Dit weekend is het al uitverkocht, maar u heeft nog tot 28 maart volgend jaar de tijd om 100 x Congo. Een eeuw Congolese kunst in Antwerpen in het Museum Aan de Stroom (MAS) in Antwerpen te gaan bekijken … en u er bijvoorbeeld te laten rondleiden door extra daartoe opgeleide gidsen in pakweg het Lingala of het Swahili. Want dit is meer dan alleen een tentoonstelling, het MAS wil hiermee een bijdrage leveren aan het maatschappelijke debat over het koloniale verleden van België vanuit een Antwerpse invalshoek, zegt schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud (N-VA). Het museum blikt ook vooruit, met aandacht voor verbinding en meerstemmigheid, en gaat de dialoog aan met de betrokken gemeenschappen in Congo en in de diaspora. Wat blijkt: dit zijn niet alleen mooie woorden, deze tentoonstelling is degelijk historisch onderbouwd, maar ook aangrijpend knap en brandend actueel.
Centraal staan honderd blikvangers uit de Antwerpse Congo-collectie.
Antwerpse collectie
Precies een eeuw geleden werd Antwerpen eigenaar van een Congolese kunstcollectie. De stad kocht talrijke Congolese voorwerpen bij kunsthandelaar Henri Pareyn (1869-1928), terwijl de minister van Koloniën, de Vlaamsgezinde liberaal Louis Franck (1868-1937), objecten die hij van een reis in Belgisch Congo had meegenomen niet aan het toenmalige Koloniaal Museum van Tervuren schonk, maar aan zijn geboortestad. Uit die collectie werden honderd blikvangers geselecteerd, maar langs de wanden van de tentoonstelling wordt onder meer verteld hoe de vroege handelscontacten tussen Europa en Afrika verliepen, hoe Antwerpse oude meesters Afrikanen in beeld brachten en waarom Congolezen op koloniale tentoonstellingen werden opgevoerd. De tentoonstelling brengt ook in beeld hoe kolonisatie en missionering de Congolese culturen beïnvloed hebben en hoe de Congolezen op hun beurt naar de witte mens – de mundele – keken.
Jacob Jordaens zette in 1650 in de verf dat Mozes zijn donkerhuidige vrouw Sippora in bescherming nam.
Twee curatoren
Het is aan deze tentoonstelling voortdurend te zien dat ze werd uitgedacht door twee curatoren die met uiteenlopende achtergrond interessante confrontaties aandurfden. Kunsthistorica Els De Palmenaer is conservator van de Africacollecties van het MAS, Nadia Nsayi Madjedjo is Congospecialiste en staat dicht bij het hedendaagse dekolonisatie-activisme. Samen slaagden zij erin van deze ‘100 x Congo’ als het ware spiegelglas te maken: bezoekers kijken erdoor en ontdekken nieuwe realiteiten, maar vinden ook zichzelf terug en hun eigen blik op de relaties tussen ons land en Centraal-Afrika. Komt daarbij dat sommige stukken uit deze collectie intrigerend mooi zijn en dat de commentaar die talloze stakeholders via filmfragmenten op dit alles geven, de bezoeker meeneemt op een verrassende reis in tijd en ruimte. Deze tentoonstelling is een #mustsee en u houdt ook best de vele nevenactiviteiten die het MAS aankondigt in de gaten.
Het is uitkijken naar de publicatie die eerstdaags in Nederlands en Frans beschikbaar is.
Missionaire collecties
Naast de oorspronkelijke collecties van Pareyn en Franck, werd de Antwerpse Congocollectie nog vaak uitgebreid. Zo schonken de Broeders van Onze-Lieve-Vrouw van Lourdes in Oostakker in 2016 nog hun Missiemuseum aan de Antwerpse musea. In de ateliers van hun technische scholen leerden Congoleze jongens typisch Vlaamse vaardigheden aan, zoals tapijten weven. Belgische zusters introduceerden eind negentiende eeuw dan weer de oude kant- en applicatietechniek Tenerife in Congo: er hangen op de tentoonstelling enkele merkwaardige kantwerkjes in raffia. In 1950 verwierf de stad Antwerpen ook de collectie crucifixen die de Nederlandse spiritijn-antropoloog Jan Vissers tijdens zijn missionering in de jaren 1940 en 1950 bij de toenmalige Kongo-volkeren had verzameld. Omdat hun ‘stervende kunst’ dreigde te verdwijnen, heeft pater Vissers koortsachtig voorwerpen gedocumenteerd en aangekocht.
‘100 x Congo’ heeft het over de ‘brandstapels’ van missionarissen, maar ook over hun respect voor Congolese culturen.
Ngandi kidutu
Natuurlijk zijn er in de 19de eeuw missionarissen geweest die eeuwen kunst- en gebruiksvoorwerpen hebben vernietigd omdat ze heidens en verderfelijk waren, vertelt Els De Palmenaer. Maar het is eenzijdig alleen daarbij stil te staan. Allereerst was er al christelijke aanwezigheid in het Congobekken van in de 15de en 16de eeuw. Bovendien zijn er ook in de koloniale tijd missionarissen geweest met groot respect voor Congolese culturen, talen en uitingen van hun levensbeschouwingen. Uit de collectie van pater Vissers blijkt trouwens dat Congolezen de vorm en symbolische betekenis van het kruisbeeld op hun eigen manier interpreteerden. De kruisbeelden (ngandi kidutu) gingen soms deel uitmaken van de met kracht beladen voorwerpen van de chef. Op een kruishanger die pater Vissers in 1959 meebracht uit Angola, is de doornenkroon van Christus een traditionele verentooi geworden.
Lees meer over de expo ‘100 x Congo’.
