Het nieuwe jaarrapport van de katholieke Kerk in België staat in het teken van innovatie. Digitaliseren, patrimonium zorgvuldig beheren en kerkgebouwen verantwoord gebruiken worden daarbij genoemd. Dat klinkt weinig inspirerend. Het enige echt innoverende is het Space for Grace-project, dat geloofsgemeenschappen stimuleert om nieuwe wegen te verkennen.
Dilemma
Onze Kerk is vermoeid en zelfs uitgeblust. Dat heeft zo zijn redenen: wie zich pastoraal engageert, rent in de meeste gevallen van de ene kerk naar de andere. Zo proberen pastores om liturgie, catechese en hier en daar wat diaconie in stand te houden. Zelf werk ik al tientallen jaren in die pastoraal. Uit ervaring weet ik dat ‘keuzes maken’ en rationaliseren – en daardoor ruimte creëren voor iets nieuws – in de praktijk heel lastig is. Dat heeft te maken met het grote dilemma van de Kerk: als ze de oude structureren grotendeels afschaft en voor een nieuwe aanpak gaat, dan verliest ze aan de ene kant heel wat mensen die ze nu nog bereikt. Aan de andere kant weet ze niet of er nieuw publiek aan te boren valt, vooral omdat die ‘nieuwe aanpak’ gepaard gaat met een ideologie van de ‘kleine, overtuigde rest’, die hoge eisen stelt aan bijvoorbeeld de toegang tot sacramenten.
Niet wereldvreemd
De pastorale brief van kardinaal Jozef De Kesel, Verder op de synodale weg, is in dit verband uiterst interessante lectuur. De kardinaal plaatst de resultaten van het synodaal proces in het bredere kader van het Tweede Vaticaans Concilie. Als gelovigen nu pleiten voor een ruimhartige, barmhartige en minder klerikale Kerk, dan staan ze helemaal in de geest van het concilie.
Zonder schroom betreurt de kardinaal dat de Kerk dikwijls gewetens gekwetst heeft.
Hij pleit voor vrouwelijke diaconessen en – zeer opmerkelijk – voor inculturatie van de geloofstaal. Zeker in de liturgie begrijpen mensen van deze tijd veel termen niet meer. De liturgische taal mag vreemd zijn, maar niet wereldvreemd, stelt hij. Ook steunt hij voluit de hervorming van de curie als weg naar een minder hiërarchische Kerk.
Authentieke ontmoeting
De aartsbisschop gaat het grote pijnpunt niet uit de weg: we zijn met minder en dat plaatst ons voor een grote onmacht. Wat is dan de rol van de kerkgemeenschap? Het Evangelie in onze cultuur aanwezig stellen. Niet om die te heroveren, wel om mee te leven en mee te voelen met de pijn, de hoop en de angst van de wereld. Eerbied, zachtmoedigheid, authentieke ontmoetingen en solidariteit staan daarin centraal. En dat alles zonder verborgen agenda. Het is cruciaal dat de Kerk deelgenoot van de mensheid wordt. De kardinaal roept gelovige gemeenschappen daarom op om elkaar vast te houden, te bemoedigen en niet vertwijfeld te geraken.
De Franse sociologen Danièle Hervieu-Léger en Jean-Louis Schlegel voorspellen een implosie van de Franse Kerk. Door omvangrijke misbruikschandalen is ze van binnenuit in elkaar aan het storten. En naar buiten toe heeft ze nauwelijks nog iets te betekenen. Het synodaal proces, betogen zij, is een laatste kans. Gelovigen hebben veel verzuchtingen, zoals: stel het ambt open voor vrouwen en hef de celibaatsverplichting en de wereldvreemde visie op seksualiteit op. Als die grieven het niet halen in Rome, dan verdwijnt de Kerk bijna helemaal, zo argumenteren ze.
Tegenwind
Dat risico is niet te onderschatten. De Duitse bisschoppenconferentie krijgt alvast flink wat tegenwind, ook van de paus. De Nederlandse uiterst conservatieve hulpbisschop Rob Mutsaerts spreekt over het synodale proces in zijn land als van een vermaledijd proces waar God buiten beeld is en de Heilige Geest niks mee te maken heeft. De brief van kardinaal De Kesel is een evenwichtig en hoopvol stuk. Zijn koppeling met het Tweede Vaticaans Concilie geeft een grondig fundament aan de uitkomsten van het synodaal proces in ons land. Na het ad-liminabezoek sprak de kardinaal op de persconferentie van een open, niet vermanende en respectvolle sfeer.
Er staat veel op het spel. Het is paus Franciscus menens met het synodaal proces.
De grote vraag blijft: hoever zal die openheid voor rechtmatige vragen van de westerse Kerk reiken?
Het antwoord daarop zal in grote mate de innovatieve kracht en dus de toekomst van de Kerk hier te lande bepalen.
