Axel Liégeois en Bert Vanderhaegen zijn beroepshalve al jaren vertrouwd met het euthanasievraagstuk. Axel Liégeois is gewoon hoogleraar zorgethiek en praktische theologie aan de faculteit theologie en religiewetenschappen KU Leuven en stafmedewerker ethiek bij de organisatie Broeders van Liefde. Bert Vanderhaegen is sinds 1996 hoofdaalmoezenier van het Universitair Ziekenhuis Gent en als ethicus verbonden aan verscheidene Ethische Comités in ziekenhuizen en woonzorgcentra.
In een vorige bijdrage vroegen ze zich af welke waarden en grondhoudingen belangrijk zijn wanneer je omgaat met mensen die ondraaglijk lijden. En hoe kunnen we hun lijden verlichten? Deze keer geven ze hun visie op palliatieve zorg bij psychisch lijden, euthanasie als het minste kwaad, zelfbeschikking en het verschil tussen fysisch en psychisch lijden.
Hoe kan palliatieve zorg bij psychisch lijden er uitzien?
Axel Liégeois • Dat is een moeilijke vraag waarover we reflecteren in de Werkgroep palliatieve zorg en psychiatrie van de Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen. Een eerste bouwsteen bestaat ongetwijfeld uit de grondhoudingen die eigen zijn aan de palliatieve zorg, maar ook aan psychologische gespreksvoering en aan de presentietheorie. Ik denk dan aan respect, inleving, mededogen en waarachtigheid.
Een tweede bouwsteen is het zoeken om het leven niet te verlengen, het leven evenmin te beëindigen, maar het leven zo comfortabel mogelijk en het lijden zo draaglijk mogelijk te houden.
Een derde bouwsteen is het respect voor de autonomie en de wensen van de patiënt. Hij of zij bepaalt in grote mate wat op dat moment goed leven en goede zorg is.
Een laatste maar niet onbelangrijke bouwsteen is de spirituele component.
Het is goed dat mensen kunnen werken met hun levensverhaal en bronnen van zinbeleving kunnen ontdekken. Axel Liégeois
Bert Vanderhaegen • Ik ben het idee van crustatieve zorg of schelpzorg wel genegen. Psychiatrische patiënten die alle zorgprogramma’s doorlopen hebben, kunnen baat hebben bij zorg onder de vorm van een uitwendig of exo-skelet zoals van een schaal- of schelpdier. Deze patiënten kunnen niet langer comfortabel functioneren op zichzelf. Ze hangen voor meer welbevinden af van de structuur die de afdeling biedt, met een duidelijke dagindeling geritmeerd door zinvolle activiteiten. Het gaat hier om ondersteuning, bescherming en comfort. Eigenlijk zoals een mantel, maar daar bovenop een steviger dragende structuur, dus van een schelp of schaal.
Zien jullie bepaalde situaties waarin het ingaan op de euthanasievraag bij uitzichtloos psychisch lijden toch het minst mogelijke kwaad is?
Axel Liégeois • We moeten kunnen aanvaarden dat er situaties zijn waarin de zorgverleners geen redelijke alternatieve mogelijkheden meer hebben om de patiënt zin in het leven te laten ervaren. En waarin de patiënt zijn of haar psychisch lijden ondraaglijk en uitzichtloos blijft vinden. In dergelijke situaties kunnen we euthanasie het minste kwaad noemen.
Het is een kwaad omdat doden een grensoverschrijding is. Het is een minste kwaad omdat er geen betere alternatieven meer voorhanden zijn. Euthanasie het minste kwaad noemen, is geen veroordeling van de mensen die om euthanasie vragen of aan euthanasie meewerken. Axel Liégeois
We kunnen er echter niet om heen dat de act van doden een grensoverschrijding is: de waarde van het leven wordt immers beschermd door de fundamentele principes van elke wetgeving, van de mensenrechten, van levensbeschouwingen en religies. Euthanasie is strafrechtelijk geen moord omdat de betrokkene er uitdrukkelijk om vraagt en het onder wettelijk erkende voorwaarden gebeurt.
Het is goed dat we bij euthanasie telkens opnieuw moreel discomfort voelen. Het blijft ons eraan herinneren dat doden een grensoverschrijding is. Pas als we dit niet meer zouden voelen, zou er een immens moreel probleem zijn. Euthanasie is een grensoverschrijding die mogelijks het minste kwaad is. Het is aan ons om het kwaad van de grensoverschrijding zo klein mogelijk te houden door er zo goed of zorgvuldig mogelijk mee om te gaan.
Bert Vanderhaegen • Ik respecteer steeds de gewetensbeslissing van een mens. Indien er met de euthanasievraag op een zeer zorgvuldige wijze is omgegaan, kan ik er inkomen dat deze euthanasie toch het minste mogelijk kwaad was. Ik ben het met Axel eens dat we er wel blijvend moeten bijzeggen dat het toch een kwaad blijft. Je doodt immers geen mens. Dat is het fundament van de beschaving.
De spanning moet dus kost wat kost blijven bestaan tussen enerzijds je doodt geen medemens en anderzijds in deze situatie kon het niet anders. Velen zullen dit echter niet zo zien.
Sommigen zien euthanasie als een patiëntenrecht. Terwijl het dat overduidelijk niet is. Bert Vanderhaegen
Onze liberale maatschappij draagt zelfbeschikking hoog in het vaandel. Waar ligt voor jullie de grens in het kader van de euthanasiekwestie?
Axel Liégeois • Autonomie en zelfbeschikking staan inderdaad voorop in een liberale maatschappij. Maar autonomie is ook een christelijk geïnspireerde waarde. Dat dreigen we als christenen soms te vergeten. In het scheppingsverhaal zijn mensen geschapen naar Gods beeld en gelijkenis, met een vrije wil om verantwoordelijkheid op te nemen en met de opdracht de wereld te onderwerpen als goede rentmeesters. Dit is geen historisch verhaal, maar een verhaal over onze bestaansconditie: de mens is autonoom en heteronoom, tegelijk zelfstandig en afhankelijk, met vrijheid en verantwoordelijkheid. Er zijn dus grenzen aan het zelfbeschikkingsrecht.
Autonomie is niet absoluut maar relatief, omdat er ook nog andere waarden op het spel staan bij euthanasie, zoals de beschermwaardigheid van het leven en de zorgrelatie. Axel Liégeois
Autonomie is bovendien relationeel omdat we autonomie maar gestalte kunnen geven in relatie tot anderen. Daar is de euthanasiewet uiterst smal: de relatie is beperkt tot die tussen arts en patiënt, terwijl het relationeel netwerk van de patiënt meestal ruimer is dan dat.
De keuze voor euthanasie treft niet alleen de patiënt en de arts, maar ook alle andere mensen met wie de patiënt verbonden is, die verantwoordelijkheid voor de patiënt opnemen en voor wie de patiënt verantwoordelijkheid draagt.
Reacties
Om reacties te zien en te reageren op dit artikel moet je je eerst even aanmelden via het menu bovenaan. Tot gauw.