Roger Burggraeve is bekend als moraaltheoloog en kenner van het werk van de Franse filosoof Emmanuel Levinas. In een hoogst interessant en uitermate boeiend boek, gemaakt samen met Guido Caerts en Paula Veestraeten, boort hij zich in bekende Bijbelteksten.
Hij wil de verhalen – zo noemt hij het zelf – ‘diepgronden’, op zoek gaan naar betekenissen die verborgen liggen onder een eerste, oppervlakkige structuur.
Roger Burggraeve: Vijf jaar geleden vroeg de redactie van Golfslag, het tijdschrift van de religieuzen, mij om een reeks commentaren bij Bijbelteksten. Ik ging op hun verzoek in, op voorwaarde dat Caerts en Veestraeten mij hielpen. Zo groeide een boek over God vanuit verhalen.
Het is geen theoretische uiteenzetting, maar hoe God in mensenlevens opduikt. Roger Burggraeve
Rode draad is de zoektocht naar een hedendaags godsbeeld dat te rijmen valt met de cultuurhistorische context waarin we leven. Door een alternatieve lezing van de scheppingsverhalen, van Abram en Sarai, Jona, Job, Mozes, de barmhartige Samaritaan… licht voor de lezer een heel ander gezicht van religie op. Het oude godsbeeld wordt voorgoed begraven, om plaats te maken voor een andere God en een andere mens.
Vol tegenspraak
Burggraeve: Op de achtergrond speelde voor mij het nieuwe atheïsme mee, met figuren als Dawkins, als ook het publieke discours dat schamper doet over religie en geloof in God. Waarom zou je nu nog in God kunnen geloven?
Ik breng echter geen synthese, mijn benadering is postmodern en zit vol tegenspraak, vervolgt hij. De Bijbel zelf zit vol weerbarstigheden en tegenspraak.
God staat in de steigers, en die steigers zijn de verhalen van mensen waaruit God opduikt. Roger Burggraeve
Voor mij is Hij geen onbewogen beweger, maar ik weiger ook het postconfessionele godsbeeld van God als een soort positieve energie. Nee, dat is te slap. Religie is niet iets braafs.
Alle mensen gelijk
Twee hoofdstukken zijn bijzonder interessant. Burggraeve bespreekt bijvoorbeeld het soms misbruikte vers uit Genesis dat de mens door God mannelijk en vrouwelijk geschapen werd.
De Bijbelse traditie heeft aandacht voor het seksuele verschil, maar tegelijk ben je als man of als vrouw integraal mens, lezen we. Burggraeve waarschuwt voor het verabsoluteren van het seksuele verschil. Dat doet de Bijbel niet. Alle mensen zijn gelijk.
Mijn Levinas
Net als in zijn ander theologisch werk, laaft de Leuvense hoogleraar zich aan het oeuvre van de Frans-Joodse filosoof Levinas. In het laatste hoofdstuk leest Burggraeve Levinas, om te komen tot een nieuw godsbeeld. De ‘ethiek van de ander’ openbaart Gods genade.
Jezus stelt het godsbeeld scherper dat al in de Joodse teksten aanwezig was.
Het is mijn Levinas, lacht de theoloog. In zijn eerste periode zocht Levinas transcendentie in de ander. De latere Levinas, na Autrement qu’être, onderzocht de vraag hoe de oneindige in ons aanwezig is. Voor mij is dat een beeld van Gods geest.
Iemand zei me eens dat God helemaal niet veraf of dichtbij is, maar in ons leeft, vervolgt hij. Dat is het originele godsidee van het christendom. God is liefde. De barmhartigheid is het oneindige in onszelf. Alle heeft dus te maken met onze verantwoordelijkheid.
Aangedaan en aangeraakt
Barmhartigheid is geen sulligheid, besluit Burggraeve. God is zo raakbaar dat hij lijfelijk wordt. Levinas vertelt over de staking van de engelen, omdat die geen lichaam hebben en dus onmachtig zijn. Dat is het unieke van Christus als God-mens.
Jezus brengt niet alleen de boodschap van Gods heerschappij, hij is ook wat hij doet en zegt. Hij openbaart wat elke mens is en moet zijn: aangedaan en aangeraakt. Christus is de nieuwe Adam, de nieuwe mens, afgestemd op de ander. Levinas pikt daarop in: God zou niet enkel mens geworden zijn in Christus, maar door Christus in alle mensen.
Een bijzonder boek dat geloof en ethisch handelen balt, en tegelijk toegankelijk en diepgaand is.
Hoog tijd voor een andere God. Bijbels diepgronden naar de ziel van ons mens-zijn. Roger Burggraeve in gesprek met Guido Caerts en Paula Veestraeten,
Davidsfonds, 2015, ISBN 978 90 5908 649 4, 207 blz., 22,50 euro.