kerknet

‘Toorn’ is een woord dat wij niet vaak gebruiken. Het heeft te maken met ‘hevige woede’ of ‘opvliegende gramschap’. In de Bijbel wordt het ook toegepast op God. Hij kan in ‘hevige woede’ ontbranden als Hij ziet wat voor knoeiboel mensen ervan maken, hoe recht met de voeten wordt getreden, hoe ‘weduwen en wezen’ aan hun lot worden overgelaten.

Profeten die God voorstellen als toornig, willen verandering teweeg brengen.

Het Semitisch denken vertrekt vanuit een grote betrokkenheid en partijdigheid. Vandaar die hevige taal.

Ook Jezus is vaak toornig, bijvoorbeeld als hij in botsing komt met mensen die genezingen saboteren of kleinen onderdrukken. Ook hij is geen softie!

Bijbel spreekt menselijke, concrete taal

Het is een van die merkwaardigheden van de Bijbel: de concreetheid van de taal, de duidelijkheid waarmee gevoelens worden omschreven, de onvoorwaardelijkheid waarmee God zijn schepping liefheeft.

Hoewel de Bijbel ‘God’ beschouwt als onafbeeldbaar en zijn naam onuitspreekbaar laat, wordt er toch in heel menselijke termen over God gesproken. We kunnen ook niet anders! Een mooi voorbeeld daarvan vinden we in Psalm 7, vers 7:

• Sta op, Heer, laat uw toorn ontbranden,
  keer u tegen de razernij van mijn belagers,
  kom mij te hulp, gebieder van het recht.

Het Hebreeuws gebruikt voor ‘toorn’ hier een woord dat letterlijk ‘neus’ betekent.

Je zou kunnen lezen: ‘Heer, laat uw neusvleugels trillen van woede!’

God van de Bijbel is passioneel betrokken

De Joodse Bijbelgeleerde Abraham Joshua Heschel spreekt in zijn boek De Profeten vaak over het pathos van God: zijn passie en verontwaardiging over onrecht, over mensen die het liefdesverbond met hem verlaten en overlopen naar de religieuze spelletjes voor de afgoden, over mensen die zich aan overvloed tegoed doen en ondertussen de armen links laten liggen.

De toorn van God heeft te maken met zijn verontwaardiging.

De God van de Bijbel is geen afstandelijke, rationele God, geen God van de ‘loutere rede’. Nee, Hij is betrokken, Hij kiest partij, Hij is liefde en hartstocht voor recht.

Om het met Blaise Pascal te zeggen: de God van de Bijbel is niet de God van de filosofen, die vooral in abstracte termen spreken.

God kan toornen tegen zijn volk, uit liefde. Want hij verwacht veel van het volk dat Hij gered heeft uit Egypte.

Jaloerse God 

Wanneer het volk in de woestijn de wanhoop nabij is, nemen ze hun toevlucht tot een andere god, een god die de kracht en de hoop uitstraalt van een verguld stierkalf. Met zo’n beeld kun je tenminste iets aanvangen: je kunt errond dansen en je laten gaan, je kunt er offers aan brengen en doen alsof het je leven zal beschermen. Wanneer God ziet wat het volk aan het doen is, confronteert hij Mozes met zijn brandende toorn (Exodus 32,10-11): 

• Houd mij niet tegen: mijn brandende toorn zal hen verteren. Maar uit jou zal ik een groot volk laten voortkomen.

Mozes probeert de Heer, zijn God, milder te stemmen: Wilt u dan uw toorn laten woeden tegen uw eigen volk, heer, dat u met sterke hand en grote macht uit Egypte hebt bevrijd?

Het lijkt de omgekeerde wereld: de profeet Mozes moet zijn God tot bedaren brengen!

De liefde van God is zo groot en zo totaal, dat er bijna geen ruimte meer overblijft voor zijn compassie en zijn barmhartigheid. God is diep teleurgesteld. Mozes moet die barmhartige kant van God aanroeren, en een voorspreker zijn voor het volk. En God laat zijn toorn varen.

In de Bijbel wordt in dit verband wel eens gesproken van een ‘jaloerse God’: Want u mag geen andere god vereren. De Heer heet de jaloerse, Hij is een jaloerse God. (Exodus 34,14 in de Willibrordvertaling van 2012). Bij het woord ‘jaloers’ denken we misschien al gauw aan een ‘jaloerse minnaar’, en dat is hier precies van toepassing. God houdt van zijn volk zoals een man van zijn vrouw houdt:

• Ik [God] neem u als mijn bruid, voor altijd,
  als mijn bruid, in recht en ​gerechtigheid,
  in goedheid en mededogen,
  als mijn bruid, in trouw:
  dan zult u de heer leren kennen (Hosea 2,21-22)

Welk woord of begrip uit de Bijbel wil jij laten uitleggen door Jean Bastiaens? Schrijf een reactie hieronder of stuur een mail naar de redactie.