Eindelijk is het zover: in Rome vangt de synode over het gezin aan. Van deze tweede opeenvolgende synode over hetzelfde thema – wellicht een unicum in de kerkgeschiedenis – worden beslissingen verwacht, wat niet helemaal klopt: kardinaal Parolin herinnerde er aan dat de synode de paus zal adviseren, en die zal dan desgevallend beslissingen nemen.
Mij werd gevraagd van op mijn stoel even vooruit te blikken. Ik wil dat graag doen van op twee kerkstoelen waarop ik zit. Ik waag het daarbij telkens het thema te selecteren dat ik graag aan de synodevaders zou voorleggen, mocht ik ook even het spreekgestoelte mogen betreden (vreest u daar echter niet voor).
Huwelijkstheologie is te complex voor simplistische overtuigingen
Vooreerst weet ik als lesgever in huwelijkstheologie enigszins op welke prachtige maar ook complexe wijze het mysterie van het verbonden zijn in het huwelijksverbond gestalte krijgt, waar theologie en ethiek, filosofie en recht elkaar ontmoeten. Ik verwonder me dan ook over het simplisme van al te zelfzekere, leer-en-anders-stellige overtuigingen ter zake. Ik ben ook wel een beetje bang voor de bijna kardinale polarisatie vanuit die zelfzekerheid in de aanloop naar de synode, waarbij onverstandige uitspraken worden gedaan genre deze van kardinaal Müller, die naar mijn mening in zijn rol als kardinaal-prefect van de congregatie voor de geloofsleer echt niet mag dreigen met de dreiging van een schisma...
Er zijn veel heikele thema’s en ik wil mij hier niet inhoudelijk uitspreken. Maar bij wijze van voorbeeld kies ik het meest bediscussieerde bij ons (niet in andere continenten!): echtscheiding en hertrouw.
Ik denk dat ik bij wijlen kardinaal Martini heb gelezen dat echtscheiding het moeilijkste pastorale thema is voor de kerk in alle tijden en op alle plaatsen!
Protestanten, katholieken en orthodoxen gaan er tot op heden elk verschillend mee om, en claimen nochtans allen de heilige Geest. Veel ouder is een reflectie van de heilige Augustinus, die doctor matrimonii (geleerde van het huwelijk) wordt genoemd. Aan het einde van zijn leven en zijn enorme schrijfactiviteit, komt hij in zijn boek Retractationes terug op enkele thema’s uit zijn oudere geschriften, die hij nog even wil heroverwegen.
Over echtscheiding en hertrouw schrijft hij daar het volgende: Ik heb twee boeken geschreven over overspelige huwelijken, zo goed als ik kon volgens de Schriften, en verlangend een uiterst moeilijke kwestie op te lossen. Of ik dit op allerduidelijkste wijze heb gedaan, weet ik niet. Veeleer echter voel ik dat ik de volmaaktheid in deze kwestie niet heb bereikt, al heb ik wel de vele ‘bochten’ (sinus: kronkels, het is dus niet rechtlijnig duidelijk) ervan opengelegd, wat eenieder die intelligent/met begrip leest, zal kunnen beoordelen.
Hoe doe je tegelijk recht aan het huwelijk, dat in het zich totaal wegschenken van man en vrouw aan elkaar, gestalte geeft aan niets minder dan Gods verbond met de mens en Christus’ zelfgave voor zijn bruid, de Kerk; én aan de eindeloze barmhartigheid van God wanneer wij mensen falen – en falen doen we, binnen en buiten het huwelijk? Met Augustinus vrees ik dat de volmaakte oplossing in deze kwestie misschien alleen aan God zelf is voorbehouden.
Ik hoop daarom dat de synode onvolmaakte pastorale wegen zal willen verkennen, uit respect voor onvolmaakte mensen, en zonder daarbij Hem te miskennen die de volmaakte Weg, Waarheid en Leven is.
Met daarbij toch nog een sleutel die paus Franciscus aanreikt in de bul voor het bijzonder jaar van de barmhartigheid: Gods gerechtigheid staat binnen zijn nog grotere barmhartigheid, en niet omgekeerd.
Nood aan een ander model van geloofsinitiatie
Mijn tweede kerkstoel is deze van de catechese, waar de missionaire omvorming van de Kerk centraal staat. De heikele thema’s riskeren een andere, wellicht nog belangrijker kwestie te overschaduwen: deze van huwelijk, gezin en geloofsoverdracht. Hier gaat de tendens wereldwijd wél in dezelfde richting.
De geloofsoverdracht van generatie op generatie, via de opvoeding waartoe het christen worden behoort, en geschraagd door christelijk gehuwden die hun kinderen laten dopen en gedoopte jonge mensen die christelijk huwen, stokt.
Met een ander model van geloofsinitiatie hangt heel veel samen: van de rol van school, parochie en gezin, over de volgorde en het geschikte tijdstip voor de initiatiesacramenten, tot de opdracht en schaal van een parochie in een cultuur waarin dorp en kerk niet langer samenvallen.
Welnu, op minstens tweevoudige wijze speelt het gezin hierin een hoogst belangrijke rol.
- Vooreerst is het huwelijk, ook in zijn onvolmaakte beleving en daar soms zelfs meer dan in een zogenaamd volmaakter beleving, een vooraanstaand geloofsgetuigenis, omdat het toont wat zich toevertrouwen aan de ander betekent. Het huwelijk is een bijzonder hoge verkondiging van het Evangelie, omdat het een verbond is, en het sacrament van de liefde. Dit is het ware genie van het huwelijk in de opbouw van de kerkgemeenschap, maar het moet nog grotendeels ontdekt worden.
- En vervolgens stelt zich heel concreet voor gezinnen de vraag naar geloofsopvoeding vandaag. Het gezin is wellicht de laatst overgebleven plaats waar het geloof kan worden doorgegeven, vooraf aan de persoonsgebonden keuze om te geloven. Ware dit niet zo, dan zou de zuigelingendoop niet langer gerechtvaardigd zijn…
Maar dat betekent niet dat het gezin tegen de culturele evolutie in, de geloofsopvoeding kan verder zetten gewoon zoals vroeger. Van in de kleuterschool vangt de socialisatie van de opvoeding aan en doet daarmee de geseculariseerde cultuur haar intrede, die later de tiener tot een persoonlijk al dan niet herkiezen voor het geloof zal dwingen.
Vaak loopt de verschillende geloofsovertuiging dwars door het gezin heen; hoeden we ons dus voor een idealisering van ‘het christelijk gezin’. Een gelovige opstelling is in onze cultuur de uitzonderingspositie geworden en niet langer de overheersende.
Ik wil overigens met dit alles slechts een gewijzigde context beschrijven, die echt niet slechter of beter is dan vroeger, maar wel anders. Ik denk dat we die context als kerkgemeenschap voluit moeten aanvaarden en ter harte nemen en dus vooral niet mogen miskennen... Kortom, hoe neem je het gezin mee in een missionaire aanpak van de initiatie, in een evangelisatie die recht doet aan ons tijdsgewricht? Hier opent zich een hele werf voor hoognodige reflectie.
Laten we allen met ons gebed bijdragen aan de synode, alvast dat vragen de synodevaders ons eensgezind.
Reacties
Om reacties te zien en te reageren op dit artikel moet je je eerst even aanmelden via het menu bovenaan. Tot gauw.