Op 13 en 14 november vond het 62ste Liturgisch congres plaats. Een driehonderdtal pastoraal verantwoordelijken en geïnteresseerden waren in Blankenberge verzameld rond het thema van dit jaar: de kinderdoop.
‘Maak ze tot kinderen van Uw volk’. Missionaire perspectieven voor de kinderdoop
Het Liturgisch congres is telkens weer een gelegenheid om elkaar te ontmoeten, van gedachten te wisselen en geïnspireerd te worden. Hoewel de focus ieder jaar op een ander thema ligt is de basisvraag telkens dezelfde: Hoe kan de liturgie – geworteld in de traditie en ingebed in de Kerk – trouw zijn aan zichzelf in de wereld van vandaag. Dit jaar was die vraag toegespitst op de liturgische praktijk en de pastorale omgang bij het doopsel van baby’s.
Bart Paepen (bisdom Antwerpen) beet de spits af met een verkenning van de Orde van dienst van de kinderdoop. Het is wellicht zinvol om dat blauwe boekje dat in menig sacristie in de kast staat toch eens uit de kast te laten komen om als het ware de oorspronkelijke partituur nog eens ter hand te nemen. Paepen houdt één oog gericht op de Latijnse standaardtekst en stelt vast dat ‘ego te baptizo’ eigenlijk een richting aangeeft: ‘Ik dompel je onder met het oog op de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest’.
Het doopsel gaat dus wezenlijk om een ontmoeting met onze God die zich openbaart als Vader, Zoon en Heilige Geest.
Door de doop ben je onomkeerbaar in relatie met God. Ook lopen er in de Orde van dienst twee betekenislijnen naast mekaar. Het doopsel voltrekt zich aan een bepaald persoon (individueel) maar dit gebeuren staat niet los van een wij-context (gemeenschap). De dopeling is voortaan een lid van het volk van God, de Kerk.
De Orde van dienst toont ons tenslotte dat het om een traject gaat door de liturgie op vier verschillende plaatsen te situeren. De ontvangst van de dopeling en zijn familie gebeurt aan het kerkportaal, de woorddienst aan de ambo, het doopsel zelf vindt plaats rond de doopvont en de slotritus bij het altaar waar de kerkgemeenschap eucharistie viert. Paepen pleit ervoor om die verplaatsingen (lees: processies) niet te verwaarlozen zodat de doopviering al een voorafspiegeling wordt van de spreekwoordelijke pelgrimsweg van het leven en van het geloof.
Van Kristof Struyf (Johannes XXIII-seminarie) leerden we dat het sacrament van de doop en het groeien in geloof onlosmakelijk met elkaar verbonden (dienen) te zijn.
"Wanneer de twee uit mekaar worden gehaald komt de geloofwaardigheid van het doopsel onder druk te staan." (Struyf)
Uit het panelgesprek - met deelname van mensen uit het pastorale werkveld - bleek al gauw dat het niet altijd evident is om theorie en praktijk met elkaar te verzoenen en dat de eigenlijke Orde van dienst niet altijd even strikt wordt gevolgd. Er werd ook nagedacht over de mogelijkheid om het doopsel gewoon te integreren in de zondagse eucharistieviering.
Zou het niet mooi zijn als de gemeenschap werkelijk kan delen in de vreugde van het nieuwe leven in haar midden?
Met Joris Van Ael (iconograaf/Leerhuis van de Kerkvaders) ontdekten we dat de architectuur van de kerken en baptisteria (doopkapellen) vanaf het prille begin uitdrukking waren van het geloof in het nieuwe leven dat we door Christus in de doop ontvangen. Door de grote aandacht van de jonge Kerk voor vormgeving waren doopkapellen plaatsen waar hemel en aarde elkaar als het ware raakten.
Stijn Van den Bossche (ICC) vertrok vanuit de statistieken die aangeven dat er nog steeds een meerderheid van de Belgische baby’s wordt gedoopt. Dit staat echter in schril contrast met de zeer beperkte kerkpraktijk bij de bevolkingsgroep tussen de 20 en de 40, zeg maar de jonge mama’s en papa’s. Zijn het de laatste restanten van het cultuurchristendom die zorgen dat de “molen nog wel draait maar niet meer maalt”? Betekent dit dat het christelijk geloof bij die groep jonge ouders stilaan wegdeemstert?
“Als dat zo is dan is het doopsel als een cadeau dat ongeopend op zolder blijft staan” (Van den Bossche)
Voor wie gedoopt is maar niet gelooft, dient het doopsel tot niets. Als we de kinderdoop willen waarderen moeten we er dan misschien minder kwistig mee zijn? Prikkelend en ietwat tegendraads pleit Stijn Van den Bossche alleszins voor meer pastorale fijngevoeligheid en onderscheiding vooraleer we zomaar tot dopen overgaan. Pastoralis Actio, een instructie uit 1980 van de Congregatie voor de geloofsleer treedt hem daarin bij.
Joris Polfliet (ICL) ging in onze buurlanden op zoek naar mogelijke pastorale modellen waarmee we als kerkgemeenschap kansen kunnen creëren zodat jonge ouders toch de weg van het geloof kunnen ontdekken. De weg van het geloof ontdekken veronderstelt van de Kerk echter onvoorwaardelijke gastvrijheid.
"Toch betekent die gastvrijheid niet dat we ons aanbod moeten afzwakken of verbergen."
Catechese is op de eerste plaats een leertraject en een levensweg die moet geworteld zijn in een levende traditie en in de rijkdom van de Heilige Schrift, zonder dat het de individuele vrijheid en verscheidenheid in de weg staat. Misschien biedt een model uit Duitsland wel een antwoord: waarbij de doopvoorbereiding gepaard gaat met twee onderscheiden liturgische momenten en een paar ontmoetingen met de ouders van dopelingen gespreid in de tijd. Kant en klare antwoorden zijn er natuurlijk niet, Joris Polfliet vraagt dan ook dat we verder blijven zoeken naar pistes en kansen om geloofsgroei mogelijk te maken.
Mgr. Lode Aerts (bisschop van Brugge) besloot het tweedaags congres met een vurig betoog voor een paradigmawissel en sluit zich daarmee aan bij de oproep tot hervorming van Paus Franciscus in zijn brief ‘Evangelii Gaudium’ (De vreugde van het Evangelie).
"De tijd waarin wij leven geeft ons de kans om ons geloof zonder scrupules te beleven en voor te stellen als een waardevolle weg."
De beste manier om dat te doen is door onze zondagse samenkomsten op zo een manier te beleven dat de liturgie trouw is aan zichzelf; dat we zelf de eigen rijkdom en schoonheid van onze liturgische traditie (her)ontdekken. Dan zal onze gebedsgemeenschap ook een authentieke en solidaire levensgemeenschap zijn en wordt onze liturgie vanzelf aantrekkelijker.
Wanneer onze liturgische samenkomsten écht getuigen van de levende God, die ons onvoorwaardelijk liefheeft, dan zal onze liturgie vanzelf missionair en evangeliserend zijn.
