Paus Franciscus legt al langer de klemtoon op synodaliteit en onderscheiding. Op de jongerensynode drukte hij die ideeën nog sterker door. De deelnemers zijn ervan overtuigd dat dit na afloop hun huiswerk is: die synodaliteit ook in hun lokale kerk gestalte geven.
Samen op weg gaan, elkaar beluisteren en gezamenlijk onderscheiden waar het op aan komt; dat is de methode die steeds meer ingang moet vinden.
Dan kan de Geest werken en iets nieuws geboren worden.
De Belgische jongere Marguerite-Marie Le Hodey werd last minute namens een internationaal netwerk van familiebedrijven afgevaardigd naar de synode. In het begin was het overweldigend, omgeven te zijn door de paus, de kardinalen en de vele bisschoppen. Maar gaandeweg speelden wij, de 34 jongeren, een steeds sterkere rol. Als interventies in de plenaire zittingen in onze smaak vielen, dan onthaalden we die op gejuich. In de koffiepauzes kwamen de bisschoppen onze mening vragen. In de taalgroepen hadden we een actieve inbreng. We schreven mee aan de modi, de opmerkingen bij het werkinstrument.
Ik had nooit verwacht dat we zo stevig zouden mogen participeren. Marguerite-Marie Le Hodey
Geen taboes
Zelf onthoudt ze vooral de verhalen uit conflictgebieden. We hebben onze moeilijkheden in Europa, maar als je hoort hoe het eraan toe gaat in Irak, Eritrea, Congo, Tsjaad of Birma, dan besef je dat het daar andere koek is en het bij ons luxeproblemen zijn. Op zo’n synode komt de wereld bij elkaar en proef je van de universele kerk. Zitten bij ons vooral ouderen in de kerk, dan is de kerk elders jong en dat leidt tot andere uitdagingen.
Ik ontdekte tijdens de synode een open en luisterende kerk. Er waren geen taboes en bijvoorbeeld seksueel misbruik en klerikalisme kwamen geregeld ter sprake. De buitenwereld denkt soms dat dat verdoezeld wordt, maar dat is niet zo.
Authenticiteit
Een synode is een intense tijd van luisteren, van vorming, van broederlijk samenleven en bidden, maar het is geen gesloten ecosysteem. Verhalen uit de hele wereld worden er binnengebracht en daarbij waren er inderdaad geen taboes of geheimen, meent Emmanuel Gobilliard, hulpbisschop van Lyon. Elke deelnemer was vrij te spreken, ook met de pers. Er werden trouwens veel interviews van deelnemers afgenomen met de smartphone en gedeeld met de buitenwereld. Het behoort tot het wezen van de kerk te communiceren.
God wou in dialoog treden met de mensheid en Jezus is het beeld van de onzichtbare God. Woord en beeld zijn cruciaal in onze traditie. We mogen dus geen schrik hebben met woorden en beelden te communiceren, te tonen wie we zijn, ook met nieuwe technieken en sociale media. Onze vreugde tonen, maar ook ons lijden of waarover we beschaamd zijn.
Vaak werd en wordt er slecht gecommuniceerd omdat we iets willen verbergen. Jongeren willen authenticiteit en eerlijkheid. Laten we transparant zijn. Bisschop Emmanuel Gobilliard
De interventie van de hulpbisschop handelde over seksualiteit. Daar met jongeren niet over spreken, is oogkleppen opzetten. Seksualiteit hoort bij ons leven, net als communicatie.
Bijzondere sfeer
Luc Van Looy was net als bij de tweede gezinssynode in 2015 door de paus gecoöpteerd. Dit keer was er een opvallend jonger publiek en dan doel ik niet alleen op de 34 jongeren, maar ook op de aanwezige bisschoppen. Het betrof nu vooral de referenten voor jeugdpastoraal en dat zijn vaak de jongste bisschoppen. Die jeugdigheid was te merken. De sfeer was duidelijk anders.
Bij de gezinssynodes was er meer polarisatie. Nu verschilden we ook wel eens van mening, maar dat leverde geen strijd op. Bisschop Luc Van Looy
Na vijf interventies van vier minuten volgden nu steeds drie minuten meditatieve stilte, om na te denken, te rusten of te bidden, om de onderscheiding – een typisch ignatiaanse methode die deze paus aanmoedigt – te bevorderen. Tegelijk was er veel humor. De moderatoren maakten tussen de speechen door grapjes. Zo was er een afwisseling van ernst en humor. De jeugdige sfeer zette de toon en omdat het ontwerp van de brief aan de jongeren wereldwijd die de synode tot slot wou uitvaardigen, niet aan die sfeer beantwoordde, werd dat afgeschoten.
Onze boodschap aan de jongeren luidt: ‘Jullie zijn de kerk. Wie je ook bent, God houdt van je en je hoort erbij’. Bisschop Luc Van Looy
We moeten ook tonen dat alle jongeren – vooral de armsten en zij die veraf staan van de kerk – voor Christus en daarom voor ons belangrijk zijn. Geen pastoraal voor hen, maar met hen. We willen samen op weg gaan en jongeren zijn zelf pioniers, profeten en missionarissen. Jongeren die geloven, kunnen daarover bij hun vrienden en familie getuigen. Neem de gezinscatecheses op zondag waarbij ouders van vormelingen betrokken worden. Daar zijn het de kinderen die hun ouders kunnen aansteken. Jongeren hebben een ‘vuur’ in zich en zijn in staat het geloof fris en nieuw voor te stellen.
Methodiek en thematiek
Van Looys collega Jean Kockerols beaamt de aangename sfeer, maar hekelt de methodiek en de thematiek van de synode. Naar al die opeenvolgende interventies van een 300-tal mensen luisteren, is belastend en er is geen echte dialoog over. Onderscheiden doe je niet alleen, maar in gesprek. Het is geen individualistisch gebeuren. Je kunt de geestelijke oefeningen en ignatiaanse methode ook in groep beoefenen en samen zoeken wat de Geest ons te zeggen heeft. Ik denk aan de Exercises Spirituels pour un Discernement Apostolique en Commun van jezuïet Michel Bacq.
Voorts waren er wel experts en auditoren uitgenodigd, maar daar mochten meer theologen bij zijn. En dan is er nog dat blijvend hiërarchisch denken: op de eerste rijen de kardinalen, daarna volgen de aartsbisschoppen, de diocesane bisschoppen, de hulpbisschoppen.
Op de laatste rij tref je de religieuzen en in de zijhoek bovenaan de jongeren. Wat een piramide. Bisschop Jean Kockerols
‘Jezus zette een kind in hun midden’ (Matteüs 18, 2), haalt de bisschop aan. We hebben het over een voorkeursoptie voor de jongeren en ze zitten in de periferie. De paus geeft nochtans een sterk voorbeeld, geen protocol, zo toegankelijk en vriendelijk. ’s Avonds zie je hem alleen met zijn boekentas naar Casa Santa Marta gaan. Dat vind ik een machtig beeld.
De paus is een profeet, maar begrijpen we hem? Mgr. Kockerols
De Brusselse hulpbisschop wijst er voorts op dat de jongeren het thema waren, maar het ging in de synode over de plaats van de vrouw in de Kerk, de digitalisering, (homo-)seksualiteit, migratie, liturgie en zoveel meer. Dat zijn geen problemen van de jongeren alleen. Dat zijn samenlevingsproblemen en aan elk apart kun je een synode wijden, waar je liefst de jeugd bij betrekt. Zowel het werk- als het slotdocument leest daardoor als een catalogus van onderwerpen die niet meteen uitgediept worden. Dat maakte het ook moeilijk om in het derde deel van synode en documenten pastorale voorstellen te doen, als het eigenlijk over de samenleving gaat en niet over jongeren- en roepingenpastoraal. Door uiteindelijk niet te veel op die problemen te focussen en niet te diep erop in te gaan, werd de polarisatie dit keer vermeden. Anders had ze wel de kop opgestoken.
Nabijheid
Het begeleiden van jongeren was volgens Van Looy al te vaak gericht op roepingen tot het ambt en niet op nabijheid bij jongeren op straat. Gelukkig konden we met onze amendementen de ontwerptekst bijsturen. Het slotdocument is nu opgehangen aan het verhaal van de Emmaüsgangers. Het geheel is minder nostalgisch en meer toekomstgericht. Het gaat niet over het herontdekken van het geloof, maar over bemoedigen, inspireren, versterken. Jongeren nabij zijn is typisch salesiaans, we willen bij hen aanwezig zijn, vaak zonder al te veel vooropgezette doelen of methodes.
Bij paus Franciscus komen het salesiaanse en het ignatiaanse samen. De herder moet naar zijn schapen ruiken, naar buiten gaan, maar ook begeleiden en onderscheiden.
We moeten jongeren niet overdonderen met onze boodschap, maar we kunnen er ook niet over zwijgen, vult Everard De Jong aan. We moeten het juiste moment zoeken om existentiële thema’s te bespreken, hen bevestigen, maar soms ook broederlijk vermanen. Soms moet je net als ouders profetisch waarschuwen voor wegen die niet gelukkig maken. Ook moeilijke, aanstootgevende dingen moeten we durven te zeggen.
De hulpbisschop van Roermond beaamt dat je op de synode de wereldkerk proeft. Jongeren zouden we vaker zulke ervaringen van de wereldkerk, van gedeeld geloof en gezamenlijke vreugde, moeten kunnen bezorgen. Er is meer dan de kerk in Nederland of België. Op veel plaatsen in de wereld is de Kerk jong, vitaal en bruisend. Onder meer tijdens de Wereldjongerendagen ontdekken ze dat.
Schwung en zuurstof
Digitalisering kwam vaak ter sprake, maar volgens De Jong mogen we de leefwereld van jongeren niet reduceren tot de digitale wereld. Ze zijn nog altijd gehecht aan persoonlijke relaties. Daarom is het aangewezen dat de Kerk contact met hen zoekt, hen uitnodigt en vraagt: ‘Doe met ons mee, help ons onze boodschap schwung te geven’. Daarbij moeten we niet aarzelen over Jezus te spreken. We moeten jongeren eerst Christus aanbieden en hen niet afstoten met onze moraal. Laat hen eerst de liefde van God ontdekken. In een later stadium volgt daaruit een levenswijze. De hulpbisschop neemt jonge migranten als voorbeeld. Hun getuigenis van een geloof op leven en dood in hun herkomstlanden daagt ons comfortabel geloof uit. Hun komst geeft nieuwe zuurstof aan onze soms ingedommelde gemeenschappen in Europa.
Zijn Franse collega Gobilliard haakt daarop in. Wij maken ons zorgen over vergrijzende kerken. In Madagaskar is er de omgekeerde bekommernis: daar zijn er alleen jongeren in de kerk. Waarom blijven de ouderen weg? In Vietnam hebben ze nu 3.000 seminaristen, te veel om aan te kunnen. Maar het komt er in de Kerk niet op aan mensen te tellen. Dat strookt niet met het mysterie van het kruis.
Met hoeveel waren ze op Golgotha? Laten we stoppen ons zorgen te maken over onze aantallen en gewoon zaaien. Mgr. Gobilliard
Er waren altijd ups en downs in de kerkgeschiedenis. We mogen onze dromen niet opgeven, we moeten wegen van evangelisatie blijven zoeken. Je moet jongeren respecteren, maar hen tegelijk uitdagen. Ik verzoek hen vooral zich niet in het eigen clubje op te sluiten, maar uit te wisselen met anderen. De diverse soorten jeugdbewegingen, de nieuwe religieuze bewegingen, de parochies; dat mogen geen eilandjes zijn. Als ze elkaar ontmoeten en samen op weg gaan, ontstaan er nieuwe dynamiek en vruchtbaarheid. Dan komt er een nieuw Pinksteren. Die synodaliteit neem ik mee naar huis: in het samen op weg gaan, ontstaat iets nieuws.
Veel deelnemers stellen dat en toch kregen de alinea’s in het slotdocument over synodaliteit en onderscheiding vanuit een gevormd geweten behoorlijk wat tegenstemmen. Hoe komt dat? Er was wel een sterke ervaring van samen op weg gaan, maar als thema kwam dat niet echt ter sprake. De penhouders zouden er op wens van paus Franciscus toch diverse alinea’s aan wijden, wat inhoudelijk dus niet strookte met de gevoerde gesprekken. Vandaar het verzet ertegen door sommigen. Anderen verkozen de (prioriteiten van de) paus te steunen.
Verrassingen
Franciscus spreekt geregeld over een God van verrassingen, een God die altijd nieuw is, die vernieuwt en verrast. Zuster Nathalie Becquart, tot voor kort nationaal directeur van de jongeren- en roepingenpastoraal in Frankrijk, zag ook in het synodale proces nieuwe dingen ontstaan. Zo was er de idee een pelgrimstocht te houden, afgelopen donderdag. We wilden ook letterlijk op weg gaan. En op de laatste vrijdagavond verrasten de jongeren de paus en de bisschoppen met muziek en dans. Ze stelden voorts een open brief aan de paus op om hem aan te moedigen door te gaan op de ingeslagen weg. Die spontaan ontstane zaken tonen de ware synodaliteit.
Een verrassing was ook dat conclusies uit de presynode in maart, zoals over een sterkere rol voor de vrouw in de Kerk, nu uit de monden van de bisschoppen te horen waren.
Dat bisschoppen de taal en de zorgen van jongeren tot de hunne maakten. Dat toont dat geesten rijpen door te luisteren naar elkaar. Zuster Nathalie Becquart
Misschien gaat een volgende synode over de rol van de vrouw, hoopt zuster Nathalie Becquart.
Besluitvorming
Het slotdocument pleit ervoor vrouwen meer in beslissingsprocessen en -organen op alle niveaus in de Kerk te betrekken. Hetzelfde geldt voor de jongeren: ze moeten in de kerkelijke structuren betrokken worden. Zo zal als gevolg van de synode binnen het Dicasterie voor de Leken, het Gezin en het Leven een nieuw orgaan komen met jongeren uit de hele wereld, in plaats dat alleen volwassenen in dat Vaticaanse ministerie over hun hoofden heen beslissen.
Kockerols verheldert de betekenis van synodaliteit met het verschil tussen decising making and taking. Dat laatste gebeurt best niet zonder het eerste. Soms moeten er beslissingen genomen worden. Uiteindelijk is er iemand die het gezag uitoefent. In de Kerk is dat geen macht, maar een dienst. Vooraleer een besluit te nemen, overleg je best met anderen. Die besluitvorming is het proces van samen zoeken, luisteren naar elkaar, opties voorleggen en afwegen. Synodaliteit bevordert een betere besluitvorming.
Kerk in beweging
Verrassend vond Becquart vooral de sterke geloofs- en kerkervaring tijdens de synode. We moeten niet alleen focussen op het slotdocument. Het gaat vooral over de beleefde ervaring maar die is moeilijk door te geven. Ik kon uit het gebeuren veel vreugde, hoop, kracht en troost putten. Met de Emmaüsgangers kunnen we zeggen dat ons hart brandde, dat we God in ons midden ervaren hebben in dit proces. Die innerlijke bewogenheid moeten we delen, maar ik weet nog niet goed hoe dat onder woorden te brengen.
De synode als orgaan is echt constitutief voor de Kerk, daar merk je het mysterie van de Kerk. Zuster Nathalie Becquart
Het toont de Kerk in beweging, een dynamische Kerk die wil groeien. Naar mijn gevoel is synodaliteit dé sleutel voor de evangelisatie vandaag, zeker bij de jongeren. Het is door met hen op weg te gaan, dat we hen iets kunnen laten aanvoelen van Gods liefde. Jongeren trekken graag in groep op, ze waarderen de diversiteit en ze willen gidsen op hun levensweg.
Voor de Franse zuster begint de synode nu pas. We zaten samen in een cenakel. We hadden een Pinksterervaring en die drijft ons nu naar buiten. Hoe kunnen we doorgeven wat we zelf beleefden? De synode vergt een incarnatie in de lokale kerken. Die doorwerking in onze parochies, scholen en families is cruciaal. Als het in Rome op 28 oktober stopte, dan was het een maat voor niets.
Ook de twee Belgische bisschoppen nemen de synodaliteit als huiswerk mee. Op paasmaandag komt er in opvolging van de synode in Mechelen een kerkdag onder het motto: Samen geroepen.
De Gentse bisschop wil zo snel mogelijk jongeren, (jonge) priesters en onderwijswereld in zijn bisdom inlichten over het gebeuren. De Brusselse hulpbisschop droomt van een lokale synode in onze kerkprovincie met experts en jongeren, met ruimte voor gesprek en gebed. Hij acht het ook zinvol dat de kerk oriëntaties en wegwijzers voor christenen zou uitvaardigen over het omgaan met de digitale wereld. Het kan een zinvol middel zijn in evangelisatie, maar als individu is het tegelijk soms nodig een ascese aan de dag te leggen in het gebruik van die digitale media.
