De nadrukkelijke steun van de Oekraïense overheid, en vooral van president Petro Poroshenko, voor de oprichting van een autocefale Oekraïens-orthodoxe Kerk brengt het oecumenische patriarchaat van Constantinopel in een lastig parket. Ondanks niet mis te verstane waarschuwingen vanuit Rusland keurde het Oekraïense Parlement vorige week vrijdag met grote meerderheid de onafhankelijkheid van de Oekraïens-orthodoxe Kerk goed. Het parlement gaf ook zijn steun aan de brief van president Poroshenko aan de oecumenische patriarch Bartholomeos I van Constantinopel. Daarin wordt verzocht om de orthodoxe kerk in Oekraïne officieel te erkennen.
Rusland en met name het Russisch-orthodoxe patriarchaat beschouwen Oekraïne als bakermat van hun Kerk. Maar de orthodoxe Kerk in Oekraïne genoot in de loop van de geschiedenis al eerder onafhankelijkheid. Zowel de Oekraïense patriarch als het parlement beroepen zich graag op dit historische precedent. Pas na de revolutie van 1917 en de communistische machtsovername werd de Kerk opnieuw met het patriarchaat van Moskou herenigd.
Russisch-orthodoxe Kerk verliest steun
De machtsbasis van de Russisch-orthodoxe Kerk in Oekraïne leek tot voor kort onaantastbaar. Tot aan de Russische annexatie van de Krim en de opstand in de regio van Donetsk kon de Oekraïens-orthodoxe Kerk van het patriarchaat van Moskou er op drie keer zoveel leden rekenen als het patriarchaat van Kiev van patriarch Filaret, die in 1992 brak met Moskou. De machtsbasis van de Russisch-orthodoxe Kerk brokkelt echter gaandeweg af, onder meer door de openlijke steun van de Russisch-orthodoxe patriarch Kirill voor Wladimir Poetin en zijn annexatie van de Krim. Patriarch Kirill benadrukt graag de Russische aanspraken op het gebied, dat volgens hem om historische redenen integraal onderdeel is van zijn patriarchaat. Dat valt bijzonder slecht bij orthodoxe gelovigen in Oekraïne. Vele orthodoxe gelovigen beschouwen het patriarchaat van Moskou slechts als een instrument van Poetin.
Het Oekraïense Parlement acht de tijd alvast rijp voor een nieuwe stap naar een Oekraïens-orthodoxe Kerk, zonder banden met Moskou. President Poroshenko hoopt daarbij op de openlijke steun van het oecumenische patriarchaat. Het valt echter te betwijfelen of die er ook daadwerkelijk komt. Oecumenisch patriarch Bartholomeos heeft zich de afgelopen jaren sterk ingespannen voor het herstel van de eenheid van de orthodoxie en de banden met het patriarchaat van Moskou, met als bekroning het panorthodox concilie, dat de belangrijke orthodoxe patriarchen en kerkleiders voor het eerst sinds 1054 voor een concilie samenbracht. Het is onwaarschijnlijk dat de oecumenische patriarch dat op de helling zet, ook al erkende hij al eerder de onafhankelijkheid van orthodoxe Kerken in de Baltische staten.