Het straf- en procesrecht van Vaticaanstad is nog altijd gebaseerd op het Italiaanse strafrecht van de 19de eeuw.
Paus Franciscus heeft met een Motu proprio (decreet) verschillende veranderingen doorgevoerd in het strafrechtvan Vaticaanstad, om dat meer in overeenstemming te brengen met de gevoeligheden en de inzichten van vandaag. Zo wordt sociale re-integratie als doelstelling in het strafrecht opgenomen. Dankzij de wijziging kunnen veroordeelden ook een kwijtschelding krijgen van een achtste tot een derde van hun gevangenisstraf als ze deelnemen aan therapie- of rehabilitatieprogramma’s.
De paus wijst in het decreet erop dat de geldende rechtsregels sterk verouderd waren en dat het noodzakelijk is om altijd voldoende aandacht te hebben om de bestaande wetgeving en procedures te herformuleren en te actualiseren vanuit de veranderende gevoeligheden van de tijd. Sommige standaarden in het oude strafrecht zijn ook ronduit achterhaald.
De wijzigingen voeren onder meer de mogelijkheid van strafvermindering voor goed gedrag en alternatieve straffen in, evenals de mogelijkheid om niet geboeid te verschijnen voor de rechtbank. Daarbij moeten dan wel extra maatregelen worden genomen om te vermijden dat de beklaagde zou vluchten. Strafvermindering kan plaatsvinden als de gevangene berouw heeft getoond en bereid is om deel te nemen aan behandelings- en re-integratieprogramma’s met de specifieke toezegging om de gevolgen van het misdrijf uit te bannen of te verzachten. Concreet kan de straf verminderd worden met 45 tot maximaal 120 dagen voor elk jaar van de gevangenisstraf, met een maximale kwijtschelding van een derde van de straf.