‘De Profundis’ in de muziek: 10 opmerkelijke composities

Dag en nacht verschil | Franz Liszt (1835 en 1881)

Franz Liszt (1811-1886) bediende zich twee keer van Psalm 130. De eerste keer was dat woordenloos, op zijn 24ste, met een ééndelig werk voor piano en orkest van een half uur lang met daarin alle ingrediënten van de onstuimige en zelfbewuste jonge Liszt.

Alleen de titel verwijst naar de bekende psalm.

Zijn tweede De Profundis liet een halve eeuw en een heel leven op zich wachten. Vijf jaar voor zijn dood componeerde hij een versie voor bariton, koor en orgel, die dan weer typisch is voor de oudere, bedachtzame en introverte Liszt. Het verschil kan niet groter zijn: zo overladen de eerste versie, zo uitgepuurd de tweede versie, die je hieronder kunt beluisteren.

Thriller van een 23-jarige | Raminta Serksnyte (1998) 

Nog jonger was een andere vrouwelijke componiste toen ze dit De Profundis voor strijkorkest afleverde: de Litouwse Raminta Serksnyte (°1975), één van de rising stars. Het was haar afstudeerwerk aan het conservatorium. Dat we meer en meer van Serksnyte horen, is te danken aan een andere Litouwse rising star, Mirga Grazinyté-Tyla, de dirigente die een cd met muziek van Serksnyte uitbracht. Grazinyté-Tyla is de eerste vrouwelijke dirigent die een contract bij Deutsche Grammophon kreeg — altijd een leuk weetje om uit te pakken bij kenners. 

Een woordenloos De Profundis dus - het is ook niet duidelijk of er zelfs een verder verband is met Psalm 130. Het doet je, toegegeven, extra aandachtig luisteren naar dit virtuoze werk, dat de aandacht vasthoudt als in de beste thriller. Luister naar het mysterieuze, krioelende begin. Naar de enorme drive, het motorische ritme dat vaak domineert. Naar de indruk van verbrokkeling die ontstaat door thema's en melodieën die beginnen maar dan weer stoppen. Naar het etherische einde, dat vervliegt.

Kunnen we de ene contrabas in het orkest beschouwen als de centrale figuur?

Luister hoe hij aan het begin (op 0'49") en het einde (op 12'18") op dezelfde manier prominent is. Als de eerste en laatste hartslagen van de mens die daartussenin meer dan 10 minuten zijn weg heeft gezocht, met veel proberen en herbeginnen, soms met veel onstuimige vaart en periodes van bezinning?

Zonder de psalm | Dmitri Shostakovich (1969)

Ook in de 14de symfonie van Dmitri Shostakovich (1906-1975) valt er weinig te lachen.

Een sardonisch, grauw werk is het, in 11 delen.

Het openingsdeel heet weliswaar De Profundis, en de bas zingt uit geweldige dieptes, maar de tekst heeft niets te maken met Psalm 130. Het is de Russische vertaling van een gedicht van Lorca over de Spaanse burgeroorlog. De bas treurt, een contrabas gromt terzijde, ijle strijkers kringelen errond als rook: Shostakovich in hoofdletters.

Hoe sierlijk | Antonio Salieri (1805)

We zakken af in de geschiedenis met een tussenstop bij Antonio Salieri (1750-1825). Zijn eerste De profundis voor koor en orkest is een kort, maar opmerkelijk galant werk met een bezwerende melodie. Geniet van dit kleinood!

Gregoriaans

Ook deze moet erbij, als begin en einde van de reeks: een Gregoriaans De Profundis.