Als we willen dat onze tijd, deze eeuw, minder eenzaam wordt, hebben we meer contacten en relaties nodig, niet minder. Al lang voordat Covid-19 toesloeg, waren we bezig een wereld te bouwen van afzondering en fragmentatie. Het digitale tijdperk speelt hierin een grote rol.
Hoe meer we contactloos leven, des te minder zullen we in staat zijn om persoonlijk contact te maken. In het contactloze tijdperk bestaat het gevaar dat we elkaar steeds minder zullen kennen, ons minder met elkaar verbonden zullen voelen en daardoor steeds onverschilliger worden voor elkaars behoeften en verlangens. We kunnen tenslotte geen brood samen breken als we thuis in ons eentje voedsel van de Deliveroo eten – online eten besteld en aan je deur gebracht.
Van Gutenberg tot de smartphone
Elke belangrijke ontwikkeling in de communicatietechnologie, van de drukpers van Gutenberg tot de smartphone, heeft de manier waarop we met elkaar omgaan veranderd én is niet altijd goed ontvangen. In het oude Griekenland waarschuwde Socrates dat het schrift ‘vergeetachtigheid zou veroorzaken in de geest van degenen die het leren gebruiken, omdat ze hun geheugen niet zullen oefenen’. In de 15de eeuw gispte de benedictijner abt en veelzijdige geleerde Johannes Trithemnius monniken die het overschrijven opgaven en kozen voor de drukpers van Gutenberg. Hij meende dat preciesheid en kennis hierdoor zouden verdwijnen.
Smartphone is deel van ons lichaam
Er is echter een fundamenteel verschil tussen ons huidige smarthphonegebruik en de communicatie innovaties van voorgaande eeuwen. Simpel gezegd is dat de mate waarin we eraan vastgeplakt zijn. In het verleden namen we de telefoon toch hooguit een handjevol keren per dag op. Tegenwoordig is onze mobiele telefoon in feite een deel van onszelf, net zoals de bril op onze neus waarvan we de aanwezigheid niet eens meer opmerken. Elk moment waarop we op onze telefoons bezig zijn, scrollen, video’s bekijken, tweets lezen, commentaar geven op foto’s, zijn we niet aanwezig voor de mensen om ons heen. Daardoor ontnemen we onszelf de vele dagelijkse sociale interacties die ons het gevoel geven dat we deel uitmaken van een bredere samenleving – die kleine momenten waarop we ons gezien en gewaardeerd voelen en die er echt toe doen.
Je gezicht niet verbergen
Ons gezicht speelt een cruciale rol bij het opbouwen van empathie en verbondenheid. Ons gezicht is niet alleen de belangrijkste bron van non-verbale informatie wanneer we met andere mensen omgaan (onze emoties, onze gedachten, onze bedoelingen worden daarop allemaal weergegeven). E-mail en sms kunnen bronnen zijn van misverstand. Sarcasme in een e-mail wordt vaak opgevat als ernst, en enthousiasme komt vaak spottend over. Zelfs woede, de meest herkenbare tekstuele emotie, is moeilijk precies te onderscheiden, ook niet in contact met goede vrienden.
Kwaliteit van onze relaties behoeden
Als het gaat om het overbrengen van emotionele betrokkenheid, empathie en begrip, lijkt het erop dat de nieuwe digitale communicatievormen van deze eeuw ernstige gebreken en tekortkomingen hebben, die de kwaliteit van onze dialoog en bijgevolg de kwaliteit van onze relaties ondermijnt. Sociale media kunnen mensen niet alleen in geïsoleerde digitale bubbels jagen, die rijkere persoonlijke interacties verdringen. Ze zorgen er ook voor dat de wereld vijandiger, minder empathisch en minder vriendelijk aanvoelt. Dit eist een aanzienlijke tol van ons collectief welzijn. Gedragingen zoals misbruik, pesten, racisme, antisemitisme en homofobie krijgen ruimte in sociale media. Dit soort gedrag (of eerder misgedrag) neemt alsmaar toe. Hatelijke woordenschat. Sociale media maken ons eenzamer, niet alleen omdat we ons door alle tijd die we eraan besteden minder verbonden voelen met de mensen om ons heen, maar ook omdat ze de samenleving als geheel gemener en wreder maken. En een gemene en wrede wereld is een eenzame wereld.
Gemeenschap is iets wat we samen actief moeten mogelijk maken, willen we allemaal de voordelen ervan voelen.
(pl)