In oktober 2017 kondigde paus Franciscus een bijzondere bisschoppensynode over het Amazonegebied in Latijns-Amerika aan. Die vindt plaats in Rome van 6 tot 27 oktober. Amazonia. Nieuwe wegen voor de Kerk en voor een integrale ecologie, luidt het thema. In juni publiceerde het Vaticaan een instrumentum laboris, een werkdocument, voor de synode.
Hoewel die tekst van een zestigtal bladzijden uitdagingen over diverse onderwerpen formuleert, trok een zinnetje in het bijzonder de aandacht: „Bevestigend dat het celibaat een geschenk is voor de Kerk, wordt gevraagd dat voor de meest afgelegen gebieden van de regio de mogelijkheid wordt bestudeerd om oudere mensen, bij voorkeur inheems, gewaardeerd en aanvaard door hun gemeenschap, zelfs wanneer ze een bestaande en stabiele familie hebben, tot priester te wijden, om de beschikbaarheid van de sacramenten die het christelijke leven begeleiden en ondersteunen te garanderen.”
Hoewel de term niet wordt gebruikt, wijst de formulering er onmiskenbaar op dat het hier opnieuw gaat over de eventuele mogelijkheid om zogenoemde viri probati, gehuwde mannen, gerijpt en van onberispelijke levensstaat, in bepaalde gevallen tot priester te wijden. In de lijn van een eerder voorbereidend document, een jaar geleden verschenen, moet de synode volgens het instrumentum laboris ook „de types identificeren van het officiële ambt dat aan vrouwen kan worden toevertrouwd, rekening houdend met de centrale rol die vrouwen spelen in de Kerk in het Amazonegebied.”
De voornaamste auteur van het instrumentum laboris, mgr. Erwin Kräutler, gewezen prelaat van Xingu in Brazilië, staat bekend als een verdediger van de wijding van vrouwen en van gehuwde mannen. Al sinds paus Franciscus de van oorsprong Oostenrijkse missionaris opnam in de presynodale raad, die de synode voorbereidt, lopen de verwachtingen en speculaties in sommige kringen over eventuele doorbraken in de houding van Rome tegenover het ambt hoog op.
Zo uitten al twee Duitse bisschoppen, mgr. Franz-Josef Hermann Bode van Osnabrück en mgr. Franz-Josef Overbeck van Essen, hun enthousiasme. Laatstgenoemde gewaagt zelfs van het bereiken van een punt van onomkeerbaarheid. Nu de pauselijke onderzoekscommissie over het diaconaat van vrouwen, die losstaat van de Amazonesynode, vastliep, lijkt een doorbraak in die richting evenwel onwaarschijnlijk. Behoren de viri probati in de Amazone wel tot mogelijkheden en, zo ja, met welk gevolg voor de Kerk in het algemeen?
„Het onderwerp zien staan op een officiële Vaticaanse agenda is hoe dan ook opmerkelijk”, commentarieert John Allen Jr. op de nieuwswebsite Crux Now. Toch blijft de Amerikaanse Vaticaankenner er nuchter bij: „Ik versla al ruim twintig jaar synodes en kan me er niet veel herinneren waar de viri probati niet aan bod kwamen – nooit eerder formeel op de agenda, maar het hing altijd in de lucht.”
John Allen wijst erop dat al het gespeculeer over de uitkomst van de synode op dat punt weleens zou kunnen leiden tot een herbevestiging van het celibaat, zoals in het verleden keer op keer gebeurde. In januari maakte paus Franciscus zelf in een interview alvast duidelijk dat hij in het spoor van paus Paulus VI vasthoudt aan het celibaat voor priesters in de Latijnse ritus. Wel maakt hij een voorzichtige opening naar het gehuwde priesterschap voor verafgelegen plekken, zoals de eilanden in de Stille Oceaan.
Vraag is ook of viri probati voor het Amazonegebied wel de gewenste oplossing zijn. Zo zegt de Franse missionaris François Glory van de Missions étrangères de Paris in het Franse katholieke weekblad La Croix dat in de basisgemeenschappen in de Amazone ieder vanuit zijn of haar eigen charisma bijdraagt aan het gemeenschapsleven. Hij vreest dan ook dat het wijden van viri probati alle aandacht op de priester zal richten en zo tot klerikalisme zal leiden.
