Weet u zeker dat dit stuk niet geschreven is door een chatbot? Nee, ik heb het niet over die ergerlijke automatische chatboxen die op de website van je bank of verzekeraar staan. Wel over een indrukwekkende toepassing van artificiële intelligentie: GPT oftewel Generative Pretrained Transformer, een zelflerende chatbot. Hij kan scripties en huiswerk schrijven, reclameteksten genereren en al je vragen beantwoorden. De pers staat er bol van.
Grote zorgen
Zal het zo eenvoudig worden dat we hier op de redactie kunnen zeggen: Chatbot, schrijf eens een dossier over een interessant onderwerp? Wees gerust, we werken nog volledig artisanaal. Toch maken de onderwijswereld en de creatieve sector zich grote zorgen. Artificiële intelligentie (AI) dringt nu echt door in ons dagelijks leven. En het zal dat steeds meer doen. In de zorgsector is al sprake van zorgrobots. De bekende historicus en futuroloog Yuval Harari voorspelt dat het grootste deel van onze jobs binnen afzienbare tijd zal verdwijnen en vervangen wordt door AI. Toch denkt Harari, net als de Nederlandse hoogleraar Pim Haselager, dat AI nooit ons bewustzijn kan vervangen. De beste computers snappen nog steeds niets van de wereld. Doordat kunstmatige intelligentie geen besef heeft van wat het zegt, kan het zichzelf niet corrigeren, aldus Haselager. Andere AI-theoretici vinden dat bewustzijn dan weer een obscure constructie en voor hen kan AI het gerust van de mens overnemen. Daar wringt net het schoentje.
Als AI ongereguleerd verder evolueert, komen we in een wereld terecht waar de grens tussen mens en machine vervaagt.
Eigenlijk zitten we daar al gedeeltelijk in: er zijn massa’s data en algoritmes die ons gedrag in kaart brengen en beïnvloeden.
Niet-humane mens
In de vorige eeuw waarschuwde de Duitse theoloog Romano Guardini al voor het gevaar dat de mens als persoon zou verdwijnen. Hij had het uiteraard nog niet over AI, maar over de merkwaardige paradox van de moderniteit. Enerzijds beklemtoont die het belang van het individu en zijn zelfverwerkelijking. Anderzijds haalt zij de waardigheid van de mens onderuit door hem te herleiden tot louter een deel van de natuur. Het zo gekoesterde autonome subject wordt daardoor een object. Met als gevolg dat het de speelbal wordt van de macht van politiek, wetenschap, economie en techniek. Komen we zo uit bij de niet-humane mens, die haast zonder dat hij het beseft, steeds meer geleid wordt door machten die hem ontglippen en die straks de mens ‘overnemen’?
Persoon
Wat AI zal betekenen voor onze toekomst hangt af van ons mensbeeld. AI verwerpen is geen goed idee: ze kan ons niet al te nauwkeurige brein ondersteunen en biedt heel wat mogelijkheden. Als we AI echter beschouwen als een substituut voor het bewustzijn, gaat het fout. Ons mensbeeld is bepalend voor hoe we verder gaan met AI.
De kernvraag luidt dan: zien wij onszelf nog als menselijke wezens die onderscheiden zijn van de natuur en de techniek?
Zijn we nog echt ‘persoon’, verbonden met anderen en open voor wat ons overstijgt?
Antropocentrisme
Het christelijke geloof krijgt het verwijt de wereld te antropocentrisch te denken. Een goed begrepen Bijbels antropocentrisme kan ons net redden van het gevaar voor dehumanisering. Het stelt de mens verantwoordelijk voor de wereld en doet dat vanuit een verbondenheid met God. Dat vermijdt enerzijds de verabsolutering van het individu, en anderzijds de reductie tot een willoos object. Paulus heeft het over het geloof dat bevrijdt van de ‘machten’. Daarmee bedoelt hij dat de relatie tot God een perspectief op de wereld opent waarin de mens niet de slaaf is van machthebbers en krachten allerhande die hem overheersen en zelfs vernietigen. Het is wat de atheïstische hedendaagse filosoof Giorgio Agamben zo fascineert in het christendom: een levenshouding die zich niet onderwerpt aan de wet van de exploitatie van de mens door de politiek, economie en techniek. Agamben noemt het de genade van de vrijheid. Vanuit die vrijheid moeten christenen constructief en proactief deelnemen aan het AI-debat.
