‘Broederschap op sociale media en tederheid in politiek’
Jan Nolf • Justitiewatcher, oud-vrederechter en influencer
Wat paus Franciscus (@Pontifex) over social media schrijft, raakt de kern van deze encycliek over ‘broederschap en sociale vriendschap’. Zijn inspiratie gaat opnieuw uit van de boodschap van Franciscus van Assisi die opriep tot liefde die fysieke afstand overbrugt. Hoe vaak zijn we via sociale media inderdaad niet verbonden gebleven met mensen die we nooit gezien hebben! Hoeveel begrip, genegenheid, en zelfs liefde ondervinden we vaak van wie ‘vreemd’ is in de geografische betekenis van het woord maar met wie we idealen delen en broederschap ontstaat?
Met enkele ‘muiskliks’ voel je aan of het ‘klikt’: een vonk van herkenning, uitgelokt door weinig woorden maar tussen de twitterlijnen door intuïtief aangereikte empathie, humor, steun, solidariteit.
Sociale media blijven wel al te vluchtig, de spiegel van een ‘wegwerpwereld’, waarin medemensen vereenzaamd achterblijven. Iedere dag ontmoeten we er onze ‘naasten aan de overkant van de weg’ maar we gedragen ons zeker niet altijd als de Barmhartige Samaritaan.
Wie op sociale media figuurlijk overvallen en mishandeld wordt, krijgt vaak nog een extra tik in plaats van ‘mercy’ – wat ik vanuit de encycliek niet alleen vertaal als vergiffenis, maar ook als deemoed, mildheid, tederheid.
Dat kernwoord ‘tederheid’ gebruikt paus Franciscus, als ‘de keuze van de moedigen, de weg voor wie sterk wil zijn om zorg te dragen voor de zwakkeren’ – ook in de politiek.
Sociale media moeten meer zijn koortsachtige uitwisselingen van monologen: paus Franciscus roept op tot een nieuwe cultuur, waarin we open dialogeren en verschillen zien als creatieve kansen. Hij waarschuwt voor relativisme, fake news en haatcircuits. Waarheid blijft de onmisbare voorwaarde voor gerechtigheid, verzoening en vrede.
‘Elkaar ontmoeten als broeders en zusters’
Mohamed Achaibi • Woordvoerder Federatie van Marokkaanse Moskeeën in Vlaanderen
O mensheid. Wij hebben jullie geschapen uit een man en een vrouw en Wij hebben jullie tot volkeren en stammen gemaakt, opdat jullie elkaar leren kennen. Voorwaar, de meest edele van jullie is bij Allah degene die Hem het meest vreest. Voorwaar, Allah is van alles op de hoogte, Alwetend. (Koran: 49/13)
De bijzondere uitdagingen van vandaag, maar ook deze van de komende generaties, kunnen enkel maar worden aangepakt wanneer we toenadering zoeken tot elkaar. Dit vers uit de heilige Koran is vandaag meer dan ooit het kompas voor ons allen.
Het herinnert ons vandaag aan de basiswaarde van onze multidiverse samenlevingen: dat we ‘tutti fratelli’ zijn.
Als allen broeders en zusters is het onze humane plicht om niet enkel elkaar de hand te reiken, maar bovenal om onze harten te openen voor onze medemens. Daarom zeggen we neen tegen haatspraak, islamofobie en allerlei uitsluitingsmechanismen. Maar tegelijk zeggen we ja voor broederlijkheid, vrede, solidariteit en bovenal menselijkheid.
Assalamou Allaykoum – Vredesgroeten!
‘Sterk signaal tegen polarisatie’
Annelies Verstichel • Diplomate bij Buitenlandse Zaken en VN Veiligheidsraad
De encycliek komt er op het moment dat de Verenigde Naties haar 75ste verjaardag viert. Het multilateralisme staat meer dan ooit onder druk maar is tegelijkertijd ook meer dan ooit nodig. Klimaatverandering, de Covid-19 pandemie, en migratie zijn slechts enkele voorbeelden van grensoverschrijdende thema’s die enkel globaal kunnen aangepakt worden. In deze tijden van polarisatie oproepen tot het versterken van een globale gemeenschap van broederschap en het samenwerken tussen alle naties en volkeren gebaseerd op een politiek die ten dienste staat van het gemeenschappelijk belang (paragraaf 154) stuurt een sterk tegensignaal.
Het onderlijnen van het belang van pacta sunt servanda (174) is een niet mis te verstane verwijzing naar die landen zoals de VS die zich terugtrekken uit afgesloten akkoorden, zoals het Klimaatakkoord van Parijs en de nucleaire deal met Iran (JCPOA).
België, dat nog tot december in de VN Veiligheidsraad zit, is een land dat actief pleit voor het respecteren van de internationale rechtsorde.
Het heeft er ook zelf belang bij, want indien het recht van de sterkste geldt, zijn de kleinere, zwakkere en arme landen het slachtoffer. Het bepleit in haar interventies het respect voor de rechtstaat – die zelfs in een aantal lidstaten van de Europese Unie onder druk staat - en als dusdanig ook het weerstaan aan de verleiding om the law of force in te roepen, in plaats van the force of law (174).
Het duidelijke standpunt dat de doodstraf ontoelaatbaar is (263-270) is eveneens een consistent standpunt van België in de VN en andere internationale fora en waarover geen globale consensus bestaat. Ten slotte, het respecteren van de mensenrechten als een voorwaarde voor de sociale en economische ontwikkeling van een land (22) is een duidelijke boodschap die België volledig onderschrijft maar die niet noodzakelijk wereldwijd wordt gedragen.
In de encycliek wordt opgeroepen om de VN te hervormen (173), waarbij zeker de nood aan hervorming van de VN Veiligheidsraad aan de orde is.
Ook België is daar voorstander van, al is het belangrijk erover te waken dat wat je wint aan legitimiteit (door het aantal permanente leden uit te breiden) niet ten koste gaat van efficiëntie (meer veto’s). Alle landen zijn echter vertegenwoordigd in de Algemene Vergadering en dat orgaan heeft laten zien dat het tot consensus kan komen door in 2015 unaniem Agenda 2030 en de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen aan te nemen. Dit is een agenda die de komende jaren de leidraad blijft voor wereldwijde en gezamenlijke actie.
Veel ongezellige waarheden
Antoon Vandevelde • Hoger Instituut voor Wijsbegeerte KU Leuven
Wie denkt dat religie opium voor het volk is, of dat de Kerk met haar rijke gebouwen en domeinen en haar schimmige geldbeheer de belangen van de machthebbers dient, heeft deze en ook vorige encyclieken niet gelezen.
Profeten zegden luid en duidelijk wat mis ging in hun tijd. En dat doet de paus hier ook.
Het is minder een kapitalismekritiek dan een kritiek op alle structuren die mensen louter als middel gebruiken en die hen isoleren van elkaar.
Sommige aanklachten gaan in tegen de onbewust beleefde evidenties van onze tijd. Wie durft nu nog het consumentisme aanklagen? Is dit geen thema van mei ’68? Hebben mensen die het zich kunnen permitteren zich niet knus genesteld in een wereld waarin het plezier van ‘shopping’ niet wordt vergald door het idee dat er mensen in hoge nood verkeren?
Er staan in dit document nogal wat ongezellige waarheden. In een wereld waarin de ‘commerce’ moet draaien, waarin men me bijvoorbeeld zegt dat kleerwinkels draaien op de verkoop van kleren die bestemd zijn om slechts één keer te worden gedragen, is dit een eenzame stem.
We moeten wat ons nog rest aan economische groei richten op het duurzaam maken van ons economisch model, en niet op het produceren van gadgets.
De paus gebruikt geen gesofistikeerde economische theorie in zijn maatschappijanalyse, maar hij knoopt wel aan bij het universalisme van de boodschap van Jezus Christus. Hij verdedigt de menselijkheid van migranten bijvoorbeeld. En hij breidt de universaliteit van die boodschap uit met de ecologische gevoeligheid die hier en daar naar boven komt.
De maatschappijkritiek die we hier lezen is antiliberaal, omdat ze de mens consequent als gemeenschapswezen en niet als geïsoleerd individu ziet.
Verdrukkende praktijken ondermijnen de gemeenschapsgeest die mensen nodig hebben om zich te ontwikkelen. Maar ook de maatregelen om het risico op coronabesmetting in te dijken, zetten op een nooit geziene wijze een domper op de gemeenschapsvorming. We leven met 7,8 miljard mensen op de wereld, en nu moeten we ons isoleren om te overleven. De paus heeft gelijk als hij erop wijst dat virtuele communicatie niet dezelfde nabijheid brengt als contacten in levenden lijve.