De spirituele betekenis van Maria Magdalena kan moeilijk overschat worden. Deze opmerkelijke figuur heeft de hele westerse christelijke geschiedenis door een belangrijke rol gespeeld. Maar niet altijd als de leidersfiguur die ze was ten tijde van Jezus’ dood en verrijzenis. Door een mengeling van verschillende Bijbelse personages ontstond een heel ander beeld van haar. Ze werd een boetvaardige zondares. Rond haar personage kwamen allerlei legendes tot stand, die ook in de kunst weerklank vonden.
Samen leiden die legendes tot een biografie die bestaat uit drie delen:
- Vita evangelica • haar leven met Jezus zoals beschreven in de Bijbel
- Vita apostolica • legende over haar leven als apostel na Jezus’ hemelvaart
- Vita eremitica • legende over haar teruggetrokken leven in een grot in Sainte Baume, tot vandaag een belangrijk bedevaartsoord
Laten we de beeldvorming rond Maria Magdalena door de eeuwen heen even overlopen.
Apostel der apostelen
Eerst bekijken we de Bijbelse Maria eens van dichterbij. Evangelist Lucas beschrijft de groep vrouwen die met Jezus meetrok als volgt: De twaalf vergezelden hem, en ook enkele vrouwen die van boze geesten en ziekten genezen waren: Maria uit Magdala, bij wie zeven demonen waren uitgedreven, Johanna, de vrouw van Chusas, de rentmeester van Herodes, en susanna – en nog tal van anderen, die uit hun eigen middelen voor hen zorgden (Lucas 8,1-3)
Merk op dat Maria Magdalena en de andere vrouwen die voor de groep rond Jezus zorgen, welgesteld en zelfstandig waren.
Kerkvaders uit de 3de tot 5de eeuw (Clemens van Alexandrië, Tertullianus, Origines, Ambrosius van Milaan, Johannes Chrysostomus en Hiëronymus) zagen Maria Magdalena als apostel der apostelen. Zij was immers de eerste aan wie Jezus zich openbaarde als verrezen Heer en die deze boodschap doorgaf aan de leerlingen.
Dat beeld verdween nooit volledig, gelukkig. Ook Thomas van Aquino (13de eeuw) spreekt over haar als apostel der apostelen. Toch raakte dit beeld van haar wat bedolven onder een heel andere interpretaties.
Gelukkige boetelinge
Onder meer door toedoen van paus Gregorius (6de eeuw) ontstond verwarring over de diverse Maria’s in de evangelies. Het verhaal van Maria Magdalena werd vermengd met dat van Maria van Betanië (die Jezus’ hoofd zalfde) en ook nog eens met dat van de prostituee die zijn voeten zalfde. Vanaf dan wordt ze veeleer als gelukkige boetelinge neergezet (foto: schilderij van Caravaggio met als titel 'De boetvaardige Maria Magdalena').
Het ideaal van gelukkige boetelinge leek haalbaar voor velen en sprak duidelijk tot de verbeelding.
In de elfde en twaalfde eeuw werden verschillende wonderen aan Maria Magdalena toegeschreven. Deze vonden hun neerslag in de zogenaamde Vita Apostolica. Tezamen met verschillende gelegenheidspreken en de Vita Eremitica vormden deze verhalen een soort blauwdruk van de nieuwe standaardlegende over Maria Magdalena, de Gulden Legende.
Voorbeeld van barmhartigheid en emancipatie
In de 14de eeuw kwam de Moderne Devotie op. Zelfstandige vrouwen uit de gegoede burgerij spiegelden zich aan Maria als model van de sociale actie. Deze acte uitte zich in het opzetten van lazaretten, genoemd naar Maria (van Betanië)’s broer Lazarus, die door Jezus uit de dood opgewekt was, en Magdalenahuizen (voor bekeerde prostituees).
In de 15de eeuw begon het beeld van Maria Magdalena weer te kantelen dankzij exegetische kritiek. De opkomende Reformatie dwong de katholieke Kerk tot een meer Bijbelse interpretatie. De populaire stolling van de 3 Maria’s begon barsten te vertonen.
Sporen van Magdalena's Gulden Legende in de Provence