De regel van Harry Potter: 9 wijze lessen voor het leven

Hetty Zock • 'We hebben dus allemaal kwade impulsen in ons. Het gaat erom welke impulsen we volgen als we handelen. Ik kan nog vele andere voorbeelden noemen. 

• Hoe je eruit ziet, bepaalt niet hoe je bent. Er zijn veel personages waar op het eerste gezicht wel een hoek af is, maar die door- en-door goed zijn, zoals mijn favoriete personage Hagrid. 
• Iedereen heeft zijn eigen talenten. Ron is extreem bang voor spinnen, maar hij kan wel goed schaken. 
• Ook als je een beetje vreemd bent, hoor je er toch bij en kan je een waardevolle bijdrage leveren. Zoals Loena Leeflang en Marcel Lubbermans.
• Hoe leuk en mooi het is om samen te werken. Zelfs in een rottijd, misschien vooral dan. 
• Zonder compassievolle humor hou je het niet vol. Er zit opvallend veel humor in de verhalen. Die is nooit afbrekend of cynisch. Er zit altijd aanvaarding in.'

Een andere werkelijkheid

Je spreekt niet over de mogelijkheid dat er naast de gewone werkelijkheid nog een andere werkelijkheid kan bestaan, die in de boeken als een magische wereld wordt voorgesteld. 

Hetty Zock • 'Dat ligt wat ingewikkelder. De meningen daarover zijn verdeeld. Voor orthodoxe protestanten zijn de Harry Potterboeken satanisch en mogen ze niet gelezen worden. Trouwens niet omdat ze niet geloven in het bestaan van een occulte wereld. Ze geloven daar net wel in, maar vinden dat je er niet mee mag spelen. Voor mij als vrijzinnig protestant bieden de boeken een dankbare en veilige omgeving om net wel te spelen en te oefenen met de verbeelding. In een artikel noemde ik dat een transitionele ruimte, een theorie van de Britse kinderarts en psychoanalyticus Donald Winnicott.'

Dat artikel van Hetty Zock is het lezen waard om te begrijpen welke rol de verbeelding kan spelen in de ervaring van zin en in de religieuze ervaring. Enkele fragmenten.

'Winnicott omschrijft [de transitionele ruimte] als een ervaringsgebied waaraan zowel de binnenwereld als de werkelijkheid daarbuiten een bijdrage aan leveren. Ervaringen die zich afspelen in deze transitionele ruimte noemt hij transitionele ervaringen. 

Het kenmerk bij uitstek van alle transitionele ervaringen is dus dat er sprake is zowel van subjectieve inbreng van het individu als van een werkelijkheid die weerstand biedt en anders is. In het geval van een culturele ervaring, in religie, wetenschap of kunst, is het de traditie en een gemeenschap die objectieve weerstand biedt.

Transitionele ervaringen zijn van groot belang voor de zelfontwikkeling en voor de ervaring van zin.

Maar maakt het nu uit hoe je transitionele ervaringen opdoet: in religie, in kunst, in de wetenschap of in het dagelijkse leven? En hoe verhouden ze zich tot de religieuze ervaring? Transitionele ervaringen zijn vergelijkbaar met wat de Nijmeegse godsdienstpsycholoog Jan van der Lans kernervaringen noemde. Dat zijn ervaringen waarin men de ‘meest eigen kern’ ervaart, ervaringen die beleefd worden als van het grootste belang voor jou als persoon; ervaringen waarbij je in het diepst van jezelf geraakt wordt en daardoor de wereld op een andere manier gaat zien. In kernervaringen is sprake van nieuwe perspectieven en nieuwe betekenissen, die leiden tot een andere beleving van jezelf.

De verbeelding in de Harry Potter-boeken is bij uitstek transitioneel van aard, juist omdat subjectiviteit en objectiviteit beide tot hun recht komen, en op paradoxale wijze verbonden blijven.'

Is die combinatie van het gewone en het buitengewone niet typisch voor het hele fantasygenre? 

Hetty Zock • 'Er is toch wel een verschil, hoor. De wereld van In de ban van de ring is echt een heel andere wereld. Bij Harry Potter is de magische wereld een onderdeel van onze wereld. De gewone wereld en de magische wereld zijn met elkaar verweven. Door onze verbeelding te gebruiken kunnen we het bijzondere van de gewone wereld opmerken. In de magische wereld komt het trouwens ook aan op menselijke vaardigheden. Op een bezemsteel leren vliegen is even moeilijk en spannend als leren fietsen. De relativerende humor brengt altijd weer terug naar de gewone realiteit.'

Potters spiritualiteit

In de wereld van Harry Potter is er geen ruimte voor God, alles komt aan op menselijke inspanning. Hebben de boeken ons dan wel iets te leren op spiritueel vlak?

Hetty Zock • 'Als je het ruim ziet wel. Frits de Lange, emeritus hoogleraar ethiek aan de Theologische Universiteit Kampen, wijst bijvoorbeeld op de quasi-religieuze overgave die nodig is om op perron 9 ¾ te komen, de toegang tot de magische wereld. Maar inderdaad ademen de Harry Potter-boeken een typisch modern-westerse levensbeschouwelijke toon: humanistisch-christelijk light of geseculariseerd christelijk, zo je wil. Er wordt niet gesproken over God of goden, maar wel over de bestemming van de mens en het mysterie van het kwaad. De uitkomst van de strijd tussen goed en kwaad staat niet vast, maar we moeten en kunnen de goede strijd wel aangaan. Hierbij hebben we zaken als verstand, moed, eensgezindheid en opofferingsgezindheid hard nodig. 

In de strijd met Voldemort tellen niet zozeer Harry’s magische krachten, maar zijn dapperheid en trouw. Dat is een typisch moderne opvatting van identiteitsontwikkeling. Uit onze keuzes blijkt wie we in werkelijkheid zijn. 

Het gaat er niet om wat je bent, het gaat erom wie je wordt. En toch kan je het ook niet helemaal zelf maken. Een typerend voorbeeld is dat de toverstok de tovenaar kiest en niet andersom. Het overkomt je. Het gebeurt, ook al moet je er zelf voor kiezen. Maar of het ook lukt is altijd genade.'

De regel van Harry Potter: 9 wijze lessen voor het leven

1. Durf je diepste angsten benoemen
   Alleen Harry en het wijze schoolhoofd Perkamentus durven de naam uitspreken van Voldemort, heer van het duister. Anderen noemen hem Hij-Die-Niet-Genoemd-Mag-Worden. Het gaat hier over de moed om de eigen diepste angsten te erkennen, ze een naam te geven en er mee te leren leven. 
2. Wees niet bang voor het onbekende
   Onze angsten zijn vaak niet meer dan een vrees voor het onbekende, zegt Albus Perkamentus in Harry Potter en de halfbloed prins: 'Een lijk op zich is niet iets om bang voor te zijn, Harry, net zoals je niet bang hoeft te zijn voor het donker. Heer Voldemort, die in wezen natuurlijk doodsbang is voor beide, zou dat niet met me eens zijn, maar daaruit blijkt opnieuw zijn gebrek aan wijsheid. We vrezen alleen het onbekende als we dood en duisternis zien, verder niets.' 
3. Durf leven met verbeelding
   Kunst, fantasie, religie… bieden transitionele ruimtes waarin je innerlijke en uiterlijke realiteit met elkaar in het reine kunnen komen. Je kan er verwondering en ontzag oefenen, je morele kompas ijken en emotioneel uitgroeien boven je egocentrische drijfveren. Kernervaringen leren je gaandeweg leven vanuit je kern. 
4. Leer en laat je inwijden
   Harry Potter is niet met een zwaai van zijn toverstok een volleerde tovenaar. Hij moet léren toveren en dat vergt tijd en toewijding, studie, oefening, leermeesters, onderzoek, een traditie. Ook leven vanuit je kern doe je niet met een vingerknip. Je hebt een hele weg af te leggen nadat je het vaste besluit hebt genomen dat het de moeite waard is. 
5. Neem je kernervaringen ernstig
   Misschien begint het er wel mee dat je besluit om je persoonlijke ervaring in de kern van je wezen ernstig te nemen. Je moet die ervaring belangrijk genoeg vinden om alle moeite erbij te nemen die nodig is om ze te ontwikkelen. 
6. Neem het niet te letterlijk
   Wie zijn verbeelding oefent, doet er goed aan om haar niet al te letterlijk te nemen. Humor – aanvaardende humor, niet de cynische soort – brengt je weer naar de gewone realiteit en zet je met beide voeten op de grond. Relativerende humor kan je behoeden om te gaan zweven of je af te zonderen in een eigen wereld die niemand begrijpt. 
7. Zie het menselijke in het kwaad
   We hebben soms de neiging om het kwaad te verabsoluteren en te ontmenselijken. Denk maar aan de beeldvorming rond Poetin. In Harry Potter en de halfbloed prins gaan schoolhoofd Perkamentus en Harry op een queeste om de mens in Voldemort te ontdekken. Niet om het kwaad goed te praten. Wel om het te begrijpen en om niet blind te blijven voor het kwaad dat ook in onszelf huist. 
8. Overwin het kwaad met liefde, solidariteit, moed, vriendschap en zelfopoffering
   De boeken zijn een eerbetoon aan schone menselijke waarden. Ook dat maakt ze een feest om te lezen. Het maakt een verschil, hoor, welke waarden bovenaan staan in je waardenhiërarchie, een wereld van verschil. Het is niet allemaal om het even. 
9. Kies voor waarachtig leven en geef je dan over aan de genade
   Om waarachtig te leven, worden van ons een aantal keuzes verwacht. Vervolgens moeten we ook de moed opbrengen om de consequenties daarvan te dragen. Maar het hangt niet allemaal van onze eigen kracht af. Of het lukt is altijd weer genade. Overgave geeft ruimte aan de genade in ons leven.

Vond je dit interessant? Deel dit artikel via Facebook of via e-mail.

Herbekijk de lezing van Hetty Zock over Harry Potter en de zin van het leven