Op elf november wordt, zoals elk jaar, Wapenstilstand herdacht. Hoewel er in de wereldgeschiedenis ontelbare gewapende conflicten aan hun einde kwamen, staat er geen zo sterk in het collectieve geheugen verankerd als die van de Eerste Wereldoorlog. Nimmer heeft de roep van ‘Nooit meer oorlog’ luider geklonken dan toen. Na de overwinning van de Guldensporenslag (1302) maakte allicht niemand van onze voorouders zich de illusie dat er vanaf dan voor altijd vrede zou zijn. En terecht, want al in 1304 raakten de beide partijen opnieuw slaags. Na 1918 wist men de vrede toch ruim twintig jaar te handhaven.
Herdenken in de wereld
Dat de herdenking van WO I, een conflict met een omvang zonder voorgaande, vandaag nog zoveel weet los te maken, is te danken aan meerdere factoren. Op de eerste plaats kan de ruim 100 jaar overbrugd worden in drie of vier generaties en is daardoor de familiale overlevering veel sterker dan bv. bij de Napoleontische veldslagen: grootvaders foto in militair uniform staat op het dressoir of zijn decoraties hangen in een kader aan de muur. Bovendien zijn er meer dan voor welke andere oorlog herdenkingsmonumenten en –plaketten opgericht die de herinnering levend houden en die de plek zijn waar op geregelde tijdstippen plechtigheden plaatsvinden. Tenslotte is er op 11 november een officiële feestdag, wat het algemene belang van de herdenking van Wapenstilstand bevestigt.
Op vele pleinen in steden en dorpen staat een herdenkingsmonument, soms met een zekere dosis patriotisme en heroïek, vaak toch ook met aandacht voor kwetsbaarheid en geleden pijn. In inkomhallen van openbare gebouwen tref je herdenkingsplaten voor de overledenen onder de vroegere personeelsleden, leraars of leerlingen. De sterkste ervaring vindt men op de begraafplaatsen, waar er een aparte zone voorzien is voor de oorlogsslachtoffers van de gemeente, of in de afzonderlijke oorlogskerkhoven. Door de identieke zerken wordt de gelijkheid in de dood opgeroepen en door de haast eindeloze herhaling ervan wordt de toeschouwer stil bij de omvang van het grote menselijke verlies. Dit voedt niet enkel de herinnering, maar is ook een waakvlam om actuele conflicten, ver en minder ver, te veroordelen.
Herdenken in de Kerk
Het is goed dat er ook in de kerkgebouwen aandacht is voor wapenstilstand. Zo herinnert een plaat in de hal van de kerk van Sint-Pieters-Buiten aan de slachtoffers van WO I en krijgt de passant nog een opdracht mee die men niet op een burgerlijk gedenkteken zal zien: “Bidt voor myn ziel, ’t Was voor U dat ik viel”. En onderaan het glasraam van Sint-Joris in de linker zijbeuk staat er ‘Aan onze gesneuvelden 1914-1918’. Het einde van een oorlog, uitgedrukt door de term ‘wapenstilstand’, is eigenlijk synoniem van ‘vrede’ of tenminste ons streven daarnaar. Die boodschap komt enkele tientallen keren in de Bijbel terug, soms ook in een wat ruimere betekenis dan ‘einde van een oorlog’. Om er maar één te noemen: toen Jezus na zijn overlijden de leerlingen in hun uit schrik gebarricadeerde woning kwam opzoeken, opende hij veelzeggend met ‘Vrede zij u’ (Joh.20:20). En één van de warmste momenten uit de mis is de vredeswens bij het Lam Gods, dat eindigt met ‘geef ons de Vrede’ en daarna vertaald wordt in een kus of handgebaar. Bij de vredeswens rond wapenstilstand krijgt die gedachte van vrede als ‘nooit meer oorlog’ nog extra betekenis.
Jo Rombouts
