Vanaf vandaag verschijnen ze vast weer op allerhande sociale media: de vier stippen tegen pesten! Van 10 februari tot en met 18 februari is het de Vlaamse week tegen pesten en het is goed dat er aandacht voor is! Het is goed dat er ook vanuit de Interdiocesane Jeugddienst aandacht is voor pesten, zoals ook in andere jeugdbewegingen. Want ondanks het streven naar een veilig klimaat komt pesten helaas ook daar voor. Pesten kan leiden tot hevige gevoelens van onzekerheid en eenzaamheid, tot een laag zelfbeeld, allerhande lichamelijke en psychische klachten en zelfs tot suïcide.
Als stafmedewerker gezinspastoraal, maar ook als aanspreekpunt voor geloof en homoseksualiteit kom ik in aanraking met ouders van kinderen en jongeren die worden gepest en ook bij volwassenen komt het voor.
Waarom toch? Er is geen alomvattend antwoord op te geven.
Het slachtoffer is ‘anders’, wordt soms gezegd, maar iedereen is uniek, dus is iedereen een potentieel slachtoffer. Misschien heeft het ook te maken met het ontbreken van een veilig klimaat zodat iedereen zich wat onzeker voelt, wanneer iedereen bang is dat zijn kwetsbare kanten ontdekt zullen worden.
Met zijn allen tegen één lijkt dan de gemakkelijkste weg op korte termijn, op dat moment niet wetende dat er een mechanisme in gang wordt gezet dat nauwelijks is te stoppen en dat een hoop pijn en verdriet achterlaat. Bij het slachtoffer, maar ook bij de daders die later dikwijls kampen met schuldgevoelens.
14 jaar en pas verhuisd
Pesten gebeurt soms met openlijk verbaal en non-verbaal geweld, veel vaker gaat het er geniepiger aan toe. Ik denk terug aan mijn eigen middelbare schooltijd. Vanaf het tweede studiejaar kwam ik terecht op een andere school, ik was 14 jaar en ons gezin verhuisde naar een ander dorp. Tot dan had ik nooit te maken gehad met pesten, integendeel, ik had het altijd erg fijn op school! Ineens was ik de nieuwe, sociaal gezien had ik sowieso een achterstand. Bovendien was ik erg eigenzinnig, een dromer, een beetje een aparte.
Ik had de gave om altijd de verkeerde dingen op het verkeerde moment te zeggen.
Nu vinden mensen dat grappig, toen stond dat gelijk met mezelf sociaal gezien volledig onmogelijk maken. Een makkelijke prooi was ik, een vogel voor de kat. Werd ik uitgescholden en in elkaar geslagen? Gelukkig niet! Maar dat ik er niet bij hoorde, dat heb ik geweten. Ik werd door klasgenoten genegeerd, er werd achter mijn rug om gelachen en geroddeld, ik stond alleen en voelde me erg eenzaam. Docenten merkten het vaak niet op, ik sprak er met niemand over, dus ja, ze hadden vrij spel. Na twee jaar was het ergste achter de rug, maar op die school is het nooit helemaal gestopt.
We zijn nu dertig jaar later. De klasgenoten die me hebben gepest heb ik lang geleden kunnen vergeven, ik geloof dat het lieve mensen zijn die het beste met de wereld voor hebben. Ik heb een weg naar zelfacceptatie en heling kunnen afleggen, deels alleen, deels samen met mensen om me heen. Maar tot op de dag van vandaag worstel ik soms nog met onzekerheid, voel ik me oncomfortabel in nieuwe groepen en ben ik bang dat mensen negatief over me denken.
Lang heb ik een negatief zelfbeeld gehad, en nog steeds denk ik soms slecht over mezelf.
Tegelijkertijd ervaar ik ook hoe de eigenschappen waar ik destijds om werd gepest, nu enorm in mijn voordeel werken: authentiek, eigenzinnig en origineel. Bovendien hebben mijn eigen ervaringen me geïnspireerd om te willen werken met mensen in de marge, mensen die geen stem hebben en vaak te maken krijgen met afwijzing en uitsluiting.
Mijn 4 stippen
Over pesten is al veel geschreven en gemaakt. Vele films, boeken, documentaires, nieuwsitems en getuigenissen. Het is geen nieuw fenomeen en komt overal voor. Is er dan echt geen manier om pesten voor eens en voor altijd te stoppen? Een alomvattend antwoord is er vrees ik niet op te geven.
Pesten is een mechanisme dat moeilijk is te stoppen als het eenmaal in gang is gezet.
Een enorme steen die met een klein duwtje van de berg af dendert en een hoop verwoesting achterlaat. Niemand die de schade op voorhand heeft kunnen overzien, laat staat gewenst heeft.
Ik geloof dan ook niet dat de daders slechte mensen zijn en ik geloof ook niet dat slachtoffers zwakke mensen zijn. Waar pestgedrag voorkomt zijn mensen terecht gekomen in dat krachtige mechanisme wat niet meer was te stoppen. Dader had evengoed slachtoffer kunnen zijn en slachtoffer had evengoed dader kunnen zijn. Om pesten te stoppen moeten we ervoor zorgen dat er in groepen, op scholen of plaatsen waar mensen met elkaar samenwerken niet zo’n mechanisme hoeft te ontstaan. Een moeilijke opgave die niet met een eenvoudige checklist is te realiseren maar deze stippen kunnen een eerste aanzet zijn.
- Stip 1/ Zorgen voor een veilig klimaat waar mensen hun kwetsbaarheid mogen tonen. Geef als leidinggevende, als leerkracht, als begeleider het goede voorbeeld. Spreek over je angsten en onzekerheden als iets dat bij het leven hoort. Geef vooral het gevoel dat mensen bij je terecht kunnen en maak het onderwerp bespreekbaar.
- Stip 2/ Er is niets mis met gezonde competitie maar zorg ervoor dat competitie niet altijd de sfeer bepaalt. Benadruk ieders talenten, en leer aan elkaar te laten zien dat deze talenten er zijn en elkaar prachtig aanvullen!
- Stip 3/ Maak korte metten met racistische, homofobe, seksistische uitspraken of ander grensoverschrijdend gedrag. Probeer ongewenst gedrag meteen in de kiem te smoren. Benadruk dat iedereen wel iets heeft wat anders is, en wat zo een reden kan zijn voor uitsluiting.
- Stip 4/ Humor doet veel. Lach met elkaar en niet om elkaar. Zeker als leidinggevende of als leerkracht jezelf niet altijd te serieus nemen.
Maak pesten zeker ook bespreekbaar in het gezin. Praat erover! Met elkaar, met mensen om je heen. Probeer de daders niet te zien als boze bullebakken en de slachtoffers niet als zwakke vogeltjes, maar zie het als een systeem, als een mechanisme dat gestopt moet worden.
IJD organiseert een ontmoetingsmoment tegen pesten met gebed en getuigenissen. Iedereen is van harte welkom op woensdag 15 februari om 18u in de St-Michiels en St-Goedelekathedraal in Brussel aan het Sint-Goedelevoorplein. Welkom!
Auteur: Saskia van den Kieboom, stafmedewerker gezinspastoraal Bisdom Antwerpen / Aanspreekpunt geloof en homoseksualiteit. Reageren kan via e-mail.
