If you wanna clap, clap! Zo lanceerde Susan Kigula verschillende keren de zaal. En telkens kreeg een nieuwe climax in haar verhaal een daverend applaus: van meer dan 500 Antwerpse scholieren die vorige donderdag in Theater Elckerlyc naar haar kwamen luisteren en van een 300-tal studenten van de Universiteit Antwerpen, de Karel De Grote Hogeschool en de Thomas Morus-hogeschool die ze donderdagavond ontmoette in een auditorium op de Antwerpse Sint-Andriescampus. Haar levensverhaal bruist dan ook van moed en energie. En toch luidde de eerste zin van haar story: Ik kom uit Uganda, waar ik achttien jaar onschuldig op death row doorbracht. Als je aan die eerste zin terugdenkt, bedenk je telkens: hoe is dit alles in hemelsnaam mogelijk?
Het woord ‘onmogelijk’ staat echter niet in Susan Kigula’s woordenboek.
Veroordeeld tot de strop
De Ugandese was niet eens 22 toen ze samen haar man slachtoffer werd van een moordpartij. Zij overleefde de messteek ternauwernood, haar man overleefde het niet. Maar terwijl de arme vrouw in het ziekenhuis voor haar leven vocht, beschuldigde de familie van haar man haar ervan de moordenares te zijn. Ik kon geen advocaat betalen. Kigula werd tot de strop veroordeeld. Haar dochter kon toen nauwelijks stappen; nu reisde de 20-jarige Letecia met haar moeder mee om de boodschap te verspreiden: Je kunt het, begin eraan! Want inderdaad, terwijl mannelijke gevangenen in Uganda verplicht onderwijs moeten volgen, is dat voor meisjes en vrouwen niet het geval. Kigula kreeg echter gebruikte leerboeken te pakken en wist in de gevangenis alsnog haar middelbare school af te maken.
Openschoolprogramma
Maar daar bleef het niet bij. De jonge vrouw motiveerde veel andere vrouwen in de gevangenis om ook te studeren. Onze klas was een boom waaronder we verzamelden. En een Britse sympathisant die haar opzocht, stelde voor om via het openschoolprogramma van de London University rechten te studeren.
Ik wist van rechten alleen dat ik er geen had toen ik onschuldig veroordeeld werd, en nu moest ik rechten studeren. Maar: je kunt het als je eraan begint. Susan Kigula
Kigula vatte de rechtenstudie in de gevangenis aan en behaalde haar degree met brio. En toen begon het pas: vanuit de gevangenis daagde ze de Oegandese overheid in de zaak-Susan Kigula and 417 others versus Attorney General voor de rechter en ze wist zo de wet af te schaffen die voor capital offences de doodstraf verplichtte.
De zaak-Kigula was een mijlpaal in het Oegandese rechtsssteem.
Sunny Africa Children’s Centre
Meteen moesten tientallen oude vonnissen herbekeken worden en kwamen vele terdoodveroordeelden vrij, vaak ook omdat ze te lang op de uitvoering van het vonnis hadden moeten wachten. De nieuwe wet zet de doodstraf na drie jaar om in lange gevangenisstraffen. Het beroep alleen al tegen het uitvoeringsbesluit van mijn doodstraf duurde twee jaar. Na achttien jaar kwam ook Susan Kigula vrij. Sindsdien zet ze zich in Uganda met haar Sunny Africa Children’s Centre in om kinderen van gevangenen scholing te gunnen. Maar ze is ook actief in de internationale antidoodstrafcampagne waar Sant’Egidio zich achter heeft geschaard. De doodstraf is onrechtvaardig, zegt Kigula resoluut, want alleen arme mensen zitten op death row. De doodstraf werkt niet ontradend: landen die de doodstraf handhaven scoren niet beter inzake gewelddaden, integendeel. De kans dat iemand onschuldig is, is te groot:
een onschuldige zoals ik kan na vele jaren alsnog uit de gevangenis vrijkomen, maar niet uit het graf. Verspreid deze boodschap en steun de anti-doodstrafcampagne.
Vergiffenis in plaats van bitterheid
Ten slotte vraagt een student in de zaal de moedige vrouw of ze de familie van haar man de valse beschuldigingen van destijds heeft kunnen vergeven. Ja, zegt Kigula, we hebben elkaar sinds mijn vrijlating in 2016 nog niet ontmoet, maar ik had het onrecht al vergeven toen ik nog in de gevangenis zat. Je kunt immers niet met bitterheid blijven leven. De bitterheid zou mij verlamd hebben. Als er nu iets is waar je deze vrouw niet van kunt beschuldigen, is het wel van verlamming.