Bij het verschijnen van de exhortatie over het gezin Amoris Laetitia merkte Rik Torfs op dat de Kerk barmhartiger wordt op het moment dat de samenleving hardvochtiger wordt. De Leuvense rector stelt dus het omgekeerde vast van wat mensen gemeenlijk veronderstellen: dat de seculiere samenleving tolerant is en de katholieke Kerk onverdraagzaam. Quod non.
Het is opvallend en minstens merkwaardig dat de samenleving en de Kerk op hetzelfde moment lijken te breken met hun (verondersteld) verleden. Bijna grappig maar vooral interessant is dat de Civitas Terrena en de Civitas Dei tegelijk in hun be- en veroordelen een U-bocht maken. Hierdoor blijven ze elkaars tegengestelde, want ze zijn van kamp gewisseld.
Groei-ethiek is erkenning van de menselijke existentie met laaggestemde mogelijkheden bij hooggestemde verwachtingen
Dat de Kerk milder wordt, is minder verwonderlijk dan dat de samenleving strenger wordt. De kerkelijke praktijk ter plaatse stond immers al mijlen ver af van de kerkelijke leer van Rome. Om iets te noemen, de kans dat een hertrouwde uit de echt gescheiden man of vrouw voor een priester kwam te staan die weigerde de communie te geven, was al decennia onbestaande.
Dat de strikte regel dode letter bleef, was geen kwestie van ongehoorzaamheid jegens het leergezag, maar een gevolg van het voortschrijdend inzicht in de relatie tussen kerkelijke leer, persoonlijk geweten, maatschappelijke situatie en menselijke psychologie.
Uit die erkenning van de menselijke existentie met laaggestemde mogelijkheden bij hooggestemde verwachtingen, ontwikkelden moraaltheologen de groei-ethiek, ook de ethiek van het haalbare genoemd. Je moet mensen de kans geven om binnen hun mogelijkheden en vanuit hun situatie moreel te leven, ook al bereiken ze niet het ideaal.
Barmhartigheid zet de idealen weer op hun troon: hooggeplaatst als modellen om na te streven
Dat (niet zo nieuwe) inzicht stoot de idealen van de christelijke moraal niet van troon. Het plaatst ze terug op de troon: hooggeplaatst als modellen om naar te streven. Het kerkelijke leergezag had de idealen van hun troon gestoten en onderaan de trap van de ethiek geplaatst. Het waren geen idealen meer maar verplichtingen die zonder meer voor iedereen golden.
Er werd, tenminste wat de seksuele en huwelijksmoraal betrof, geen rekening gehouden met de persoonlijke geschiedenis, de onmacht om het ideaal te bereiken en de stappen waartoe mensen in staat zijn. Wanneer idealen geen na te streven doelen maar simpelweg toe te passen normen worden, is er geen plaats voor mildheid, begrip en barmhartigheid.
Met paus Franciscus is het inzicht van de groei-ethiek ook de trappen van de Sint-Pieter opgeklommen. Paus Franciscus laat de barmhartigheid die in de pastorale praktijk allang realiteit was, nu ook de toonaard van het kerkelijke spreken worden. De idealen zijn niet weg, ze krijgen hun juist plaats terug.
De onverschilligheid kwam niet zozeer voort uit een gebrek aan solidariteit, maar uit een gebrek aan idealen
Dat is het grote verschil met de seculiere samenleving: zij kent geen idealen meer. Alle ronkende verklaringen over onze waarden ten spijt werden alle idealen van onze seculiere samenleving de voorbije decennia taboe verklaard. Met het credo van "ieder zijn waarheid" werd "ieder zijn waarden" de norm.
Daardoor mislukte onder meer de multiculturele samenleving. Ze was geen ontmoeting van dialogerende culturen, maar een naast elkaar bestaan van culturen achter muren. We hebben dat tolerantie genoemd. Maar niet de tolerantie was de drijvende kracht van de schijnmildheid van onze samenleving, het was de onverschilligheid.
Die onverschilligheid kwam niet zozeer voort uit een gebrek aan solidariteit, maar uit een gebrek aan idealen. In een permissieve samenleving is er immers niets waarvoor je in dialoog moet gaan met anderen. Er was derhalve niets dat we in onze cultuur belangrijk genoeg vonden om anderen mee te confronteren. Ieder zijn waarheid toch?
"Ieder zijn waarheid" is ogenschijnlijk barmhartig,want ze laat elkeen toe te zijn en te doen wat hij wil zijn en doen. Op het moment dat "waarheden" maatschappelijk en cultureel blijken te botsen, wordt "ieder zijn waarheid" hardvochtig. Wanneer nooit is gezegd dat we waarden hebben die we idealen noemen, hebben we geen streefdoelen die we anderen kunnen aanbieden. Enkel juridische stokslagen om iemand te dwingen.
Reacties
Om reacties te zien en te reageren op dit artikel moet je je eerst even aanmelden via het menu bovenaan. Tot gauw.