Bizarre Bijbel #10 ~ Moordlustige berinnen

2 Koningen 2,23-24 ~ Beren doden 42 kinderen

Van Jericho ging Elisa naar Betel. Toen hij naar de stad omhoog liep, rende een troep kinderen op hem af die hem uitlachten en schreeuwden: ‘Kaalkop, kaalkop! Zet ‘m op, zet ‘m op!’ Elisa keek om, en toen hij de kinderen zag, vervloekte hij ze in de naam van de HEER. Meteen kwamen er twee berinnen uit het bos, die 42 van de kinderen verscheurden.

Oesje, gruwelijk verhaal. Moet dat nu echt in de Bijbel staan?

Hans Ausloos • Tja, dat is de spontane reactie van veel mensen. Maar het helpt om dit verhaal in zijn context te plaatsen, de betekenis van de woorden in het Hebreeuws te kennen en het juiste literaire genre te herkennen.

Leg uit, alsjeblief.

Eerst de context.

De grote profeet Elia is in het eerste hoofdstuk van het tweede boek Koningen ten hemel opgenomen. Met zijn mantel heeft hij Elisa aangeduid als zijn opvolger. Nu zien we Elisa bij het begin van zijn optreden. Hij komt aan in Betel. De naam van die stad deed destijds bij iedere Judeeër meteen een belletje rinkelen: stad van verderf. De koning had er een afgodendienst opgericht.

Elisa was vertrokken in Jericho, waar hij erkend was als profeet. Maar hoe zal Betel reageren? En hoe zal Elisa zich hier kunnen bewijzen?

In het Nederlands staat het woord kinderen. Maar de gebruikte term zou je evengoed kunnen vertalen als hangjongeren. Koning Salomon noemde zich met hetzelfde woord ook een kleine jongen. Het hangt dus maar van de interpretatie af hoe je het precies vertaalt.

Kinderen of hangjongeren, de vergelding is toch buiten proportie.

Laten we eerst nog eens verder kijken naar de betekenis van de woorden.

Kaalkop, roepen de jongens. Het lijkt misschien onschuldig, maar je moet weten dat Elisa’s voorganger Elia een weelderige haardos had.

In het Nederlands lezen we dat Elia een harige mantel had, maar eigenlijk staat er dat hij erg behaard was! 

Als de jongens kaalkop zeggen, laten ze verstaan dat Elisa maar klein bier is tegenover Elia. Dat wordt versterkt door de uitdaging: Ga op! (Beter dan: zet ‘m op!) Opgaan, is namelijk wat Elia net gedaan heeft. De grote profeet is volgens de overlevering niet gestorven maar ten hemel opgegaan. Doe het hem maar eens na, zo wordt Elisa uitgedaagd.

En wat doet Elisa? De gastjes vervloeken.

Beren vormen samen met leeuwen een theologisch motief. Deze dieren worden literair gebruikt om Gods oordeel uit te voeren. In dit geval zijn het er 2. Voor de eveneens tweevoudige scheldpartij. Ook het getal 42 is niet toevallig. Het roept een reactie op tegen het noordrijk, waarvan Betel een van de belangrijkste steden was.

Dus die kinderen zijn helemaal niet door berinnen verslonden?

Nee, je hoeft dit verhaal niet historisch te lezen. Ook ons Godsbeeld moeten we er niet door laten bepalen.

Dit is gewoon een verhaal dat dient als legitimatie van Elisa.

Waar Elia op de Karmel zijn macht toonde door de profeten van Baäl te doden, doet Elisa op zijn beurt in Betel. De opstellers van het verhaal wilden het Noordrijk op zijn plaats zetten en Elisa als waardige opvolger van Elia legitimeren.

Hans Ausloos is theoloog en professor Oude Testament aan de UC Louvain.