Inleiding:
Enige maanden geleden verscheen het boek: 'De naam van God is genade'. Paus Franciscus richt zich in dit boek persoonlijk tot elke man en vrouw ter wereld, binnen en buiten de kerk. In deze bijdrage tracht ik een 'wandeling' te maken doorheen het lezenswaardige boekje.
Het inleidende hoofdstukje is een weergave van hoe het boek is tot stand gekomen. Het boek is het resultaat van een interview tussen paus Franciscus en de auteur Andrea Tornielli. In de inleiding staat al direct de kern van de boodschap van het boek. Het vertrekt vanuit twee preken die paus Franciscus hield en de manier waarop die preken bij de auteur zijn aangekomen, hoe de auteur ze heeft aangevoeld. De eerste preek is spontaan uitgesproken door de paus drie dagen na zijn pauskeuze in de parochiekerk van Sint-Anna in Vaticaanstad. De tweede is een jaar later uitgesproken. Beide preken waren een meditatie rond het evangelie volgens Johannes over 'de overspelige vrouw'. Tweemaal sprak paus Franciscus over wat hijzelf noemde 'de krachtigste boodschap van de Heer'. En die boodschap is barmhartigheid. De eerste en enige vereiste om barmhartigheid te ervaren, is die waarbij je erkent dat je barmhartigheid nodig hebt. En God vergeeft altijd. God wordt het nooit moe! Wij worden het moe om vergeving te vragen. Maar telkens wij die stap durven zetten is God daar al met de vergeving, met de barmhartigheid. Een kleine kier volstaat (zie verder). God heeft blijkbaar een speciaal talent om dingen te vergeten en te vergeven. Dat leerde Jezus ons.
Het mysterie van de barmhartigheid is dat barmhartigheid de zonde niet bagatelliseerd. Barmhartigheid is de manier waarop God vergeeft. Barmhartigheid gaat dus verder dan zonden uitwissen. God vergeeft niet met een decreet maar met een liefkozing. Jezus heeft een bijzondere stijl om biecht te horen. Hij vernedert niet maar vergeeft met een liefkozing. Hij zegt tegen de overspelige vrouw niet dat ze geen zonde heeft begaan. Hij zegt: "Zondigt voortaan niet meer." Jezus stelt aan de vrouw geen vervelende vragen naar de concrete omstandigheden van de zonde van overspel. De vrouw ontkent ook haar overspel niet maar de kleine stap van de vrouw volstaat om barmhartig te zijn.
Negen aandachtspunten
Het boek is dus de weergave van een interview met paus Franciscus. De uitgever heeft het, in samenspraak met de auteur, in negen hoofdstukken ingedeeld. Ik tracht voor u elk van die negen hoofdstukken weer te geven.
1.Tijd van barmhartigheid
Paus Franciscus noemt de tijd waarin we leven de tijd van barmhartigheid. De Kerk die haar moederlijke gelaat, haar gelaat als mama toont aan de gewonde mensheid. De Kerk moet als - en ik citeer - "een veldhospitaal zijn waar eerst de zware kwetsuren worden behandeld met toenadering en nabijheid". Dat is heel belangrijk! Want de Bijbel leert ons dat de barmhartigheid zo eigen is aan onze God. Barmhartigheid is als het ware de identiteitskaart van onze God. Die barmhartigheid is ten diepste verbonden met de trouw van God. Wanneer iemand die barmhartigheid en trouw van God mag voelen, ervaart die persoon een grote schaamte voor zichzelf en voor zijn zonde. Schaamte is geen negatief gevoel! Ze opent de deur om de barmhartigheid en de trouw van onze God te ontdekken!
De tijd waarin we leven, heeft zo dringend behoefte aan barmhartigheid want we zijn een gewonde mensheid. Een mensheid met diepe kwetsuren. De paus gaat diep in op die kwetsuren. Belangrijk is de vaststelling dat mensen niet weten hoe die kwetsuren kunnen behandeld worden. Vele kwetsuren waaronder het relativisme maakt dat mensen nood hebben aan barmhartigheid. Dat wordt door de paus 'het apostolaat van het oor' genoemd. Waar hij spreekt over de kenmerken van een goede biechtvader zegt de paus: "Een goede biechtvader praat, luistert geduldig en zegt in de eerste plaats tegen de mensen dat God hen liefheeft. En zelfs al kan je geen vergiffenis schenken, zegent de mensen."
2. Het geschenk van de biecht
Wie niet in staat is om over zijn fouten te praten met een broer, kan er zeker van zijn dat hij ook niet in staat is erover te praten met God! Zonde heeft ook een sociale kant. Biechten bij een priester die in persona Christi handelt is de ontmoeting met de barmhartigheid! Het is de omhelzing, de arm over je schouder voelen! Die arm is Gods arm! De biechtstoel is dus de plaats van de ontmoeting!
Wat de biechtstoel niet is?
De biechtstoel is geen stomerij. De zonde is niet een vlekje die je, zoals bij een jurk in de stomerij kan laten verwijderen en klaar is kees! De zonde is een wonde die moet behandeld en verzorgd worden!
De biechtstoel is ook geen martelkamer! Dat is belangrijk te weten als biechtvader! In een biechtstoel gebeurt geen ondervraging! In de dialoog met de biechtvader gaat het erom dat er naar mensen geluisterd wordt!
3. Zoeken naar elke kier
In het derde deeltje komt 'de kleine kier' ter sprake. Het gaat daar over de voorwaarden om de barmhartigheid te kunnen ontvangen. In het morgengebed van de vrijdag van de eerste week bidden we in het breviergebed van de Kerk psalm 51. Dat is een psalm die aangeeft wat er met de kleine kier bedoeld wordt. Wanneer we zondigen moeten we teleurgesteld worden in onszelf, want zonden stellen God teleur. We moeten ons bewust zijn van onze zonden. We moeten beseffen dat we zondaars zijn. Allemaal! Dat erkennen is een genade! Deze erkenning is iets anders dan zeggen 'Ik ben beperkt'. Vanuit het besef dat we zondaars zijn, ervaren we de barmhartigheid van God als een medicijn dat oneindig veel krachtiger is dan de kwaal die in ons moet genezen!
In de biecht zijn woorden belangrijk. Maar het gebaar zelf is ook belangrijk. Alleen het feit dat iemand gaat biechten geeft aan dat er al een begin van wroeging is, ook al is die persoon zich daar niet altijd van bewust.
4. Zondaar, net als Simon Petrus
Zeer regelmatig zal paus Franciscus aangeven, dat hij zichzelf een zondaar voelt. Ook in dit interview. Franciscus beseft dat ook de paus een mens is die behoefte heeft aan Gods barmhartigheid. Hij voelt zich daarbij wel in goed gezelschap: ook zijn voorgangers noemde zichzelf 'zondaar' en zelfs Petrus die zegt: "Heer, ga weg van mij! Ik ben een zondig mens!".
Hoe komt het dan dat we allemaal, zonder enig onderscheid zondaar zijn? Omdat de oerzonde bestaat, zegt de paus! Omdat onze mensheid gewond is!
In dit hoofdstukje komen opnieuw interessante bedenkingen zowel voor de biechteling als voor de biechtvader. De ene (biechteling) moet oprecht naar zichzelf en zijn zonde kijken. De andere (biechtvader) moet aan zijn eigen zonden denken, met tederheid luisteren en proberen op God te gelijken in zijn barmhartigheid.
5. Te veel barmhartigheid?
Zijn wij niet te mild? Te barmhartig als Kerk? Kijken we de zonde niet te vaak door de vingers? Als antwoord op dergelijke menselijke vragen staat paus Franciscus stil bij de parabel van de verloren zoon en leert daarbij dat Gods barmhartigheid 'goddelijk' is. Onze barmhartigheid die begrensd is, is menselijk. De Kerk veroordeelt de zonde maar niet de zondaar! Die omhelst de Kerk, net zoals Christus het deed (zie bijvoorbeeld aan het kruis). We moeten teruggaan naar wat er in het evangelie staat. Geen enkele menselijke zonde, hoe ernstig ook, weegt zwaarder dan Gods barmhartigheid of kan die barmhartigheid inperken. Sterker nog: de zonde is als een juweel dat we God aanbieden! We moeten God de troost verschaffen om te kunnen vergeven! Het is een glorieuze overwinning om God te laten winnen!
6. Herders, geen wetgeleerden
In het langste hoofdstuk heeft paus Franciscus het over de houding van de biechtvaders, per uitbreiding van alle priesters en zelfs van alle gelovigen tegenover de zondige medemens.
Het bestaat dat mensen de barmhartigheid weigeren. Dat wil zeggen dat er mensen zijn die geen behoefte hebben aan barmhartigheid. Dat bestaat. Daar kunnen we weinig aan doen!
Er zijn ook mensen die de biecht als routine gebruiken. Het afdreunen van een vaste rij zonden. Iets anders is iemand die beseft steeds in dezelfde zonde te vervallen en daaronder lijdt.
Belangrijk is aan mensen duidelijk maken dat er geen enkele situatie bestaat die ze niet meer te boven kunnen.De paus is scherp voor biechtvaders (en gelovigen) die de logica van de wetten volgen. Christus leerde het ons anders! De logica van de wetgeleerden is helemaal anders dan de logica van God. De logica van God is een logica die ontvangt, omhelst en gaat zoeken naar hen die verloren is. Het is goed dat we allemaal wel eens zondigen zodat we nederig genoeg zijn om ons niet als een halve engel te beschouwen.
7. Wel zondaars, niet verdorven
Dit stuk is, naar mijn aanvoelen, het mooiste en rijkste stukje uit het boek! Het behandelt het verschil tussen barmhartigheid en gerechtigheid. Gerechtigheid (rechtvaardigheid) alleen volstaat niet om verder te kunnen in ons leven en in de wereld. De barmhartigheid en de vergeving van God gaan verder dan wat de wet voorschrijft. Door barmhartigheid en vergeving kunnen we de liefde ervaren die het fundament is van de ware gerechtigheid. Het is als een moeder die zich blijft kapot werken voor brood te kunnen kopen voor haar aan drugs verslaafde zoon in de gevangenis! Dat gaat alle menselijke berekening te boven! Trouwens, het gezin is de eerste leerschool van de barmhartigheid! Deze houding van barmhartigheid is niet enkel van belang in de relaties van mensen onderling maar evenzeer in de sociale relaties en in de verhoudingen tussen de verschillende landen. Neem nu het terrorisme. Neem de zorg om gevangenen met een zware gevangenis terug in de maatschappij op te nemen. Neem de toenemende wereldwijde verontwaardiging over de doodstraf. Zonder dat loopt men het risico toe te geven aan een eindeloze spiraal van conflicten. Met andere woorden, en dat is zeer belangrijk!, moeten we mensen die gevallen zijn helpen om niet op de grond te blijven liggen!
Elke mens is een zondaar. De een al wat meer dan de ander. Maar verdorvenheid is nog iets anders. Verdorvenheid is de zonde die een manier van leven is geworden. De verdorvene is diegene die zondigt en geen berouw toont. De verdorvene kent geen nederigheid! Verdorvenheid is een gesteldheid! Het zijn mensen die elke schaamte verloren zijn over hun zonden en die zich daar niet bewust van zijn. Het is goed om de genade van de schaamte te vragen aan God. Want met Paulus leren we (uit de brief aan de Romeinen): "Waar de zonde heeft gewoekerd, werd de genade mateloos." (5,20)
Paus Franciscus geeft een mooi beeld mee. Hij denkt na over het wonder van de bruiloft van Kana. Het mirakel is Jezus door Maria ontfutseld! Welnu, Christus zorgt voor de aller-lekkerste wijn door gebruik te maken van het water uit de kruiken waarmee de genodigden hun geestelijke zonden hebben afgelegd toen zij binnenkwamen voor de bruiloft! Uit de zonde schenkt God ons de beste wijn!
8. Barmhartigheid en compassie
Dit is een heel klein stukje. Het stelt de vraag naar de verhouding van compassie tegenover de barmhartigheid. Waar de barmhartigheid een goddelijk gezicht heeft, heeft de compassie een meer menselijk gezicht. Jezus toont in het evangelie dikwijls compassie, medelijden. Het woord 'medelijden' heeft etymologisch alles te maken met de ingewanden, of de baarmoeder. Je kijkt niet alleen op afstand naar de ellende van iemand, jouw buik keert er van om. Het raakt je tot in het diepste van je wezen...
9. Het Jubeljaar beleven
Hierin spreekt de paus zijn verwachting uit voor het Jubeljaar. Hij zegt: "Je openstellen voor Gods barmhartigheid, jezelf en je hart openen, Jezus toestaan om je tegemoet te komen, met vertrouwen het sacrament van boete en verzoening ervaren. En proberen barmhartig te zijn jegens anderen."
Daarbij zijn de werken van barmhartigheid zeker nog actueel en toepasselijk.
Gino Grenson
