Het bezoek van paus Franciscus aan de Congolese hoofdstad Kinshasa heeft de gewone mensen nieuwe hoop gegeven. Veel meer dan een algemene boodschap van christelijke troost, verzoening en vergeving, zette de paus al in zijn eerste toespraak tot de verzamelde politieke klasse en middenveld de toon en nam hij, met een ongehoorde duidelijkheid, stelling tegenover het onrecht dat het Congolese volk al ruim 25 jaar wordt aangedaan.
Hij sprak over de grootschalige plunderingen, waardoor degenen die de velden bewerken, niet langer van de vruchten van hun werk kunnen genieten. Hij sprak over het vergif van een bloedige hebzucht en gaf aan dat Congo geen grondgebied is waar ongestoord mag worden geroofd.
'Handen af van Congo!', klonk het oorverdovend.
Naast deze niet mis te verstane boodschap aan de buurlanden tegen een nieuw "economisch kolonialisme" besprak hij ook de noodzaak van de strijd tegen corruptie in de Congolese gelederen – verscheidene politici schoven ongemakkelijk op hun stoelen tijdens deze passages.
Terechtwijzing aan internationale gemeenschap
De paus gaf ook een duidelijke terechtwijzing aan de internationale gemeenschap. Door een gebrek aan moed en engagement lijkt deze te berusten in het geweld dat Congo letterlijk verscheurt.
De openlichtmis werd door naar schatting een miljoen enthousiaste mensen bijgewoond. Maar na de uitbunde zang en dans van de Zaïrese ritus, werd het muisstil bij het getuigenis van slachtoffers van het onbeschrijfelijke geweld in het oosten. Als teken van vergeving legden ze de wapens van hun beulen aan de voeten van de paus neer.
Zichtbaar aangedaan, maakte de paus hun pijn tot de zijne.
De oproep van de slachtoffers – met de stompen van hun armen hemelwaarts geheven – om eindelijk de belofte “dat nooit meer” waar te maken en de “vergeten genocide” te stoppen, kon moeilijk duidelijker. Ook aan het adres van ons land.
Maar wat ontdekten we in Belgische kranten en sociale media? Berichten over het prijskaartje van dit bezoek. En de vraag of dit wel het juiste moment was. Het klopt dat enkele politici ondanks de oproep van de paus tot soberheid en inkeer, probeerden (electoraal) garen te spinnen bij zijn komst, maar die pogingen werden door kardinaal Ambongo kordaat de kop ingedrukt. De hoop en het gevoel dat eindelijk eens iemand de vinger op de etterende wonde legt, is voor de Congolese bevolking van onschatbare waarde. Het biedt ook een gevoel van erkenning voor hun lijden, eigenwaarde en is een teken van de bekende Afrikaanse gastvrijheid.
En ook Oost-Congo zijn de mensen in de wolken met het pausbezoek.
De bevolking toont elke dag een ongekende solidariteit met ruim 500.000 vluchtelingen. Terwijl de prijzen van basisvoedsel verdubbelen, aarzelen ze niet om via basisgemeenschappen, parochies en jongerenbewegingen voeding, kleding en andere nuttige zaken te verzamelen en te verdelen onder de families in nood.
Doodgewone families zoals die van Pascal, een werkloze onderwijzer, aarzelen niet om gevluchte families in hun huis op te nemen. Gevraagd naar het waarom is zijn eenvoudig antwoord: "Volgens onze Afrikaanse traditie is het niet goed alleen te eten, en delen we wat we hebben."
Van de grote internationale, hulporganisaties heb ik weinig of niets gezien. De eenmalige rantsoenen die het Wereldvoedselprogramma er verdeelde, waren absoluut onvoldoende om de grote nood te lenigen.
Mogen deze mensen na 25 jaar ellende eindelijk op meer internationale solidariteit rekenen?
En niet enkel door meer humanitaire hulp, maar ook, misschien vooral, door een duidelijker politiek engagement? In het bijzonder van België! Of waren de woorden van koning Filip in Kinshasa, nog herhaald tijdens zijn Nieuwjaarsspeech de afgelopen dagen, waarmee hij plechtig beloofde dat België alles in het werk zou stellen om de soevereiniteit van Congo te bewaren, enkel woorden in de wind??
De oorlog in Oekraïne toont aan dat een solidair Europees antwoord aan despoten effect sorteert. België heeft bijzondere troeven om in Congo een belangrijk verschil te kunnen maken. Op diplomatiek vlak, maar indien nodig ook op militair vlak. Zou de huidige, zeer beperkte, inzet van het Belgisch leger in Kindu, niet moeten worden uitgebreid met een betere vorming van het Congolees leger? Kunnen we eenvoudig weg toezien hoe de VN 'vredes'-missie, MONUSCO, enkel de bijna dagelijkse moordpartijen observeert, ondanks hun mandaat om de burgerbevolking indien nodig te beschermen?
Kunnen we vanuit ons eigen verleden toestaan dat Afrikaanse landen nu het land schaamteloos leegplunderen en de bevolking elke kans op ontwikkeling ontnemen?
De eerste aanwijzingen vanuit de Belgische politieke wereld zijn op dit moment echter nog weinig hoopvol. Men is weliswaar bereid om te helpen maar er wordt gezegd: "Het is vooral aan hen om te bepalen wat ze van ons willen en welke bemiddelende rol we kunnen spelen." Zo blijft, bijvoorbeeld, een vingerwijzing aan het adres van Rwanda om de steun aan de rebellenbeweging te stoppen eenvoudig zonder gevolg.
Minister van Buitenlandse Zaken Lahbib is op dit moment in Kinshasa. Maakt zij, net als paus Franciscus, de pijn van het Congolese volk tot de hare?
Auteur: Marti Waals
