Arthur Langerman werd in 1942 in Borgerhout geboren als zoon van een bontwerker en een hoedenmaakster, allebei Poolse joden die zich in de jaren 1920 in Antwerpen gevestigd hadden. Zijn ouders werden in mei 1944 opgepakt en in Kazerne Dossin op het vijfentwintigste transport naar Auschwitz-Birkenau gezet. Het is vandaag Yom HaShoah, de dag waarop wereldwijd de Shoah wordt herdacht. Het jongentje ontsnapte aan de deportatie omdat de Gestapo het onderbracht in kindertehuizen die het in het Brusselse samen met de Association des Juifs de Belgique had opgezet. Arthurs vader overleefde de Shoah niet, zijn moeder wel. Ze hertrouwde en kwam opnieuw in Antwerpen wonen, waar haar zoon diamantslijper werd.
Ik ben altijd een verzamelaar geweest, ook van pakweg postzegels of stripverhalen. Arthur Langerman
Eichmann
Langermans moeder sprak nooit over de oorlog, over hoe zij het kamp van Birkenau had overleefd door er in de keukens te werken, over hoe het leven er was of over de systematische moord op miljoenen joden. Maar vooral sinds het ruchtmakende proces in 1961 in Jeruzalem van Adolf Eichmann - een van de hoofdverantwoordelijken van de Shoah - raakte Langerman geobsedeerd door het antisemitisme, de deportatie van zijn familie en de Shoah. Hij liet al zijn andere verzamelingen vallen en concentreerde zich op het verzamelen van beelden en voorwerpen die laten zien wat antisemitisme precies is en hoe het werkt; zijn collectie is met meer dan achtduizend stuks intussen ’s werelds grootste.
Het zijn achtduizend getuigen van een wereldbeeld dat aan een ruime de bevolking werd opgedrongen. Arthur Langerman
Kazerne Dossin
De collectie van Langerman berust momenteel in Berlijn, maar het plan om daarmee in Mechelen een tentoonstelling op te zetten, lag al langer klaar. Kazerne Dossin baseerde zich op een voorgaande tentoonstelling van de collectie in het Memoriaal van Caen in Normandië. Ons eigen team heeft deze grondig herwerkt, onder meer door er een actuele omkadering toe te voegen, zegt Tomas Baum, de nieuwe directeur van Kazerne Dossin. Baum werd directeur na de commotie die ontstond toen de uitreiking van de titel Ambassadeur voor de Vrede aan Brigitte Herremans door Pax Christi Vlaanderen in december 2016 in Kazerne Dossin in extremis onmogelijk gemaakt werd.
Het is goed dat de aandacht nu terug kan gaan naar het werk zelf van Kazerne Dossin na de commotie over de werking ervan. Tomas Baum
Neerkijken
Naast inzicht bieden in het verleden, is het doel van de tentoonstelling om de bezoeker te confronteren met de impact van beeldvorming vandaag, zegt Baum. Evident was dit niet, want wat te doen met zo’n ruime collectie antisemitische affiches, beelden, boeken, brochures, kranten, films, spotprenten of zelfs ordinaire gebruiksvoorwerpen – genre bierkannen met antisemitische motieven? Het risico ze zoveel aandacht te geven dat ze opnieuw antisemitisme aanwakkeren, is niet denkbeeldig. Wij kozen bewust ervoor vele voorwerpen niet op te hangen, maar ze horizontaal in kijkkasten te leggen, vertelt Baum. Zo kijkt de toeschouwer niet ernaar op, maar erop neer.
De bruikleengevers in Berlijn zijn ook erg streng wat reproductie betreft; sommige beelden circuleren – gelukkig! – niet buiten wetenschappelijke middens.
Haakneuzen
Inderdaad, we dachten ze toch te kennen, de antisemitische karikaturen. Maar voor wie de tijd neemt om even grondig door deze – niet eens zo uitgebreide – tentoonstelling te stappen, blijft het massale karakter van de antisemitische propaganda toch choqueren. Zo hangt er een kinderstripverhaal aan de muur, haakneuzen incluis, dat tot voor kort nog gewoon op Bol.com te koop aangeboden werd. Voor een christen blijft ook de band tussen het moderne antisemitisme en het preconciliaire antijudaïsme interpelleren: hoe konden wij zo lang het paas- en pinkstergeloof beleven zonder het ten volle te begrijpen en jodenhaat toestaan of zelf joden vervolgen?
Joden en proselieten, mensen uit Kreta en Arabië – wij allen horen hen in onze eigen talen spreken over Gods grote daden. (Hnd 2, 11)
#FakeImages
Maar de tentoonstelling #FakeImages in Mechelen doet meer dan alleen de collectie van Arthur Langerman ontsluiten. Zij toont ook welke impact gelijkaardige mechanismen als die van het antisemitisme hebben op hedendaagse denkbeelden en op onze samenleving. Dagelijks komen duizenden berichten en beelden op ons af. Ze overspoelen ons via verschillende kanalen, zoals sociale media, televisie of gedrukte pers. Maar vertellen ze altijd de waarheid? Fake news en fake images sluipen binnen: soms onschuldig, maar soms ook erg gevaarlijk. Zeker omdat we allemaal zo vatbaar ervoor zijn. De tentoonstelling maakt de bezoeker bewust van deze vormen van verleiding.
Ik wou begrijpen waarom de mensen zo’n haat tegenover de joden koesterden. Arthur Langerman
De tentoonstelling #FakeImages laat momenteel per tijdslot van een half uur vijftien mensen binnen; zij kan in deze coronatijden dus niet alleen door individuele bezoekers, maar ook door (kleine) schoolklassen bezocht.
Lees meer over de expo #FakeImages.