkelijke niveaus. Concreet en onder meer: de ontsluiting en het nuttige gebruik van gegevens met het oog op initiatieven en activiteiten; het vergemakkelijken van noodzakelijk opzoekingswerk; de creatie van bijkomende mogelijkheden tot dialoog en samenwerking en de ontwikkeling van nieuwe hefbomen om het Evangelie te verkondigen. Via overleg met alle betrokken wil men tot een ruim palet van gebruiksvriendelijke toepassingen kunnen komen. Het is ook de bedoeling op termijn nog bijkomende diensten te kunnen verlenen die vandaag nog niet te voorzien zijn. In de komende maanden wordt hierover verder overlegd met de verantwoordelijken van de bisdommen.
Kerk vandaag en morgen
Tijdens de twee vergaderingen op de tweede dag focusten de bisschoppen op onze Kerk in en na de coronapandemie. Voor de inleidende conferenties werd een beroep gedaan op de hoogleraren Arnaud Join-Lambert (UCL) en Guido Vanheeswijck (U Antwerpen en KU Leuven).
Theoloog Arnaud Join-Lambert vertrok van de vaststelling dat de lockdown heel wat kerkelijke activiteit op pauze zette. Tegelijk is er veel gesproken over de onuitgegeven situatie, het lijden en de ontreddering van zovelen, waaronder die van pastorale voorgangers. Evenzeer kwam heel wat inventiviteit naar boven tijdens deze bijzondere maanden. Vooral bewijst de lockdown volgens hem hoe moeilijk het is in deze periode alle leden van de christelijke gemeenschappen te bereiken.
Vervolgens analyseerde professor Join-Lambert uitvoerig de weerslag van de lockdown op de liturgie, de diaconie en de verkondiging. We verwijzen hiervoor naar zijn twee recente publicaties: Leçons du confinement pour l’Église, Études 2020/10, blz 79 à 90 en Les liturgies domestiques en temps de confinement. Une enquête pour orienter la pastorale liturgique post-covid-19 ; La Maison-Dieu 302, 2020/4, blz. 165-188.
Voor de periode na covid ziet de hoogleraar drie mogelijke hoofddynamieken. 1) Retrotopie (het tegenovergestelde van utopie) waarbij het beeld van ‘de kleine rest’ overheerst. 2) Herstel (‘Bouw de Kerk weer op’), waarbij binnen het bestaande kader creatief wordt gedacht en gehandeld. 3) Innovatie: vanuit de eigen bronnen zichzelf heruitvinden. Daarbij wordt ruimte gemaakt voor verbeelding die zich ontwikkelt buiten het bekende kader. Zie in dat verband bijvoorbeeld de veelvuldige oproepen van paus Franciscus om te durven dromen. Professor Join-Lambert besloot dat de pandemie vele ideeën, initiatieven, doodlopende wegen, verouderde en veelbelovende werkwijzen naar voren heeft gebracht, en vooral een uitbarsting aan theorieën en praktijken. De tijd lijkt volgens hem rijp voor een nationale synode of concilie.
Ook filosoof Guido Vanheeswijck onderstreepte in zijn lezing dat corona ons met de neus op de feiten drukt: we hebben niet alles in handen. Een van de reacties erop is: De wetenschap zal het oplossen. Een andere is: Wij moeten leven met een besef van kwetsbaarheid, van gevoeligheid voor het tragische van het leven. Kwetsbaarheid erkennen, is belangrijk en kan uitnodigen tot solidariteit, onderstreepte Vanheeswijck. Maar het is niet het volle christelijke antwoord: namelijk dat de christen de verlossing uiteindelijk van elders verwacht, van de Andere, van God zoals Jezus ons die kenbaar maakte. Dat christelijke antwoord horen we volgens de hoogleraar nog nauwelijks in dit tijdvak. Intussen blijven wel de spirituele honger en die naar vervulling (fullness).
Hoe dan mensen in deze postkatholieke periode nabij blijven. Professor Vanheeswijck pleitte ervoor in ieder geval het gesprek te blijven aangaan. En dat door naar de kern van ons geloof te gaan, door het samen te doen en niet ieder voor zich en alleen, door te spreken waar het past en evenzeer te zwijgen waar dat beter is, door in te gaan tegen de polarisering en zachtmoedigheid voor te staan, door volop te investeren in communicatie en dus zeker ook in digitalisering als kanalen om de boodschap door te geven.
Na deze inleidingen en uitwisseling erover, bespraken de bisschoppen de resultaten van de enquête die ze in het najaar lanceerden en waarin ze gelovigen en organisaties uitnodigden aan te geven hoe ze de huidige coronacrisis zien en hoe erop dient gereageerd te worden. Uit de antwoorden blijkt dat vele christenen deze crisis zien als een kairos, een moment van de waarheid dat sterkten, zwakten en spanningen aan het licht brengt, niet alleen van onze Kerk, maar ook van onze samenleving. Een uitgebreide samenvatting van de antwoorden is online te raadplegen op Kerknet en Cathobel. De bisschoppen er zich toe hiermee nu verder aan de slag te gaan in hun bisdom. Alle informatie is te vinden in het IPID-persbericht van 28 januari 2021.
Aswoensdag vieren
In een laatste gespreksronde stonden de bisschoppen stil bij Aswoensdag vieren in lockdown. Ze spraken af om in elk bisdom op zoveel mogelijk plaatsen vieringen aan te bieden. Uiteraard steeds voor een beperkte groep van maximaal 15 personen vanwege de opgelegde regeringsmaatregelen. Zo’n viering kan meerdere keren worden herhaald. In sommige bisdommen zal dat niet alleen gebeuren op Aswoensdag, maar ook op de dagen erna. Ook kan er gelegenheid geboden worden om na de liturgische dienst gedurende een vooraf aangekondigde tijd mensen persoonlijk, zonder fysieke aanraking, de as op te leggen. Onze bisschoppen moedigen aan creatief te zoeken om de veertigdagenperiode ook in deze uitzonderlijke omstandigheden tot een sterke tijd te maken.
Geert De Kerpel
