Wat is Kerstmis?
Het woord.
‘Kerstmis’ was oorspronkelijk 'Christus-mis'. Een verwijzing naar de eucharistieviering (vroeger: ‘mis’) waarbij de geboorte van Jezus Christus herdacht werd. Ook in andere religies en levensovertuigingen viert men de geboorte van de stichter of een persoon die belangrijk was voor hun overtuiging: Hindoeïsme: geboorte van Krishna, Boeddhisme: geboorte van Boeddha, Christendom: geboorte van Jezus van Nazaret, Islam: geboorte van Mohammed
Wanneer?
Kerstmis wordt gevierd op 25 december. Rond die dag beginnen de dagen te lengen en haalt de zon het op de duisternis. De eerste van die dagen heet 'winterzonnewende'. Vroeger, voor de grote wijziging in de kalender tijdens de Middeleeuwen, werd de 'Winterzonnewende' gevierd op 25 december. Nu valt deze winterzonnewende rond 21 december.
Kerstgeschiedenis.
De eerste christenen vierden Kerstmis niet. Ze vierden niet eens hun eigen verjaardag! Ze wisten ook niet op welke dag Jezus geboren werd: de evangelies zeggen daar niets over. Ze vierden wel het paasfeest waarop ze het lijden, de dood en de verrijzenis van Jezus Christus herdachten.
Twee tot drie eeuwen na Christus, begonnen christenen openlijk rond de 25 december de feesten van de geboorte van de zonnegod over te nemen van hun Romeinse medeburgers. De Kerk verzette zich hiertegen.
In de vierde eeuw na Christus trok de Kerk de aandacht van de feestelijkheden rond 25 december op de Christelijke Zon van de Gerechtigheid. Ze vierde dan de komst van 'het licht in de wereld', waarmee ze Jezus Christus bedoelde: het licht dat schijnt in de duisternis (symbool voor zonde, ongeloof…). Vanaf die tijd horen het wintergroen, de vrolijkheid en de lichtjes van de Romeinse feesten bij het christelijke kerstfeest.
Vragen van Kinderen.
Is Jezus echt op 25 december geboren?
Wel, eigenlijk niet. Matteüs en Lucas zijn de twee evangelisten die over de geboorte van Jezus schreven. Maar ze hadden het nooit over 25 december. Drie eeuwen lang vierden de christenen alleen de verrijzenis van Jezus, op Pasen. En elke zondag kwamen ze samen om die gebeurtenis te herdenken. Maar voor de geboorte van Jezus was er geen feest, omdat ze zijn geboortedatum niet kenden. Later wilden de christenen toch graag de geboorte van Jezus vieren. Ze kozen toen zelf voor de datum van 25 december. Op die dag vierden de Romeinen namelijk het einde van de winter, de dag van het licht'. Want vanaf dan beginnen de dagen weer langer te worden. En voor de christenen is Jezus 'het licht van de wereld'. Daarom was 25 december een ideale dag om de geboorte van Jezus te vieren.
Heeft Jezus echt bestaan?
Als je de vele wondere verhalen over Jezus' leven leest, begin je je dit wel eens af te vragen. Dan zou je kunnen zeggen: het Nieuwe Testament zelf bewijst toch dat Jezus geleefd heeft. Maar dat werd geschreven door christenen, door mensen die geloven dat Jezus bestaan heeft. En dat is dus eigenlijk geen voldoende bewijs. We moeten dus op zoek gaan naar andere teksten over Jezus. Dat is niet zo vanzelfsprekend. 2000 jaar is lang: heel wat materiaal van toen is verloren gegaan. Bovendien was Palestina maar een verre provincie in het grote Romeinse Rijk. Toch heeft men zes stukjes tekst kunnen vinden die niet door christenen werden geschreven. Zo schreef de Romeinse geschiedschrijver Tacitus dat de naam christenen komt van 'Christus, die tijdens de regering van Tiberias door de landvoogd Pontius Pilatus is terechtgesteld'. Niemand van die joodse of Romeinse geschiedschrijvers blijkt te twijfelen aan het bestaan van Jezus. Maar veel informatie geven ze niet. Uiteindelijk was Jezus voor de meeste van zijn zijn tijdgenoten maar een timmerman uit het onbekende Nazaret.
Wie was de vader van Jezus? Jozef of God?
Je zou hetzelfde kunnen vragen over iedereen van ons. Wie is onze vader? De vader in de hemel, zoals Jezus het zei, of die op aarde? Het antwoord is: allebei. De vader in de hemel heeft alle mensen geschapen en houdt van iedereen op een bijzondere manier. Je vader op aarde heeft de opdracht gekregen om voor jou te zorgen. Ook Jezus had zijn vader op aarde: Jozef. Maar wanneer Hij het in het evangelie over 'zijn Vader' heeft, bedoelt Hij zijn Vader in de hemel. Toen Hij nog klein was, bleef Hij ooit alleen achter in de tempel. 'Ik moest bij mijn Vader zijn', legde Hij later aan Jozef en Maria uit. Volgens Lucas en Matteüs was Maria al zwanger van Jezus voordat ze samenwoonde met Jozef. Een engel kwam haar vertellen dat de Heilige Geest haar zwanger zou maken, en dat haar kind de Zoon van God zou worden genoemd. Zo drukken de evangelisten uit dat voor gelovigen Jezus eerst en vooral de Zoon van God is. Jozef was zijn vader op aarde die voor Hem zorgde. Maar wij zijn eerst en vooral kinderen van onze vader en moeder op aarde. Tijdens ons leven kunnen we beetje bij beetje onze Vader in de hemel leren kennen.
Waarom was er in de herberg geen plaats voor Maria en Jozef?
Heel eenvoudig! Het was de eerste keer dat men in het Romeinse Rijk een volkstelling hield. Alle burgers moesten zich laten inschrijven in het dorp of de stad van hun voorouders. Heel veel mensen moesten daarom een verre reis maken. Omdat ze meestal te voet gingen, konden ze niet zomaar vlug terug naar huis. Daarom zochten ze een onderdak voor de nacht. Er waren ontzettend veel mensen die ergens wilden overnachten. Zo kwam het dat een aantal mensen geen herberg meer vond. Je kunt je ook afvragen waarom Lucas dit opgeschreven heeft? Misschien wilde hij op die manier duidelijk maken dat er voor Jezus toen al geen plaats was in de wereld. Want werd Jezus tijdens zijn leven niet tegengewerkt? En werd Hij 33 jaar na zijn geboorte niet veroordeeld tot de dood aan een kruis?
Waarom wordt Kerstmis op 25 december gevierd?
Met Kerstmis wordt de geboorte van Jezus gevierd. Soms zegt men tegen kleine kinderen dat dit het verjaardagsfeestje van Jezus is, maar klopt dit wel? Twee van de vier evangelisten vertellen over de geboorte van Jezus: Matteüs en Lucas. Wanneer men die twee teksten in de Bijbel leest valt op dat geen van beide een precieze datum voor die geboorte van Jezus aangeeft. Vreemd? Helemaal niet, want vroeger werd een verjaardag niet gevierd. Zo komt het dat in het Nieuw Testament nergens een precieze datum voor die geboorte wordt gegeven.
Vieren we op 25 december de verjaardag van Jezus?
Soms spreken mensen over Kerstmis als over de verjaardag van Jezus Christus. De bedoeling is goed: men wil op een toegankelijke manier spreken over dit feest en het dichter bij de kinderen en hun leefwereld brengen. MAAR 25 december is niet de verjaardag van Jezus, omdat we niet weten wanneer Jezus precies geboren werd. 25 december werd tussen alle andere dagen gekozen om de komst van Jezus op de wereld te gedenken, omdat 25 december vroeger de dag van de winterzonnewende was. Nl de dag waarop de zon voor het eerst terug langer begint te schijnen. Men vond deze dag heel geschikt om stil te staan bij de geboorte van Jezus, de komst van Jezus in ons midden, omdat men in Hem ‘het licht in de wereld’ zag.
Matteüs en Lucas
Het christelijke feest Kerstmis mag dan al wortels hebben in de Romeinse en Germaanse cultuur uit de eerste eeuwen van het christendom … het is voor christenen allereerst het feest dat stilstaat bij de geboorte van Jezus. Daarom krijgen de Bijbelteksten over zijn geboorte een belangrijke plaats, niet alleen in de liturgie, maar ook in de manier waarop men de omgeving versiert. Deze teksten zijn geen verslag van wat er bij de geboorte precies is gebeurd, maar verhalen die bestaan uit elementen die in een notendop zeggen wat de betekenis is van de persoon van wie de omstandigheden van de geboorte worden beschreven.
Bedoeling van Lucas
Met het geboorteverhaal van Jezus, wilde de Grieks gevormde christen die Lucas was, aantonen: . dit kind is de redder, de Messias, die God beloofd heeft. Zijn geboorte wordt door een engel aangekondigd. . zijn geboorte heeft een betekenis voor de hele wereld. Daarom situeert Lucas die geboorte op de achtergrond van de Romeinse geschiedenis, door de naam van keizer Augustus te vermelden. . in dit pasgeboren kind komt de goedheid en liefde van God onder alle mensen, zonder uitzondering. Daarom vermeldt Lucas de aanwezigheid van de herders, die in die tijd aan de rand van de maatschappij leefden. Elementen uit deze verhalen werden de aanleiding voor aandachtspunten die zowel bij gelovigen als bij minder- of niet-gelovigen leven: . De boodschap van vrede die de engelen zongen werd de aanleiding om 25 december ‘de dag van de vrede’ te noemen. . Het feit dat er ‘geen plaats was in de herberg’ werd de aanleiding om aandacht te vragen voor de medemens, vooral voor wie eenzaamheid en armoede kent.
25 december in de Oudheid
Als men niet precies wist wanneer Jezus geboren werd, waarom kiest men dan 25 december om die geboorte te vieren? Voor de herschikking van de kalender viel 25 december samen met de winterzonnewende. De zon staat dan het laagst aan de horizon, en de mensen die toen veel meer dan nu verbonden leefden met de natuur, keken elke winter opnieuw uit naar de dag waarop de zon terug aan kracht zou winnen. De 12 dagen die erop volgden was het feest! (het Joelfeest) Ook bij de Romeinen werd in die periode van het jaar gefeest. Men vierde dat de 'geboorte' van de zon. De feestelijkheden gingen gepaard met lichtjes en groen versieringen aan de huizen.
Waarom heet Jezus Jezus en niet Stijn of zo?
Je zou kunnen denken... omdat Jozef en Maria 'Jezus' een toffe naam vonden. Maar als je het eerste hoofdstuk van Matteüs leest, dan blijkt er meer aan de hand. Matteüs schrijft er over een engel die in een droom aan Jozef verschijnt. Die engel zegt: 'Maria zal een zoon krijgen die je Jezus moet noemen, want Hij zal zijn volk redden uit een zondig leven.' Als je de naam Jezus in het Nederlands zou vertalen, krijg je: 'Jahweh is redding.' 'Jezus' blijkt dus niet zomaar een naam te zijn, maar een heel levensprogramma. Vroeger was dat heel gewoon. Ouders gaven hun kinderen namen waarin je kon aflezen wat ze van hun kinderen verwachtten. Misschien heb je zelf een naam die je ouders gewoon tof vonden. Maar het kan dat die naam ook nog wat betekent, zeker al hij afgeleid is van een oude naam. De betekenis ervan kun je opzoeken in speciale woordenboeken. Wie weet vind je daarin een opdracht voor je leven!
Oude Winterfeesten
Op 25 december, Kerstmis, vieren christenen de geboorte van Jezus. Dat deden ze niet in de eerste eeuwen van het christendom. Men wist immers niet wanneer Jezus precies geboren werd. Bovendien was een verjaardag iets waar gewone mensen niet bij stil stonden. Toen het christendom zich over het Romeinse Rijk verspreidde, kwam het in contact met feesten die ter ere van een of andere god werden gevierd: Romeinse en Germaanse goden. De feesten die er waren rond de winterzonnewende sloten aan bij de overtuiging van de mensen toen dat alles in de natuur in die periode stil stond om krachten op te doen voor het nieuwe jaar. Veel van die gewoontes en gebruiken leven verder in het huidige kerstfeest.
Bij de Romeinen
Feest van Saturnus (Saturnaliën)
Op 17 december vierden de Romeinen feest ter ere van Saturnus, de god van de landbouw, de god die het zaad deed groeien. Die dag was toen voor iedereen een vrije dag zodat men naar de tempel kon gaan om de god Saturnus te vereren. Daarna vierden de meeste mensen het feest verder in hun huis dat ze met groen versierd hadden. Iedereen gaf elkaar op die dag geschenken die geluk moesten brengen. Voor de bazen was dit de manier om hun slaven te bedanken.
Feest van de Sol Invictus
Op 25 december vierden de Romeinse soldaten de geboorte van Mithras, de zonnegod. Want vanaf dat moment in het jaar begint de zon langer te schijnen. Deze Perzische god stelde het licht voor dat de duisternis overwon. Hij werd vereerd met de titel ‘Sol Invictus’ (= de ‘Onoverwinnelijke Zon’). In 273 na Christus bouwde keizer Aurelianus een openluchttempel op het marsveld in Rome voor Sol, de zonnegod.
Bij de Germanen
Joelfeest
Op 25 december vierden de Germanen rond de winterzonnewende het Joelfeest, een feest ter ere van de god Wodan. Dit feest duurde dertien dagen en twaalf nachten. Het begon op 25 december en eindigde op 6 januari. Op de eerste dag stak men een grote stronk (gewoonlijk van een eik, een kersenboom of een pruimenboom) in brand, die men twaalf dagen brandend hield. De houtskool ervan bewaarde men om er het volgend jaar een nieuw joelblok mee in brand te steken. De as werd vermengd met water en zo gebruikt als geneesmiddel of werd tussen het zaaigoed gestrooid, om zo een rijke oogst te bekomen. De houtskool van de stronk zou de slapenden beschermen tegen donder en bliksem. Dit feest leeft verder in: - de data van Kerstmis en Driekoningen - de kerststronk, een typisch gebak, dat eruit ziet als een stuk stronk. - de feesten van sintemaarten en sinterklaas, waarbij de heiligen Maarten Martinus en Nicolaas kenmerken kregen van de god Wodan.
Santa Lucia. (Christendom)
Op 13 december vieren veel mensen in het noorden van Europa de heilige Lucia. Jonge meisjes doen op die dag witte kleren aan en een rode sjerp. Op hun hoofd dragen ze een krans met kaarsen. Die krans met licht verwijst naar de zon en lijkt op een adventskrans. Zo gekleed maken ze thuis hun ouders wakker en brengen hun eten. Ze zingen dan speciale Lucialiedjes.
Chanoeka (Jodendom)
Tijdens Chanoeka wordt een achtarmige kandelaar aangestoken met een extra lichtje op de kandelaar. Elke avond wordt een lichtje bij aangestoken tot alle acht kaarsen branden. Dit joodse feest dat acht dagen duurt en in december gevierd wordt, herinnert aan een gebeurtenis uit de geschiedenis van het joodse volk waarbij de tempel in Jeruzalem, vrijgemaakt werd van Griekse godenbeelden. Die kwamen er in de 2e eeuw voor Christus, toen de Syriërs aan de macht kwamen: de Syrische koning Antiochus voerde overal in zijn rijk de Griekse godsdienst in, dus ook in Judea. In het hele rijk moest men Grieks spreken. Zelfs de namen van de mensen moesten in het Grieks vertaald worden.
Op een dag kwamen boden in Jeruzalem en in alle steden van Judea met een schriftelijk bevel van koning Antiochus Epifanes. Daarin stond, dat de joden moesten gehoorzamen aan de Griekse wetten en godsdienstige voorschriften. Ze mochten niet meer uit hun heilige boeken lezen. Ze mochten niet meer tot hun ene onzichtbare God bidden. Ze mochten hun eigen feestdagen en de Sabbat niet meer vieren. Ze mochten niet meer leven volgens hun joodse wetten. Overal in hun land werden altaren opgericht ter ere van de Griekse goden. Daar moesten de joden varkens offeren en andere dieren die volgens hen onrein zijn. Wie niet gehoorzaamde aan die geboden werd gedood. De koning liet zelfs een altaar voor Zeus oprichten in de tempel van Jeruzalem. En de joden werden gedwongen om ook daar voor de allerhoogste god van de Grieken onreine dieren te offeren. De heilige boekrollen die de Syriërs vonden, werden verscheurd en verbrand. Wie erop betrapt werd nog in een boekrol van Mozes te lezen, kreeg de doodstraf. Veel joden trokken weg uit Jeruzalem en probeerden in een dorp of in de bergen toch in het geheim zoveel mogelijk trouw te blijven aan God. Op een dag kwamen de Syrische soldaten ook in het dorp Modin, waar de oude priester Mattatias en zijn vijf zonen woonden. Op het marktplein richtten ze een altaar op met het beeld van Zeus. En ze dwongen de bewoners van het dorp daar bijeen te komen. Een Syrische ambtenaar ging naar Mattatias toe en zei: 'Alle volken gehoorzamen aan het bevel van de koning. Jij bent de oudste en voornaamste man van dit dorp. Als jij voor onze god Zeus een offer brengt, zal de koning je daarvoor rijkelijk belonen met zilver, goud en andere geschenken. En je zult met je zonen opgenomen worden in de vriendenkring van de koning. Maar als je geen offer wilt brengen, dan zul je ter dood gebracht worden.' Mattatias antwoordde, zo luid dat allen het konden horen: 'Al gehoorzaamt de hele wereld aan de koning, ik niet! Met mijn zonen blijf ik trouw aan het verbond met onze God!' En in hevige woede stormde hij met zijn zonen op de soldaten af en ze sloegen hen neer. Daarna vernietigden ze het altaar met het afgodsbeeld. Ze wisten, dat het Syrische leger nu wel spoedig zou komen om wraak te nemen, maar nu Mattatias en zijn zonen in opstand waren gekomen, hadden ook andere joden moed gekregen. Ze wilden liever strijdend sterven dan dat ze zich aan de Griekse afgodendienst zouden onderwerpen. Een paar duizend joden sloten zich bij hen aan en zo ontstond een joods verzetsleger, dat een guerrilla-oorlog voerde vanuit de bergen van Judea tegen de Syriërs. Het werd een zware strijd tegen de overmacht van het Syrische leger. Maar de joodse strijders vochten met heldenmoed, want ze streden om te kunnen leven zoals God dat wil. Toen de oude Mattatias stierf, kreeg zijn zoon Juda de leiding over het joodse leger. Op zijn vaandel schreef hij het woord Makbi, dat is een afkorting van de Hebreeuwse woorden: 'Wie is gelijk aan U, God, onder alle machten?'. Juda werd daarom Juda Makbi of Juda de Makkabeeër genoemd (Makbi betekent ook hamer en daarom had Juda ook een strijdhamer op zijn vaandel geschilderd). Drie jaar duurde de strijd. Maar in het jaar 164 voor Christus versloegen de Makkabeeën het Syrische leger en konden ze Jeruzalem intrekken. Daar gingen ze regelrecht naar de tempel en vernietigden het beeld van Zeus en het altaar. Alles wat bij de afgodendienst van de Syriërs hoorde, werd uit de tempel verwijderd.
Baukje Offringa, Verhalen om nooit te vergeten, Den Haag, 1987.
Teksten van C.Leterme uit ‘Bijbel in 1000 seconden’.
