Sinds de uitbraak van de coronacrisis kent de digitale economie een sterke groei. Webwinkels en pakjesbezorgers hebben de handen meer dan vol. Ook de arbeidsmarkt is continu in beweging. Online platforms vervullen een spilfunctie in het koppelen van freelancers aan opdrachtgevers. Kansen alom, maar vraagtekens rijzen er ook. Spelers als Deliveroo, PostNL en Uber dagen het klassieke werknemersstatuut uit. Wanneer is iemand nu werknemer en zelfstandige? Voer voor debat.
Terwijl de coronapandemie in alle hevigheid om zich heen grijpt, springt socioloog Herman Loos op de fiets. Getooid met groengrijze jas, kubusvormige rugzak en fietshelm doorkruist hij de straten van Leuven. Zijn vaste leidraad: de app van Deliveroo. Een melding verschijnt op zijn smartphone. “Groot en in het midden van mijn scherm staat een bedrag: 6,78 euro.” Die dag vormt het begin van zijn jaar als “dwangarbeider van de weg”. Zijn ervaringen bundelde de socioloog in het boek Homo Deliveroo.
Zelfstandigen
Sinds de komst van Deliveroo (2015) en Uber (2014) zijn de fietskoeriers en snelle taxichauffeurs niet meer weg te denken uit de Belgische steden. “Koerier worden is een eitje”, getuigt Loos. “Je solliciteert niet, je meldt je aan.” Toch is het niet louter vrijheid, blijheid en flexibiliteit, ontdekt de socioloog. Het businessmodel van bedrijven als Deliveroo, Uber en PostNL is gebaseerd op samenwerking met zelfstandigen - de zogenaamde “partners” - die per levering of rit worden betaald. Hun inkomsten zijn onzeker, ze bouwen geen sociale rechten op zoals vakantie of pensioen, en bij ziekte of ongeval kunnen ze niet rekenen op bescherming.
Gratis werk
De koerier die voor 60 cent een postpakketje aan de deur aflevert? Geenszins uit de lucht gegrepen, weet ook ACV-vakbondssecretaris Hans Elsen. “Dat bedrijven de grijze zone opzoeken, is niet nieuw. Maar vroeger waren dat kleine zelfstandigen die moeite hadden om te overleven. Vandaag zijn dat mastodonten van bedrijven die torenhoge winstcijfers maken en aan het eind van de rit hun personeel slecht betalen.” Pakketbezorgers en platformwerkers behoren tot verschillende categorieën, maar beide delen dezelfde problematiek, verduidelijkt Elsen. “Bepaalde bedrijven die arbeid op een nieuwe manier organiseren, zetten in op mensen in kwetsbare posities. Zo ontstaat een grijze zone in de wetgeving waarin het historisch beschermende kader niet meer van toepassing is. Als de grens tussen zelfstandige en werknemer vervaagt, ontstaat er veel gratis werk.”
Arbeidsdeal
In de nacht van 14 op 15 februari bereikte de federale regering een akkoord over de nieuwe Arbeidsdeal. De overeenkomst omvat onder meer acht criteria om de grens tussen zelfstandige en werknemer te definiëren en een verplichte ongevallenverzekering voor maaltijdbezorgers. Dat laatste is geen overbodige luxe: maaltijdbezorgers zijn vijftien keer vaker betrokken bij ongevallen dan andere weggebruikers. In een reactie in De Standaard geeft Deliveroo aan blij te zijn dat de regering geen verplicht werknemersstatuut heeft opgelegd. “Dat zou haaks staan op hoe koeriers willen werken”, meent woordvoerder Rodolphe Van Nuffel. “Onderzoek wijst keer op keer uit dat zij zelfstandig willen blijven.”
Belofte
Karolien Lenaerts is als onderzoeksleider verbonden aan de onderzoeksgroep Arbeid, Organisatie en Sociale Dialoog van het HIVA, een multidisciplinaire onderzoeksinstelling van de KU Leuven. Ze volgt de platformeconomie al sinds 2015. “Platformwerk komt met een belofte: er zijn lage drempels, je kunt flexibel werken, je bent volledig autonoom”, constateert ze. “Er zijn mensen die als freelancer gigantisch veel geld verdienen met online platforms. We kwamen een ICT-specialist tegen die 1.000 euro per dag vroeg en die zei: ‘Als ik geen zin heb om te werken, dan werk ik niet’. De platformeconomie biedt nieuwe kansen. We moeten er evenwel voor zorgen dat ze voor de kwetsbare profielen geen valkuil wordt, maar een springplank naar de toekomst kan zijn.”
Verder lezen? Vraag een gratis proefnummer aan of neem een abonnement.
