De echtgenote van Karel heeft een ernstige depressie en moet opgenomen worden op een psychiatrische afdeling. Even mag hij haar kamer zien, dan moet hij vertrekken. Daar sta je dan, alleen in een inkomhal. Alleen, toevallig, voor een flyer van Similes, vereniging voor naasten van mensen met een psychische kwetsbaarheid.
Zes jaar later is Karel vrijwilliger bij Similes en een van de vier getuigen in het boek Het gebeurt in de beste families. Hij vertelt over de weg die hij aflegde aan de zijde van zijn echtgenote, nu hij en zij steeds meer licht aan het einde van de tunnel zien. Auteur Griet Frère schreef het boek naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van Similes.
Is het een boek voor mensen zoals Karel, die als naaste enigszins verloren loopt?
Griet Frère • In de eerste plaats wel. Zeker de eerste keer dat je ouder, partner, broer of zus of kind in een crisisperiode belandt, weet je niet wat je overkomt.
Zelden vraagt iemand wat jij nodig hebt.
We weten vanuit Similes dat veel mensen worstelen met de situatie als naaste van iemand met een psychische kwetsbaarheid. We willen hen erkenning geven en tonen dat ze niet alleen zijn en zetten voor hen alle mogelijk informatie en tips op een rijtje om om te gaan met wat er gebeurt. Het boek alleen zal uiteraard niet genoeg zijn om alles helder te krijgen, maar het biedt wel eerste hulp.
Tegelijk hoop ik dat buitenstaanders door de vier persoonlijke belevingsverhalen beter begrijpen hoe het is om een naaste in deze situatie bij te staan. Dan hebben we het over hulpverleners, maar ook over mensen die net een beetje verder staan van iemand met een psychische kwetsbaarheid. Een kwart van de mensen krijgt ooit met psychische problemen te maken en gemiddeld zijn er vijf tot zeven naastbetrokkenen.
U schreef het boek als medewerker bij Similes en als ervaringsdeskundige. Hoe verhouden beide rollen zich?
Ik ben historicus en werkte eerder in het onderwijs en de erfgoedsector. Door de coronapandemie besefte ik dat ik nood had aan een job die meer van betekenis was voor mij. Mijn vader is psychosegevoelig en ik wilde al langer iets positiefs doen met wat me daardoor overkomen is, dus ik solliciteerde bij Similes. Na zes maanden kreeg ik de vraag om een boek te schrijven voor families en werd dat ‘iets positiefs’ heel concreet. Schrijfervaring had ik uit mijn vorige jobs, maar als ervaringsdeskundige kon ik ook goed de gedachten en gevoelens van familieleden blootleggen in ingrijpende omstandigheden, zoals gesprekken met hulpverleners of een gedwongen opname.
U hangt de vier hoofdstukken op aan vier fases die naasten doorlopen. Waarom?
Al ongeveer twintig jaar wint een nieuwe visie terrein in de geestelijke gezondheidszorg. Ze verwacht niet dat mensen genezen van een psychische kwetsbaarheid, wel dat ze herstellen, zoeken naar een zinvol leven ondanks beperkingen.
Minder bekend is dat ook familieleden een herstelproces doormaken en de zin van hun leven moeten herdefiniëren.
Iemand met een psychische kwetsbaarheid bijstaan, heeft een grote impact op je leven. Tijdens een crisis kan de zorg je hele leven beheersen en schuif je alles aan de kant, nadien moet je weer een nieuw evenwicht vinden. Machteloosheid, angst, schuldgevoel, schaamte en verdriet zijn normale gevoelens in dat proces. De opbouw van het boek kan hoopvol zijn: de crisis is niet voor altijd, het gaat veranderen.
U schrijft dat het boek samenstellen u hielp bij uw eigen herstelproces. Hoezo?
Het is een proces dat geen definitief einde kent. Het boek kwam voor mij op een goed moment, mijn leven is in evenwicht, maar ik ben me ervan bewust dat het ooit opnieuw slechter kan gaan met mijn papa en dat ik meer zorg moet opnemen. Door het schrijven stelde ik wel vast dat ik door de jaren heen heel wat dingen heb kunnen verwerken. Ik kreeg het niet moeilijk bij de confrontatie met allerhande thema’s en dat leerde me iets over mijn herstel.
Een belangrijk inhoudelijk element in het boek is de Familiereflex. Wat is dat?
Similes brengt niet alleen al vijftig jaar lotgenoten samen, het doet ook al even lang aan beleidsbeïnvloeding. Een van de grote problemen is dat lang niet alle hulpverleners het contact aangaan met de naasten van de patiënt die zij behandelen. Familieleden voelen zich vaak niet gezien, niet gehoord en niet betrokken. Ze moeten vaak heel mondig zijn om informatie te krijgen. Nochtans blijkt uit onderzoek dat zij een belangrijke bron van steun zijn in het herstel.
Hulpverleners en familieleden zouden bondgenoten moeten zijn. Ze kunnen veel van elkaar leren.
De overheid erkent dat nu ook en vaardigde de Familiereflex uit, een multidisciplinaire richtlijn die hulpverleners aanbeveelt om de familie te betrekken. Similes werkte eraan mee en hoopt dat ze zich verder verspreidt. Vele decennia geleden heerste in de geestelijke gezondheidszorg de overtuiging dat je mensen met een psychische kwetsbaarheid het best weghaalt uit het gezin. Nu weten we dat het beter werkt om opnames zo kort mogelijk te houden en mensen zo goed mogelijk te begeleiden en behandelen in de thuisomgeving. Dat is vooruitgang, alleen vraagt die vermaatschappelijking van de zorg veel meer inspanningen van de mensen die rond iemand met een psychische kwetsbaarheid staan. Daarom is de Familiereflex een belangrijke stap voor Similes.’
• Griet Frère, Het komt voor in de beste families, Borgerhoff & Lamberigts, Gent, 2023, 208 blz, 22,99 euro, ISBN 978 94 6393 978 2.
Bekijk hieronder een video over de boekvoorstelling op 16 februari 2023 in Gent.