Mijn naam is Jan Van Loo. Ik ben geboren de 4de december 1860. Mijn vader was Bère van Loo en mijn moeder Berdien Van Hoof. Ze waren afkomstig van Werchter en woonden in een lemen hut op de Grote Heide te Keerbergen. Ik had een zuster ons Thé, maar dat was denkelijk een voorkind en ze was, voor zo ver mijn herinneringen gaan, al getrouwd. Zelf had ik nog 3 broers: Onze Rie, onze Neel en onze Victoor. Het was een zeer arme tijd en onze va ging nog wat helpen bij zijn familie te Werchter. Hij ging steeds langs Ninde en passeerde daar het huis van molenaar en koopman De Veuster. Ik heb er later nog als jonge gast een tijdje gewerkt en dan horen klappen over hunne zoon Jef, die pater-missionaris was heel, heel ver “ ievers” in den “Groten Oceaan”. Wat er gebeurd is, dat zijn we nooit te weten gekomen, maar op een avond kwam onze va niet thuis. Pas enkele dagen later werd zijn lichaam gevonden in de Dijle te Mechelen aan het sluis.
Is hij met zijn “blokken” uitgeschoven in het natte gras langs de waterkant of….
Wie zal het zeggen. Ons Moe heeft dat niet kunnen verwerken en is van verdriet gestorven. Zo zaten wij daar met 4 jonge jongens alleen in een zeer arme tijd. Ons drie mannen deden niet veel dood. Ik moest voor alles opdraaien en ben beginnen drinken…jenever.
Over jenever en de armoe heeft later Florent van Jakke van Belbos en Nattel Vecroan, die getrouwd is met Maria van ons Liene een liedje geschreven:
Dat es de ermoei.
‘k Hâ giène rotte cent ne miê, ‘k zat helemoal oan de grond,
Moan vra was in positie, we zoaten in de stront.
Wa gingen we mèrgen ête, in de kelder lâ niks miêr in,
Het enigste wa we nog dêje, was kloppen oep ons kin.
Dât es de ermoei die ge dan hèt,
Dât es de ermoei, die ge ni vergèt.
Ik ging moan poan verdrinken boa Wiske oan den toôg,
Doa kon ‘k alles vergêten, want ‘t lêven zat me hoôg.
Toen kreêg ‘k deze road meê, ge moet jenêver stoôke.
De mezére goat dan verboa en ge ét trig e wit boke.
Weg es de ermoei, die ge dan hèt,
Weg meê de ermoei, die ge dan vergèt.
Ik kreêg weê zin in het lêve ik werkte dag en nacht,
De cenkes rolde binne, wie hâ da nog gedacht.
Moar oep ne mèrgend vrieg, wier oep de deê geklopt,
De genderme vlôge binne, ‘k wier in den bak gestopt.
Doa was de ermoei, die ge weê hèt,
Doa was de ermoei, die ge ni verget.
Droa joar hem ‘k dan gezête, de juug ha geên respoijt.
Moan hoijs was kaat en leêg, moan vrâ die was ‘k kwoijt.
Nâ zit ‘k hiê stil en eênzoam, in een koamer van ’t pêkeshoijs,
In heêl moan leêven wildes wêten, ‘k hèm nooît gehad nen thoijs.
Dât es de ermoei, die ge dan hèt,
Dât es de ermoei, die ge nooit vergèt.
Die mannen van het BIBGEZELSCHAP hebben daar een CD van gemaakt, die nog altijd te koop is.
’s Morgens vroeg om vijf uur, bij het licht van een stallantaarn, moesten wij bij een grote boer gaan dorsen, nog met een vlegel. De boer at ’s morgens een grote pan met spek. Wij kregen om 8 u een bord botermelk met een stuk roggebrood. En dan komt zijn uitspraak: “k weêt ni da geille zo’nen hoenger kint hemme”.
Bij de smed op den Heikant heb ik Stephanie De Bondt leren kennen, een meiske uit Londerzeel, die daar meid was en al een kind had: ons Del.
Toen we gingen trouwen zeiden de mensen tegen ons Stef: “ Doet da toch nie meiske, mee zô ne zatlap!”.
Van toen af ben ik nooit nog zat geweest en ik ben begonnen met het zoeken van lagen wit zand op de “Grote heide”, dat zand te wassen en te gaan verkopen. Het was hard werken om te zorgen voor al mijn kinderen, want er kwamen er nog 11 bij; dus 12 mondjes te voeden. Over de stiel en mijn kinderen ga ik het hebben in een volgende keer.
Ik was samen met Warreke Vès ( Van Camp) de laatste zandsteker-leurder van Keerbergen. Het was de grootste economische activiteit in deze arme streek.
Dank zij de serviceclub Fifty-One werd er in 1986 een standbeeld opgericht : “De Zandjan” ter ere van deze zandwerkers. Het beeld staat voor het gemeentehuis en is van de hand van Daniël Schelfhout.
Op vraag van Fifty-One schreef mijne kleinzoon Fille (Philip Schoovaerts) het volgende eerbetoon: (zie foto onderaan)
ZANDJAN
(Jan Van Loo Keerbergen1860-Mechelen 1952)
Voor de Keerbergse autochtonen een naam als een klok en toch geen historische figuur, maar een arme heiboer.
Werken op de “Grote heide”, was wroeten voor wat schraal koren en wat magere patatten.
Van “arrenmoede” begon hij in de hei te zoeken naar de blauw-witte grond, die na veelvuldig wassen en drogen, geschikt was om te verkopen.
In menig huis wist moeder de vrouw het wit zand in sierlijke boogskes rond haard of Leuvense stoof uit te strooien.
In een oud vleesvat, met een smalle schup roeren, wassen en spoelen van het “vuile” zand aan zijne “ZANDPIT” ( een uitdieping van de gracht, om altijd en veel water te hebben).
Vijf, zes keren naeen: Wroeten dat het zweet in het zand lekte…
Het zand van Jan was witter dan wit.
Zweet is een best spoelmiddel en toch maar “ vijtien cent den êmer”.
Per kruiwagen leurend langs de dorpen rondom of op de markten van Leuven of Mechelen.
Daarbij nog twaalf kinderen grootbrengen en toch meer dan negentig jaar worden.
Is werken dan toch zalig…?
Zandjan jong, uwe zandput is weg, de hei is verdwenen, maar gij staat nu in brons vereeuwigd op het dorpsplein van uw geliefd Keerbergen.
Zie…het labeur van een Kempische keikop.
Zie… hoe fier we zijn.
Zie…hoe arm we geworden zijn.
Fille van Liene van Zandjan.
En zo kom ik tot mijn familie: Toen ik met haar trouwde te St- Katelijne-Waver op 14 sept 1887, had ons Stephanie (De Bondt, geboren te Londerzeel op 2 nov 1864) al een kind Delleke (Adelia St-Katelijne-Waver 13 maart 1883). Dat was toen niet abnormaal. Niks nieuws onder de zon zeker. Ik heb dat kind aangenomen en grootgebracht of het van mij was. Ze is getrouwd met Alfons Van den Broeck uit Katelijne en kreeg 3 kinderen.
Weet ge nog van vorige keer, dat ik aan het vertellen was over mijn kinderen; allé, toch al over de oudsten. Vandaag begin ik met de meest beroemde in Keerbergen en omstreken:
Victor, (Fik), geboren te Keerbergen op 2 juni 1893. Na zijn schooltijd gaat hij te Bunsbeek-Stok bij zijne peter, mijn broer Victoor wonen om de stiel van beestenkoopman te leren. Mijn broer was beter gekend als onze “Noenkel en overtuigde “Jonkman”. Augustus 1914, we waren samen met hen op de vlucht voor de Duitsers en zochten in de streek van Dendermonde achter slaapgelegenheid. Daar kwam er ruzie over hetzelfde meisje tussen onze Noenkel en mijne zoon Victor. Deze vertrok in “colaire”, liet onze groep in de steek en trok langs Hulst in Zeeland de grens over met Nederland en trok zo, als vrijwilliger, naar het Belgisch leger aan de IJzer.
Toch leeft hij tot na de tweede wereldoorlog in zeker harmonie te Stok met zijne peter onze Noenkel. We zullen hen terug ontmoeten in een verder verhaal als ik het zal hebben over mijn tweede jongste dochter Liene. Na de oorlog vestigen zij zich te Keerbergen en daar begint het trauma uit zijn soldatenjaren erger op te spelen. Het kon wat verzacht worden door alcohol. Alleen de drank bracht soelaas. ( Tot groot profijt van de cafébazen) . Met natuurlijk alle gevolgen van dien. Hij reed met zijn ezel (die steeds een hoedje op de kop had) al zingend en joelend door het dorp. Vandaar door de bevolking genoemd “Zotte Fik of de Rvia”. Dit laatste kwam door zijn meest gekende roep: “Rrrrr.via..seêvetig joar en ni getraad rrrrvia kasablanka…”.Terwijl liet hij de r zo rollen, dat het galmde in het dorp.
Alles heeft natuurlijk zijn voor en zijn na: door hem is er in de jaren1917 een foto gemaakt van mijn gezin. Dit door den amateur “portrettentrekker” postmeester Frans Vermeylen. In dien tijd op een dorp een heel prestatie. Onze Fik had ons via Holland met een gesmokkeld briefje laten weten dat hij het zo moeilijk had en hij zijn familie zo miste en of we via, via aan hem geen foto konden bezorgen van ons familie.
Staande van L. n. R: Tinne, Fien, Fonne, Staf, Lodde, Lea en Mie.
Zittend: Liene, Jan,Stef en Bert..Ons Del was al getrouwd, onze Rie overleden en onze Fik zat aan den IJzer.
Over onze Fik heeft de Flor van het Bibgezelschap het volgende lieke gemaakt. Het staat ook op de CD van 950 jaar Keerbergen.
ZOTTE FIK
Ref Rrr via, ik ben Fik van Zandjan,
Rrr via ‘k hem nen ezel dien alles kan.
Rrr via ‘k veeg aon alles moijn botten
Rrr via ‘k zèn de keûning van de zotten
‘k Zèn geboren in ne grôte nest,
‘k Was ni iêst, ik was ni lèst.
Boij ons woaren alle sôten,
Meê veêl of woijneg nôten.
As’k mezelve es bekoijk,
Schrijft het moa ôp èllen boijk:
‘k Was de slimste van de stroat,
Vroagt het moar aon moijne maôt.
Hedde moijne moât al es gezien,
Joa dien hèèt ê groôt machien.
En ôp zoijne kop twiè grôte ôre,
Diê t’m gebrekt boa zoijn devôre.
As we soame gèn ôp gank,
Stoat ‘m soems al wel es mank.
Hoij valt ôver zoijn oijge pôte:
Moijnen êzel hè tweê kl….
Meê moijnen ezel veê de kaar,
Moaken w’ in ’t derp veêl bazaar,
En al hemme we geên grote preê,
We drinke e stik in ons geleê.
Wijlle kômen t’ allenkant,
Woar het wringt of woar het spant,
En hoe het oôk al es gesteld:
Alles droijt om God, gat en geld.
‘k Koôm boij Jef en ‘k koôm boij Peê,
Achteraf kennenn ze moij ne meê.
Dan zeggek ik têgen moijn e moat:
Nâ zitten al weê ôp stroat.
We gèn dan vroem noar onze nest,
Swenst moaken we nog wa mest.
We kroijpen dan heêl dicht boijeên,
Want anders zijdde zô alleên.
Hij overleed te Bonheiden op 14 aug 1978; 85 jaar oud..
Achter onze Fik kwam onze Lodde (Ludovicus), geboren te Keerbergen op 2 jan 1896. Hij trouwde met Clementine Verstrepen (Tinne Streep) uit Rijmenam en ging er wonen. Ze kregen twee kinderen: Maria en Marcel, die tamelijk jong gestorven is.Lodde was te Rijmenam beter gekend als ”Ponponneke”. Dit kwam omdat hij ne “popon” was in het duivenspel. Het duivenmelken was zijn grote hobby. In Rijmenam werd er wel wat mee gelachen: hij droeg de kevie met zijn prijsduiven achter op de rug en zo gebeurde het wel eens dat zijn vest besmeurd was met duivenstront. In zijn vrije tijd ging hij helpen bij “de Boerkes”, bouwmaterialen Op De Beeck.
Alphoncius, onze Fonne, werd geboren te Keerbergen op 20 mei 1898. Als klein kind kreeg hij een soort stuipen (of was het kinderverlamming, wie zal het zeggen in die tijd!). Om het beven te stoppen heeft men hem bij een van zijn voetjes vastgehouden met het gevolg dat de voet vervormd was en moest hij een speciale klomp : dragen (houten “blokken”,zoals gebruikelijk in die tijd). Niettegenstaande deze handicap wist hij als kleine landbouwer zijn plan te trekken. Met zijn hondenkar regelde hij al zijn vervoer van zijn oogst van veld naar huis en mest van huis naar veld. Hij had ook veel steun van zijn klein, maar vinnig vrouwtje: Lenke Witdoeckx. In de omgang Lenke van Zandjan genoemd wat eigenlijk niet klopte: het was mijn schoondochter. Zo een fragiel vrouwtje en toch zo’n hulp in huis en veld. Ze leefde op 1 long ten gevolge van een TBC-infectie . Haar ganse familie is uitgeteerd; zoals men dat zegt. Zij heeft hare man vele jaren overleefd en is bijna 96 jaar geworden. Genoot vele jaren van het voetbalspel en was hevige supporter van FC Tremelo, waar haar schoonzoon Fee een sterspeler was.
Ons Leie (Leonia), geboren te Keerbergen op 22 juni 1899. Zij was onderhevig aan wisselende stemmingen: soms heel druk en dan weer ergens in een hoekje zitten denken. Toen ons Stephanie erg ziek werd door keelkanker was ons Leie die gezorgd heeft voor de 4 andere kleine meisjes. Zij zorgde voor het eten en vooral dat ze proper naar school konden. Ze trouwde mee Toon Leys beter gekend als Tonke van Voddensis.
Ze woonden in een lemen huisje op een zandheuvel niet ver van de molen. Armoe stond er aan de deur: drie kinderen en daarbij onze Staf (jonkman) die er bij in woonde. Gelukkig bracht het stropen wel eten op de plank .Later hebben de kinderen en vooral de kleinkinderen hunne weg wel gemaakt.
Ons Fien (Adèla Josephina) werd geboren te Keerbergen op 5 feb 1902. Groeide uit tot een stevige pronte madam en liet zich door niemand de les spellen. Het was een echte chef. Ze was ferm van tongriem gesneden. Huwde met Frans Cornelis uit Rijmenam: een tegenpool: heel rustige en stille man. Ze kregen vier kinderen. Ze woonden tegen de Kerkebergen aan op een plaats waar ooit een grote hoeve gestaan had: Ter Wielen. Tegen de natuurlijke waterplas, die daar ligt, zei de plaatselijke bevolking niet Kerkeput, maar Wielput. Daar deze put steeds water heeft is het denkelijk een wel of bron. Hun huis stond echter in het schootsveld van de Belgische soldaten die zich in mei 1940 hadden teruggetrokken achter de ijzeren muur. Ons Fien met haar gezin moesten daar weg zodat de soldaten een breder zicht hadden op de Hansbrug, waar ze de Duitse aanvallers verwachtten. Hun huis werd in brand gestoken. De notenboom die er later , na de oorlog , nog stond was aanleiding voor de schooljeugd om in het seizoen aan de noten te gaan zitten. Er waren natuurlijk wat bengels die niet zo veel geduld hadden tot de noten uit de bolster vielen en de natuur gingen helpen door noten uit hun groen omhulsel te halen met alle gevolgen van dien: die groene buitenzijde gaf aan handen en vingers een sterke bruine kleur af, die niet met wassen was weg te krijgen. Ideaal voor de meester op school om te zien wie er aan de noten had gezeten en het gaf aanleiding aan de meester om lustig en met een duivels genoegen, met de regel op “vuile” kneukels te timmeren.
In het militaire jargon was de ijzeren muur de KW verdedigingslijn. Deze verdedigingslinie ging van Koninghooit tegen Lier naar Wavre in Waals-Brabant. Deze verdedigingsgordel van antitankgrachten, bunkers ( abri), schuin in de grond gestoken tramrails, prikkeldraad en op enkele plaatsen zwaar ijzeren poorten (cointetelementen)was bedoeld om samen met de fortengordel rond Antwerpen deze stad te beschermen en te verdedigen.
Wat uiteindelijk niets heeft geholpen en de Belgische soldaten moesten zich al vlug in allerijl terugtrekken. Op 28 mei 1940, na 18 dagen was de capitulatie een feit en gaf koning Leopold III als hoofd van het Belgisch leger zich over.
Ons Fien met haar gezin zijn dan voorlopig ingetrokken in het huis van ons Liene, dat leeg stond, daar zij met haar familie op de vlucht in Franrijk zaten. Ze zijn er gebleven tot ons Liene met haar gezin in sept 1940 terug kwamen
Na ons Fien komt ons Mie. Maria Josphina, geboren te Keerbergen op 17 maart 1904. Het was een grote magere stille vrouw. Ze trouwde met Jan (Jakke) Jennes en woonde jaren met hun dochter Yvonne tegen de Stuivenberg aan. Toen ik bij ons Liene woonde kwam ze mij elke zondag bezoeken. Altijd te voet. Ze heeft later heel goed voor haar broer-jonkman, onze Fik (je weet wel: Zotte Fik gezorgd die bij haar in het tuinhuisje mocht wonen. Ze had zich zo aan hem gehecht dat ze het bij zijn dood niet meer zag zitten en…. och laat maar!
Dan volgde ons Tinne. Anna-Maria Clementina geboren te Keerbergen op 26 april 1906. Ze kreeg op jonge leeftijd en ongetrouwd al een kind. Nu is dit allemaal precies de normale gang, maar vroeger sprak men van een “voorkind”. Ze woonde ook nog thuis en de kleine Marcel ( later een lange slungel die daarom “de sport” werd genoemd). Na haar huwelijk is onze Celle bij mij blijven wonen tot hij al redelijk oud was. Mijne schoonzoon Jan-Baptist Schoovaerts was de zoon van Petronella Van Oosterwijck, beter gekend als Nel Pelon en Victor Schoovaerts, beter gekend als Mi(u)ske Beek. Die naam Miske Beek vraagt wel wat toelichting. De moeder van Victor was een Schoovaerts en ongehuwd. Zo gaf ze haar eigen familienaam aan haar zoon. Later huwde ze met een Op De Beeck, die haar zoon niet erkende. Zo bleef Victor, Schoovaerts heten, maar was er eigenlijk ene van “den Beek”. Nu die naam Mi(u)ske nog. Dit komt van het vogeltje: de mus. Miske Beek was een fervent vanger van mussen. Niettegenstaande er niet veel eten aan was, werden ze gedood, geplukt en opgegeten. Mussen waren er toen in amor. Deze Jan-Baptist werd in den omgang Titte van Nel genoemd. Grote stevige man met handen als koolschoppen en een geweldige werker. Hij was dan ook een gegeerd seizoenarbeider: In het voorjaar bij de grote boeren in de Walen en het Noorden van Frankrijk bietenplantjes per één zetten. Dit was nodig : zo kon de biet zich beter ontwikkelen tot een voldoende grootte. Stonden er twee of meerdere plantjes bij mekaar dan gaf dit kleine, onontwikkelde exemplaren en zorgde voor een slechte opbrengst. Het was hard labeur: de hele dag gebukt en zeer geconcentreerd werken op zware grond. In de zomer verhuurde hij zich om, weeral in het Walenland of Frankrijk, mee de graanoogsten binnen te halen en mee met de dorsmolen rond te trekken. In onze streek waren er wel meer van deze arbeiders die zich verhuurden om als werkman in de oogst van graan en graangewassen te gaan werken. Het zwaarste werk kwam in het najaar bij het rooien van de bieten. Het grote voordeel was natuurlijk, dat het goed betaald werd. Het was wel niet altijd rozengeur en maneschijn: sommige boeren gaven slecht onderkomen en waren soms heel krenterig met voedsel. Anderen waren daarentegen heel goed voor hun loonwerkers.
Titte verdiende dus goed zijn boterham voor zijn gezin met 3 jongens en een meisje. In zijn lege uren thuis legde hij zich toe op het stropen. Dat bracht dan nog eens gratis vlees op de plank. Stropers werden hier doorgaans “pensenjagers” genoemd. ( na het villen van een haas of konijn moest de buik of pens van het beestje nog opengesneden worden om de ingewanden te verwijderen. Het bracht natuurlijk ook risico’s mee: de pakkans door de boswachters was groot.
Titte was niet alleen een harde werker, maar ook een stevige drinker. Zo waren er in die armen tijd wel meer. En “ als bier is in de man, wijsheid in de kan”: als Titte dronken was dan moesten vrouw en kinderen kort keren en stonden zijn handen nogal losjes.
Het is allemaal lang geleden en de mannen van het Bibgezelschap hebben er een lieke over op hun CD staan:
Pensentist
Op de weg noar Tremelo-Kroîs,
Lang gelêje stond doar ‘n hoîs,
Mê e schiêf dek en lême mieren,
En bekanst geên gebieren.
Omgêve dê bos en hâ,
Doa wiênde Pensentist mêe zoijn vrâ.
As de lente kwam in ’t land,
Den Tist zoijn broek vlaug in brand.
Hoij zâ salut en was drekt griêet,
Want hoij ging noar den biêet.
En oôk den oôgst pakte Tist mêe,
Zô hâtem een dobble prêe.
Hèt gewerkt en goe verdind,
Nâ noar hoîs, nô moeder en kind,
Moar iest nog langs het stammenêe,
Want het was zô lang gelêe.
De halve prêe ging er dan oan,
Zo est joar in joar oît gegoan.
As den Tist dan thoîs kwam,
Mokte zèn vrâ van heuren tram.
Den Tist vol bier sloeg in het rond,
Mêe de zwêep of wat hem vond.
Moar eens da bier doar helemoal oît,
Hâ den Tist hieêl veêl spoît.
In moijn gedachte zin ‘k hem nog,
Wel wa woazeg moar toch.
Mêe ne rôn tessendoek rond zoijnen nek,
In ê woud nen echten brèk.
En mênse as get nog ni wist,
Doarum noemde zèm Pensentist.
( verkrijgbaar in de Botermolen te Keerbergen).
Zo kom ik eindelijk bij ons Liene, waar ik de 6 laatste jaren van mijn leven heb bij in gewoond. Zij is geboren te Keerbergen op 9 nov 1908. Ze trouwde met Petrus Schoovaerts beter gekend als Peê van Belleke Poep en Tonke van Bertèzzes (Barbara Schoovaerts en Antoon Schoovaerts, familie in de 5de graad). Piêrke, in de omgang, was geboren te Tremelo op 04 feb 1904, maar door de vernietiging van de geboorte registers tijdens WO I, verkeerd overgenomen uit de doopregisters, officieelgeboortedatum:04jan.
Ja, bij de inval van de Duitse Ulanen in België op 4 aug 1914, werd ook Tremelo zwaar getroffen door het oorlogsgeweld. Bij het binnentrekken van Tremelo zou er ,zo gezegd, op de Duitsers geschoten zijn door burgers. Als vergelding werden er toen 250 huizen in brand gestoken. Petrus zag zo als kleine jongen van 10 jaar zijn ouderlijk huis, met hun koeien en al in vlammen opgaan. Gelukkig bleef de familie gespaard en konden ze voorlopig intrekken bij hun grootvader tot ze in de jaren twintig in Keerbergen een kleine hoeve konden pachten, dicht bij de windmolen. Niet zo ver van ons lemenhuten…hoegaatzoiets?
Ons Liene had ondertussen al een hele weg afgelegd: als klein meisje moest ze voor onze huisbaas Mr Van Tongelen op zijn landerijen werken. Vooral in de aspergetijd was het hele dagen op het veld staan van ’s morgens tot s avonds. Op 13-jarige leeftijd moest ze van huis weg en werd ze hulpje te Bouchout in het grote gezin van Dokter Tuts, broer van Madam Van Tongelen. (Mijnheer Van Tongelen zelf werd op het einde van de oorlog in 1918 in zijn eigen huis doodgeschoten. Men heeft nooit geweten wie de daders waren. Denkelijk was het uit wraak, omdat Mijnheer gecollaboreerd had met de Duitse overheid…..).
’s Zaterdags kwam ze met de trein tot in Mechelen Nekkerspoel. Ik had dan een kruiwagen wit zand verkocht en wachtte haar daar op zodat ze haar “loon(tje)” kon afgeven Ze vertrok dan met den boemel terug en ik kon dan een stuk vet spek kopen voor thuis. Wat een onbarmhartige tijd voor arme mensen. Ik denk dat ze ’s avond dikwijls stillekens liggen “bleiten” heeft op haar zolderkamerke: zo ver van huis, bij vreemde mensen. Het was er steeds heel druk: Mijnheer Doktoor was ook nog burgemeester van Boechout. Vooral ’s zondags moest er hard gewerkt worden door de vele visites met feestmaaltijden. Als ze na het copieuze middagmaal, met veel afwas, alles opgeruimd had moesten ze al beginnen aanhetvieruurtje.
Bij zeldzame keren dat ze naar huis kwam moet ze dan toch Peer, die nota bene, seizoen arbeider was en zelden thuis, daar aan de molen tegen gekomen zijn. Ze was nog geen 19 jaar. Ze zijn dan getrouwd en enkele maanden later werd al een eerste kind geboren, de eerste van een hele resem. Zo maar even vijftien kinderen ter wereld brengen, waarvan er 13 volwassen zijn geworden. Ze zijn gaan wonen in een huurhuisjeindenBruul (nu St-Michielsstraat). Ons Liene had niet graag dat Peer zo vele dagen van huis was voor zijn werk bij de boeren in Wallonië en NoordFranrijk. Hij leerde er wel goed zijn plan trekken in het Frans, wat later in 1940 nog heel nuttig zal blijken bijhunvluchtnaarFrankrijk.
Seizoenarbeid was hard werken, maar verdiende goed. Hij is er dan toch maar mee gestopt en mocht beginnen als metserdiender bij aannemer Juul van Sis de metser (Ceulemans). In dien tijd wel echte slavenarbeid: alles gebeurde met de hand: mortel maken, steen met de plank naar boven en met een bak de mortel. Als er beton moest gegoten worden was het van ’s morgens vroeg alle hens aan dek. Met troffel en mesthaak werd de beton rond geschept en uitgestreken. Peer zijn specialiteit was het uitgraven van de waterput: de betonnen kuipen werden onderuit gegraven zodat ze langzaam konden zakken. Het was een vuil en smerig werkske en hard labeur: de 3 of 4 kringen, moesten naargelangdedieptevanhetgrondwater steeds ineens afgewerkt worden. Hij hing dan ook van onder tot bovenonderhetslijk. In 1933 kunnen ze van onze Fonne en zijn vrouw Lenke een boerderijtje kopen aan het begin van de Molenstraat: een typisch Kempens langgevelhuis. De vele meisjes die ze kregen sliepen op een kamertje op zolder, afgemaakt met wat planken.
De jongens sliepen met vieren samen in een twijfelaar gewoon onder de blote pannen. In de zomer snikheet en in de winter ijskoud. Dan namen ze elk wel een opgewarmde baksteen mee naar bed en als ons Liene het niet zag namen ze ook nog stiekem den hond, Zazou, mee naar boven: dat was altijd veel warmer.
Mei 1940. Ons Liene is het huis wat op orde aan het zetten ( zo zes kinderen zetten wat overhoop) en is juist de restanten wit zand aan het buitenkeren als Peê in alle staten het hof komt opgelopen.”Vrâmes, zet diên bestel weg en mokt de kloijn mannen gereed: we moette vlichten den Dets es do trig en ik weêt watter in14 es gebeêrd boi jons toijs”.
Ons Liene was niet zo “verveet” en deerustigvoorttotdatwijdaarkwamen aan gereden met de Fort van onze Fik. Die was bij mij thuis aangekomen met mijn broer Victoor, die bij hem woonde in een klein gehucht Bunsbeek-Stok bij Tienen ( nu is Bunsbeek bij Glabbeek en Stok bij Kortenaken). Zij verdienden hunne boterham met de aankoop en verkoop van “platte meuttes”.Vandaardaterachterindeauto geen zetels stonden en zo wat meer plaats was gecreëerd voor de uitoefening van hun “commerce”.Ook ons Zjel (Anjel het voorkind van mijn jongste dochter Bertha en haar vrijer Herman Schoovaerts, “De Kerre van Nel”, zoon van Petronella Van Oosterwijck en Victor Schoovaerts en neef van Peê), die bij mij woonde. Wij drongen ook aan bij ons Liene om te vluchten voor die barbaarse duivels uit het oosten. Zo kwam er bij ons drieën nog 6 kinderen en ons Liene bij. Peer ging met zijne ouwe velo achterna komen. Liene verwachtte haar achtste kind ( het zevende was slechts een half jaar oud geworden). Het is niet te beschrijven hoe het er in den auto aan toe ging: Onze Victor, mijn eigen broer, had op alles wat te zeggen en de kinderen mochten niet roeren of het zat er tegen; ons Paula, de oudste moest altijd overgeven, want was steeds wagenziek. Het ergste was nog dat ze op zeker moment Peê kwijt waren, toen ze een grote stad moesten passeren. Gelukkig hebben we hem teruggevonden, helemaal bebloed en geschrampt: hij was gevallen door met zijn voorwiel vast te komen in een van de tramrails. Wat ook het bloed in ons aders deel stollen was als de Duitse stuca’s overkwamen en die vluchtelingenstroom begonnen te beschieten. Het was wel meer bedoeld om de Franse kolonnes, die naar het front trokken tegen te houden. Als we ze hoorden aankomen, verlieten wij in allerijl de auto en vluchtten de gracht in naast de steenweg. Het gejank en gehuil van kogels en.. mensen bleef jaren in ons oren hangen, vooral ‘s nachts en in ons dromen. Zo werden er heel wat burgers getroffen langs de weg.Watmoetdatgeweestzijnvoor al die jonge kinderen.. al die verminkte en bebloede lichamen: mannen, vrouwen en ook veel kinderen. Dat was nu voor mij al de gruwel van de tweede oorlog; gaat dat nunooitophouden?
We zijn dan dicht tegen de grote stad Montluçon in midden Franrijk in een heel klein dorpje, Bizeneuille. Ongeveer 500 -tal inwoners. We mochten twee kleine huisjes betrekken, die daar leeg stonden. Ons Liene en haar gezin in het ene en wij in het andere. We waren heel blij dat wij als vluchtelingen zo goed onthaald werden in Frankrijk.Erwaswel...
We zijn dan dicht tegen de grote stad Montluçon in midden Franrijk in een heel klein dorpje, Bizeneuille. Ongeveer 500 -tal inwoners. We mochten twee kleine huisjes betrekken, die daar leeg stonden. Ons Liene en haar gezin in het ene en wij in het andere. We waren heel blij dat wij als vluchtelingen zo goed onthaald werden in Frankrijk. Er was wel , toch voor ons, een groot probleem: het toilet. Geen een van de twee huisjes had een wc. Bij navraag was het de gewoonte ergens tegen de haag het nodige te doen. Ik ben direct begonnen met uit een brede plank een wc-bril te snijden. Met een primitief mes en uren werk, want gerief was er eigenlijk niet. In een afgemaakt kotje boven een grote put konden wij eindelijk op zijn Belgisch naar het” Hûske”gaan.
Peer en onze Fik, mijne zoon, mochten gaan werken bij een grote boer: Monsieur Pickandet. Hij had later veel spijt dat we terugkeerden naar België, maar ons Liene wou absoluut terug naar Keerbergen. In de buurt was er ook een heel lief madammeke met haar hondje Bollo. Onze Rik, 2 jaar, liep steeds rond met zijn “lots”, eigenlijk de tutter van een zuigfles en o wee: ze gingen dikwijls Peer en onze Fik bezoeken op het veld waar die aan het werk waren aan de oogst. Het was een heel eindje wandelen over een hobbelige veldweg vol met keien. Ze passeerden dan telkens het villaatje van die vriendelijke madam. Als de madam de kinderen zag kwam ze met Bollo naar de weg. Maar op een keer: Rikske wou het lief hondje aaien en liet zijn tut uit zijn mond vallen en in een wip had het hondje Bollo de tutter binnen gespeeld. Ons Liene dacht oei:” nu zal het ’s nachts wat zijn!”. Maar: Vanaf toen moest hij echter geen tutter meer hebben. Een goei manier om het tutteren af te leren. Ondertussen was het schooljaar begonnen en de drie meisjes van ons Liene waren schoolplichtig en moesten naar de dorpsschool. Dat was een hele opgave want ze verstonden geen van de drie één woordje Frans. Paula de oudste 12 jaar weende elke dag tranen met tuiten onderweg en op school zelf. Magriet, 10 en José 7. trokken het zich minder aan en speelden lustig mee met de Franse kinderen. In de klas moesten ze wel mee bidden en konden al ras luidop mee aframmelen:”Keur de Jézu, zofé la France padegé de soldat”. Later wist Peer die redelijk goed Frans verstond, met scha en schand geleerd toen hij seizoenarbeid deed in de Walen en Noord Frankrijk, wat het eigenlijk moest zijn:” Coeur de Jézus, sauvé la France et protégé les soldats”.
Later toen ik van 1946 tot 1952 bij ons Liene woonde vertelde ik dit verhaspeld gebedje aan de andere kinderen en nog veel later toen mijn kleinzoon Fille studeerde voor schoolmeester wist hij te vertellen dat in Hasselt volgend onherkenbaar aftelliedje werd gezongen: “ En lappe, lappe si, en lappe lappe sa, dierom, dierom, valle, valle, valle, dierom, dierom, valle, valle ,val.” Wat eigenlijk moest beduiden: “Elle a passé par ici, elle a passé par là, l’hirondelle vole, vole, vole, l’ hirondelle, vole, vole, vole”. ( zij is voorbijgegaan langs hier, ze is voorbijgegaan langs daar de zwaluw vliegt, vliegt, vliegt; de zwaluw vliegt, vliegt, vliegt). Gelukkig voor hen zijn we half oktober, toen het overal wat rustiger was, terug gekeerd. We werden niet meer beschoten, daar Frankrijk zich had overgegeven en het land maar voor een deel werd bezet door de Duitsers. Wij zijn als laatste vluchtelingen in Keerbergen terug gekomen. Alleen in het centrum van het dorp waren enkele huizen kapot gebombardeerd(ditdannogdoordeBelgische soldaten, die de toren hadden willen stuk schieten van uit Putte zodat de Duitsers die niet zouden kunnen gebruiken als uitkijkpost. Ze schoten echter telkens te kort zodat alleen de huizen aan de overkant in puin lagen). Eind oktober is dan hun achtste kind, het zevende in leven, geboren en onder de naam Philip gedoopt of beter: onze Fille. Na hem zijn er nog acht, waarvan zeveninleven,bijgekomen.
Paula de oudste moest op haar veertiende gaan “dienen”. D.w.z. inwonende meid voor alle werk. Op een villa in Keerbergen was, na problemen met hun huis in Mechelen, de familie Daenen voorlopig komen wonen en daar is ons Paula in dienst gegaan. Soms mocht ze ’s avonds even tot thuis Eind okt 1944 had de familie Daenen zich ontfermdovereenstraathond.
Het was de hond van F. Geeraerts beter gekend als de “Kloemp”, die platgebombardeerd was door een V1 ( een vliegende bom). Zazoe, van een mysterieus ras mocht dan ook al eens meekomen met ons Paula en terwijl zij met ons Liene nen babbel deed speelden de jongens ondertussen met dien hond. “Stratier”, maar heel slim en vlug van begrip. Super braaf en lief. Na de oorlog vertrok de familie terug naar de stad. Het was niet zo eenvoudig in die tijd om met hebben en houden te verhuizen. Daarom zou de hond later worden opgehaald. Zo nam op een zondag Paula Zazoe mee met de
tramnaarMechelen.
Veel verdriet bij de jongens voor hun speelkameraad, maar….3 dagen later op een vroege morgen hoorde ons Liene een gejank en gekrab aandeachterdeur.DaarstonddeZazoe : op mee den tram en te voet, allé te poot de 12 km terug. Voor zo’n prestatie heeft men dan maar beslist dat hij mocht blijven. Hoera op alle fronten. Van dan af was zijn vast slaapplaats onder de stoof en deed hij zijn wakersstatuut uitstekend. Nu die vier jongens van Lien en Peer dat waren geen simpel: Staf, Nare, Rik en Fille. De mannen sliepen met vieren in een twijfelaar op de zolder onder de blote pannen: tweeaandekop,tweeaandevoeten. In dien tijd boomse pannen en omdat die eigenlijk niet zo goed op mekaar aansloten werd daar overal een stooien popje onder gestoken om de spletendichttemaken.
Nu in zo een oud Kempisch langevelhuis waren bijna overal deze poppen vergaan en verdwenen zodatopsommigeplaatsendemaanen desterren tezien waren. Inde zomer was het er stik heet, maar in de winter was het geen sinecuur en namen ze alle vier een opgewarmde baksteen mee naar bed. Zo lagen daar midden in dat bed 4 in bruin papier gerolde verwarmde stenen. Nu gebeurde het al eens, als de steen wat te warm was, dat dat grijs papier begon te roken en er zelfs al een keer een brandvlek in de lakens te zien was. Je kan wel indenken dat die 8 voeten en benen en 4 stenen heel dikwijls aanleiding waren tot ruzie. Peer, die in de kamer er juist onder sliep, moest van beneden regelmatig zijn ouderlijk, patriarchaal gezag laten gelden en schreeuwde dan naar boven “ om eens komen te helpen”. Zo gebeurde dat soms midden in de nacht als er zo door het wroeten van de jongens twee, drie bakstenen uit het bed op de dunne planken van de zolder bonkten. Een veel plezanter warmtebron, maar veel moeilijker te realiseren was: de Zazoe mee naar boven smokkelen en bij in bed. Die gaf warmte als een kleine stoof. Als Liene juist voor het slapen gaan, de hond niet onder de stoof lag….ging ze buiten staan roepen en bij geen gehoor trok ze naar boven. lichte de zolderval en vroeg streng:” Is den hond daar?”. Niemand antwoordde, want ze sliepen schijnbaar als engeltjes en die het stilste lag, want hij had ze al lang de trap horen opkomen, was de Zazoe.
Zo bij ons Liene en Peer tussen die vele kinderen ben ik zeer gelukkig geweest. Ik zag ze allemaal doodgraag en zij mij nog meer. Ik zat in een oude leunstoel halvelings in de open haard en kon zo op de koeketel met de klein patatten letten. De mutsaard met droog hout lag aan mijn voeten en zo kon ik regelmatig wat hout op het vuur gooien. Het was ook de schoonste moment van den avond: al die klein mannen zo bij mij rond dien open “heerd” bij de aangename warmte van het open vuur. Het schijnt dat in de huizen van tegenwoordig de mensen ook een open haard zetten, alleen voor de gezelligheid. Vroeger was het noodzaak.
Vuur is fascinerend en als je dan begint te vertellen over heksen en spoken, dan zaggen veel paar ogen verschrikt in de vlammen kijken en was ik verplicht om het liedje te zingen van Napoleon de Grote om de angst voor al die vunzige figuren uit de nevel van de hei te verdrijven. Waren de patatjes mals en het varken gevoed, dan lieten we de haard uitdoven en kropen nog voor het slapen gaan rond de stoof. Peer was dan eindelijk klaar met zijn werk en ons Liene onderbrak haar drukke huistaken. Het kleine elektrisch peertje aan het plafond werd uitgeschakeld, het deksel van de stoof wat opzij geschoven om licht te hebben en dan begon het bidden van het “rozenhoedje”. Wij volwassenen met ons eenvoudig geloof en vol eerbied voor ons Liefvrouwke baden ernstig mee. Ik kon goed begrijpen dat het voor die jonge snaken soms een marteling was en dat het veel te lang duurde. Ze mochten zeker niet lachen of fikfakken, maar als er eentje een scheetje afneep, was de ontlading nogal luidruchtig en moest dikwijls de losse hand van Peer orde en rust scheppen.
Soms had er eentje geluk als hij al naar zijn bed vloog: heerlijk onder de lakens en gedaan met het lippengeklater. Erger was wel als niet het bed, maar de stal als straf werd aangewezen. Als ik dan al eens ‘s anderdaags vroeg hoe het geweest was, zag ik in de verschrikte ogen de grote spinnenkoppen en de vreselijke ratten nog ronddolen. Ik had er dan zo’n kompassie mee en stuurde hem naar de “kellekamer” om in mijn gilet ne cent te zoeken om ’s zondags na het lof zoetzout of wat zwarte rek te kopen in het winkeltje bij Genet van Medard. Het gebeurde wel eens dat ze beteuterd bij mij terug kwamen om te zeggen, dat ze de cent niet gevonden hadden, maar alleen vuil vingers hadden van de “sjikken” die ik geregeld wegstak in mijngilet.
Het gebeurde wel eens dat ze beteuterd bij mij terug kwamen om te zeggen, dat ze de cent niet gevonden hadden, maar alleen vuil vingers hadden van de “sjikken” die ik geregeld wegstak in mijn gilet. Die waren nog goed genoeg om nog te gebruiken als ik in de vooravond achter de stoof zat. Ik kreeg al wel een ruzie van ons Liene als ik naast den “hullenbak” gespuwd had.
Waar is den tijd tochnaartoe!
Soms was er ook wel wat kommer en kwel, als ik zag dat ons Liene zo hard moest werken om zo een groot gezin te kunnen onderhouden. Ik denk dat het erg cijferen was om elke week rond te komen met het schaarse weekloon van Peer. Eerst als jonggehuwde verdiende het wel goed als seizoen arbeider, maar het lang van huis zijn was er te veel aan. Zo is hij dan bij Juulke Ceulemans kunnen beginnen als metser diender. Zijn specialiteit was het maken van de “berrepit”. Het was zwaar werk en de ronde buizen moesten op 1 dag zakken tot onder het waterniveau van het grondwater. Met een kleine schup, werd de grond onder de buis en binnenin in een emmer geschept en een andere helper trok de gevulde emmers naar boven om te ledigen. Eens aan het water was het echter een vuil gedoe, want slijk en modder lekte van de emmer op zijn rug en hoofd. Op zo’n dagen kwam er een afgepeierde, beslijkte vent naar huis. Schonen ouwe tijd hé jong!!!
Ja, die veel kinderen bij ons Liene, dat was voor mij heel plezant. Ze zagen mij zo graag en ik zag hen zo graag. Voor eentje had ik echter een speciaal boontje: ons José. Eigenlijk heette ze Delhine, maar dat had ze niet graag zulle, want ze kon ook kwaad zijn en wreed discuteren. Voor de rest was het de goedheid zelve en was ze mijn engelbewaarder. Geboren in 1933 moest al vlug mee zorgen voor haar jongere broertjes en zusjes en vanaf 1946 ook nog eens voor mij. Wat hebben we toch veel gelachen. Ze was heel devoot, maar toch geen seut: soms nen echte kwajongen. Kon met de oude koersfiets van Staf crossen als een echte coureur. En dan o wee: voor mij een onweer bij heldere hemel: Toen ze 15 jaar was besliste zij om in het klooster te gaan bij de Zusters van Vorselaar om haar grote wens in vervulling te zien gaan: schooljuffrouw worden aan de gewone volkskinderen ( één van de doelstellingen van de orde van af hun stichting door Lodewijk V. Donche in 1820. In 1960 zorgden de zusters voor 150 scholen en begonnen ook met missionering o.a in Venezuela, waar de Keerbergse zuster Yvonne de weerdt ( van Wannes van jettes Witte) verscheidene jaren zich heeft ingezet).Ik heb bij haar vertrek mij stoer gehouden, maar achteraf dikwijls stillekens geweend. Ik besefte dat ik ze niet meer zou terugzien, want de kloosterregels toen waren heel streng: zij mocht niet meer naar huis komen. Gelukkig is dat jaren later veranderd, maar toen was ik er niet meer. Ze is na haar eeuwige professie en opleiding tot lerares begonnen in het eerste studiejaar in Deurne –Ruggeveld, later dichterbij in Rijmenam. Van horen zeggen was ze een uiterst geschikte zuster-juf om die klein mannen van 6 jaar de eerste beginselen van lezen, schrijven en rekenen bij te brengen.
Het was een heerlijke tijd bij ons Liene en de kinderen, maar stilaan geraakte ik verzeild in het “niet altijd meer weten”. Ik hield na een tijd de dag voor nacht en de nacht voor dag. Ik kon ook niet meer staan of stappen en toch bracht ons Liene mij elke morgen, met veel moeite en last, in mijne zetel. Tot het in jan van 1952 niet meer ging en de dokter resoluut mee besliste om mij naar het gasthuis te doen te Mechelen, waar ik op 21 januari ben overleden. Het was ook nog voor velen van de familie nen armen tijd en ben ik begraven te Mechelen in een armengraf. Graf dat na enkele jaren al werd getruimd voor een volgende sukkelaar. Gelukkig blijft mijne naam in Keerbergen nog voortleven en ben ik fier met het standbeeld ter herinnering aan de laatste zandstekers-leurders: Warreke Ves (Van Camp) en ik. Maar als ik eraan denk dat ze mijne zandput onder den asfalt hebben gestoken ween ik bittere tranen. Waar is mijn Keerbergen naartoe!!
Ik moet nu alleen nog mijn familie vervolledigen met mijn jongste dochter Berrha (Keerbergen) Ze huwde mee Herman Schoovaerts ( beter gekend als: de Kerre van Nel Pelon en Miske beek; (Petronella van Oosterwijck en Victor Schoovaerts). Hij was de broer van Titte die met mijn ander dochter Tinne was getrouwd. Ons “Bekke” heeft heel wat kinderen ter wereld gebracht waarvan er 10 in leven zijn gebleven. De gekendste telg was zeker Frans (Rijmenam 1935) . Sikke van Kèir, is jonkman gebleven en was een beetje simpel. Het was een harde werker als hij nuchter was, maar de drank was een geducht probleem en bracht hem zo in de marginaliteit. Heeft gelukkig op het einde van zijn leven nog een gelukkige tijd gekend in Huize De Veuster te Tremelo.
Einde.