Sim D'Hertefelt

Lelietje-van-dalen - Convallaria majalis © CC Biodiversity Heritage Library

Wat we van planten kunnen leren voor onze mentale gezondheid

Sim D'Hertefelt

icon-icon-artikel

Gepubliceerd op zaterdag 14 januari 2023 - 8:00

'Leer van de lelies op het veld hoe ze groeien,' is een van de verrassende levenslessen van Jezus. Wat mooi! Van planten kunnen we leren hoe te leven.

Heb je tuinvragen of tips voor onze tuinrubriek? Stuur ze naar onze tuinredacteur via sim.dhertefelt@kerk.net.

Het is de moeite waard om even de context van het citaat te lezen in het Evangelie volgens Matteüs hoofdstuk 6 verzen 24-34. Maar dat kan je gerust ook doen na het lezen van dit stukje.

Morele clou

Vaak zijn we ongeduldige lezers. We zoeken snel naar de morele clou van het verhaal om dan de rest te mogen vergeten. Of er komt snel een oordeel in ons op: het gezegde staat ons aan of net tegen, we hopen iets nieuws te horen of we denken been there, done that. Laten we dus maar beginnen met de morele clou, dan hebben we dat gehad en kunnen we verder kijken.

Maak je toch niet zoveel zorgen, zegt Jezus.

Ik zie het hem zo zeggen. Ook vandaag! Het is duidelijk dat gebukt gaan onder zorgen een menselijke kwaal van alle tijden is. Sta er even bij stil hoeveel van je mentale energie van een hele dag uitgaat naar allerlei zorgen. Misschien zelfs op dit moment. Dat opmerken en erkennen is al een belangrijke stap naar genezing.

De tweede stap die we kunnen zetten, is een onderscheid maken tussen uiterlijke en innerlijke zaken, tussen het materiële en het spirituele, tussen het oppervlakkige en de kern van ons leven, tussen bijkomstigheden en het essentiële. De levensles die Jezus ons op het hart drukt is:

Laat materiële zorgen en gedachten over je levensomstandigheden niet alle innerlijke ruimte overwoekeren.

Ook dat is typisch menselijk en van alle tijden. We worden zozeer opgeslorpt door materiële zorgen dat er voor spirituele ervaring nog weinig tijd en energie overblijft. We zijn geneigd om het materiële belangrijk te noemen en het spirituele bijkomstig.

Dat is wel vreemd! Je zou denken dat onze materiële welstand net meer ruimte creëert voor spiritualiteit. Maar dat is niet echt zo. Onze materiële behoeften worden gewoon ingewikkelder en duurder.

De remedie van Jezus is radicaal: zorg eerst voor je spirituele noden, dat is het essentiële, dan zullen de uiterlijke omstandigheden wel volgen, die zijn bijkomstig. Dat is de morele pointe.

Maar wie op dit punt afhaakt omdat hij denkt dat wist ik al of dat is voer voor dromers, die mist het beste deel. Want niet het weten of oordelen zal ons bevrijden van onze zorgen.

Het gaat er niet om te weten wat de clou is, maar om te ervaren dat het zo is en ernaar te leven.

Hoe we daartoe komen? Door opnieuw naar de lelies van het veld te gaan, te kijken en te luisteren naar wat ze ons te vertellen hebben.

– tekst gaat verder onder de foto –

Lelietje-van-dalen - Convallaria majalis © CC Peganum via Flickr

Wil de echte lelie van het veld opstaan?

Welke bloemen bedoelde Jezus eigenlijk toen hij sprak over de lelies van het veld? Vermoedelijk niet de botanische geslachten lelie (Lilium) of daglelie (Hemerocallis).

Mogelijk gaat het over de tuinanemoon (Anemone coronaria) die van nature groeit in Israël/Palestina.

Zoals bij ons de bosanemoon (Anemonoides nemorosa) spontaan en soms weelderig voorkomt als onderbegroeiing in onze bossen. In mijn tuin groeit uitbundig het lelietje-van-dalen of meiklokje (Convallaria majalis) dat ik graag associeer met de oproep van Jezus om me geen zorgen te maken.

Eigenlijk mag elk spontaan en wat woekerend plantje dat uitbundig groeit en bloeit zonder veel menselijke inspanning je aan de lelies van het veld herinneren: madeliefjes en paardenbloemen in je gazon, kamille en klaprozen langs een akker, jakobskruiskruid en dagkoekoeksbloemen in de wegberm, enzovoort.

Hoe we van planten kunnen leren

Belangrijker dan achterhalen welke bloem Jezus precies bedoelde, is dat we zijn advies opvolgen om uit ons malende hoofd te treden en te kijken. Gewoon kijken. Dat is een van de manieren waarop we kunnen leren van planten en beginnen om onze mentale gezondheid te herwinnen.

Neem de tijd om stil te staan en te kijken. Verplaats je aandacht van je gedachten naar je zintuigen. Kijk, voel, ruik, pluk (in je tuin, niet in de natuur), proef (als je weet dat de plant niet giftig is). Let op de details. Kniel als dat nodig is. Hoe staan de blaadjes aan de steel, hoe vertakt het plantje zich, hoe zijn de bloemetjes gevormd, waar groeit het, waar niet, op welke bodem, welke planten groeien in de buurt, hoe verhouden ze zich tot elkaar? Het plantje tekenen kan helpen om er wat langere tijd bij door te brengen en de vormen echt in je op te nemen.
Leer iets bij over de plant. Maak een foto en identificeer de plant met de app ObsIdentify. Zoek er eens wat meer over op. Is het inheems, waar komt het zoal voor, hoe plant het zich voort, welke insecten leven ervan, wanneer bloeit het, is het eenjarig, tweejarig of meerjarig? Een goed startpunt zijn websites als Ecopedia en Flora van Nederland. Planten zijn nooit abstract, zoals onze gedachten. Ze zijn concreet. Elke soort heeft zijn eigen kenmerken en karakter. Onze kennis vergroten, vermindert het mysterie niet. Integendeel, kennis vergroot ons raakvlak met het mysterie en kan onze verwondering voeden.
Laat wat plantjes in je tuin verwilderen. Tuiniers zeggen wel eens dat je een plantje pas echt goed kent als je het kan kweken. Daar is iets van aan. Je weet dan wat het nodig heeft en hoe je het kan vermeerderen. Nog een stapje verder is dat je een plantje zichzelf laat vermeerderen en laat kiezen op welke plaats het zich wil vestigen in je tuin. Soorten die zichzelf uitzaaien of zich door uitlopers verspreiden zijn daarvoor geschikt. Ook kan je hier en daar in je tuin wat spontane planten (onkruiden) laten staan.
Ervaar je verwantschap met bepaalde planten. Omdat planten net als mensen een eigen karakter hebben, spreekt het voor zich dat sommige planten je meer liggen dan andere. Sommige zullen je spontaan als sympathiek overkomen, andere als antipathiek. Tot welke planten voor je je aangetrokken? Omwille van welke eigenschap zou dat kunnen zijn? Is dat omdat je zelf zo bent of misschien omdat je graag wat meer van die eigenschap zou bezitten? Neem de innerlijke aantrekkingskracht ernstig en probeer ze precies te benoemen. Zo heb ik een voorliefde voor zwartmoeskervel omdat die nogal tegendraads is (net als ik) en voor mos omdat die zoveel duisternis kan verdragen (wat ik graag wat beter zou kunnen).
Ontdek de symbolische betekenis van planten. Welke innerlijke betekenis je een plant toekent, hangt deels af van je persoonlijke ervaring en interpretatie. Tegelijk zal je ontdekken dat bepaalde verbanden tussen planten en betekenissen in het collectieve geheugen gegrift staan, als religieus symbool, in mythes en legendes, of als volksgebruik. Ontdek enkele geestrijke planten.

– tekst gaat verder onder de foto –

Pinksterbloem - Cardamine pratensis © CC Joost J. Bakker IJmuiden via Flickr

Wat we van planten kunnen leren

Nu we weten hoe we van planten kunnen leren, is het tijd om eens te kijken naar wat dan precies de levenslessen zijn die planten ons kunnen leren. Ik noem er 7 om je te inspireren. Vele andere kan je zelf ontdekken.

Groeien zonder moeite. Planten groeien en bloeien ook zonder onze inspanning. Ondanks onze vele zorgen, moeten we erkennen dat veel in het leven vanzelf gaat. Het wordt ons zomaar geschonken. In religieuze taal kan je dat genade noemen. De lelies van het veld herinneren ons aan een fundamentele levenswijsheid: alles is genade, nu al.
Web van leven. Planten zijn zowel boven als onder de grond met elkaar verbonden in een web van leven. Niets staat op zichzelf. Ook mensen zijn zichtbaar en onzichtbaar met elkaar verbonden in een geestelijk levensweb. Als we ons soms afgescheiden en geïsoleerd voelen, is het belangrijk om ons te herinneren dat we innerlijk al verbonden zijn en dat we wortelen in een gemeenschappelijke grond die gelovigen God noemen. Het levensweb in de natuur en tussen mensen herstellen en bevorderen, is een van de mooiste levensopdrachten.
Richten en relativeren. Alles in de natuur leeft van licht, lucht en water. Eigenlijk is er niet zoveel nodig om te leven. Alle planten neigen naar het licht en zijn bijzonder vindingrijk om zoveel mogelijk licht te vangen. Zoals de zwartmoeskervel die in de winter groeit en in de zomer, wanneer de concurrentie het grootst is, onder de grond verdwijnt. Ook wij leven van innerlijk licht, van adem en van het stromen van de geest. Als we beseffen dat onze spirituele noden eerst komen, dan kunnen we veel van onze uiterlijke behoeften relativeren. Van planten kunnen we leren om creatief en vasthoudend te zijn in onze zoektocht naar innerlijk licht.
Uit één stuk worden. Bomen tonen ons dat we diep moeten wortelen en onze takken hoog moeten uitstrekken om mensen uit één stuk te worden. Zonder contact met onze irrationele onderstroom, met de schaduwzijde van ons bewuste leven, worden we schraal en drogen we op. Zonder naar het hogere en overstijgende te reiken, wordt ons leven banaal, egocentrisch en uiteindelijk betekenisloos. Niet voor niks stonden bomen voor de bekende psychiater Carl Gustav Jung symbool voor psychologische volwassenheid.
Onszelf durven zijn. Biodiversiteit in je tuin waarderen en stimuleren kan je helpen om met geestelijke diversiteit om te gaan. We leven in een spiritueel superdiverse samenleving. Eigenlijk weten we nog maar nauwelijks hoe we daar vruchtbaar mee kunnen omgaan. We leven vooral naast elkaar. Geestelijke diversiteit bevorderen, begint bij jezelf. Het vergt moed om jezelf toe te staan echt jezelf te zijn, toch maar kleur te bekennen, anders te zijn, te verdiepen waar je voor staat. Veel mensen vinden het lastig om levensbeschouwelijke keuzes te maken. Als alles gelijkwaardig is, wat zouden we dan nog kiezen? Maar als je nooit verdiept hoe het nu echt is voor jou, dan blijf je aan de oppervlakte leven. Dat elke plant zijn rol en bijdrage heeft in het ecosysteem door specifiek zichzelf te zijn, kan ons helpen om de uitdaging van diversiteit vrijmoedig aan te gaan.
Vrucht dragen om niet. De lelietjes-van-dalen in m'n tuin schenken hun heerlijke geur ook als er niemand voorbij komt om te ruiken. Planten groeien, bloeien en dragen vrucht om niet, altijd uitbundiger dan volgens rationele berekening nodig is. Verwonder je maar eens over het aantal zaadjes of noten die kruiden en bomen produceren. Duizenden keren meer dan het aantal nakomelingen die eruit zullen voortkomen. Het herinnert me eraan om zonder al te veel berekening te geven van mijn overvloed en overvloed te creëren waar ik kan. Zomaar. Als we te veel rationaliseren, dan worden we benepen, dan kan het leven niet stromen. Het echte leven is altijd genereus.
Laten vergaan. Tuiniers die natuurlijke processen leren ondersteunen, weten dat de dood erbij hoort en geen vijand is. Dood organisch materiaal is essentieel als voedsel voor de micro-organismen in de bodem. Het bodemvoedselweb zorgt op zijn beurt voor vruchtbaarheid voor nieuwe planten. De dood boezemt ons vaak angst in. Maar het kan ook een grote troost zijn om te bedenken dat veel gedoe in een mensenleven zal en mag vergaan. Als alle ballast verdwijnt, dan wordt het wezenlijke zichtbaar. Wat echt eeuwig is, blijft over. Al vergt het ongetwijfeld nog wat spirituele groei om ook echt te genieten van afbraak en verval.