Wat is ons echt heilig?
Terwijl de eerste klimaatmarsen het stof hier in België doen opwaaien, verblijf ik in
Suriname, het land waar pater Jan Verboogen voor enkele jaren neergestreken is. Hij
is er samen met Kumar, een Indiase pater Salvatoriaan, verantwoordelijke voor
enkele parochies in Paramaribo, de hoofdstad.
Suriname is een klein landje aan de noordoostkust van Zuid-Amerika; vijf maal zo
groot als België, maar met nog geen 600.000 inwoners.
Met plezier ging ik in op de uitnodiging pater Jan te bezoeken, door te reizen naar
het binnenland en kennis te maken met de uitlopers van het Amazoneregenwoud, de
longen van onze planeet. Hoe lang zullen zij onze planeet nog zuurstof geven?
Cleon Vrede, een ‘marron’, afstammeling van een slavenfamilie, is onze gids.
Schoonheid en heiligheid liggen hier dicht bij elkaar.
De laatste meters tot de top van de Ananasberg. Cleon, onze gids, kapte een wilde
ananas om samen op te eten. Achter ons deint het evenaarswoud tot aan de horizon
uit en gaat zelfs mee op in de lucht.
De kakantrie of kapokboom, de heilige boom van de Saramaccanen, is zo te
herkennen.
Een eenvoudige offerplaats. Elke religie drukt zich op eigen wijze uit. De fles viel ons
onmiddellijk op.
Muntjes voor de geesten
We staan in het oerwoud aan de voet van een gigantische kakantrie, de kapokboom.
Hij torent boven alle bomen uit. Zijn takken staan loodrecht op de stam wat zijn kruin
herkenbaar maakt. Zijn aanwezigheid wordt verraden door het pluis van het zaad, de
kapok, zachte vezels die zich uit de rijpe vruchten van deze boom vormen. “Dit is een
heilige boom. Hier wonen de geesten van onze voorouders. Zo’n boom hak je dus
nooit om.” Plots verandert zijn stem. Ze wordt in zichzelf gekeerd. Hij grijpt naar
enkele muntjes in zijn broekzak, gooit ze naar de stam van de boom en murmelt een
paar zinnen. “Was dat een gebed, Cleon? Mogen we weten wat je zei?” “Ja, ik
dankte hen voor de grootsheid van dit woud en smeekte de geesten om een
behouden verblijf van ons allen deze week”. We worden er zelf stil bij en stappen
verder, het gelaat naar de grond. Op zijn aanraden om niet te struikelen over alle
mogelijke wortels die over de grond schijnen te kruipen. Of was het om dat moment
niet te struikelen over vooroordelen en westerse navelkijkerij . Cleon voelde een
oprechte interesse en zou het deze dagen niet nalaten om op onze vragen in te
gaan. Voortdurend gebruikte hij dat woordje ‘heilig’. Het was lang geleden dat ik het
met zoveel ontzag hoorde uitspreken. ‘s Morgens wanneer we met de korjaal de
Suriname opvaren bij het krieken van de dag. Weer die stem die in zich keert en zijn
woorden laat uitdeinen over het stromende water. Telkens wij een offerplaats langs
gaan in het dorp waar flesjes drank staan. Hier wordt geen bloed geofferd. Bij een
ingang van het woud vraagt hij mannen en vrouwen links en rechts van een offertafel
de weg te vervolgen. We volgen gedwee. Wat zouden wij dit bespottelijk vinden?! In
onze kerk zagen wij een gelijkaardige scheiding wanneer mensen gingen plaats
nemen.
Tussen verontwaardiging en verheerlijking
Soms kwam er zelfs heilige verontwaardiging bij hem naar boven. Dat was toen wij
tekenen zagen, verwijzend naar missionering. Dat was een bedreiging voor de
Cultuur van de Saramaccaners die de dorpen langs de Boven-Suriname bevolken.
Wie een andere religie belijdt, sluit zich buiten de gemeenschap. Dit lag gevoelig. Op
een avond proberen wij hierop door te bomen. We vinden echter weinig opening.
Maar toch hou ik vooral zijn liefde voor deze plek vast. Hij is er geboren. Hij groeide
midden de jungle bij zijn oma op. Hier horen wij ook een heilige verering door zijn
woorden schemeren. In feite was elke gidsbeurt door hem een loflied op de
schepping waarbij de Winti-Geest ook over bos, rivier, dier en mens zweeft en alles
aan elkaar weeft, met elkaar verbindt. Alles spreekt van het goddelijke. Elke boom,
elke bloem, elk dier. We wanen ons in een natuurdocumentaire op TV. Het ene
moment spotten wij een vogelspin, zelfs een tarantula. Andere momenten schattige
zijdeaapjes. Boshoenen schieten voor onze voeten weg. En op de oever van de
Suriname spot de gids voor ons een anaconda. Wie had dit gedacht? We mogen de
langste slang ter wereld hier in levende lijve zien. Elke dag heeft zijn verbazend
moment.
Boven op de Ananasberg worden wij echter echt helemaal stil. Rondom ons strekt
het oerwoud zich uit zover we kunnen kijken. Ongerept. Hoe lang zal dit duren?
Wanneer we boven op de Brownsberg staan zien wij de wonden van de zogeheten
economische ontwikkeling. Ongeneesbare littekens door buitenlandse goudwinning.
En elders is er de houtwinning. Op weg van Paramaribo naar Atjoni, vanwaar we
verder zouden varen, hadden wij al tientallen Chinese camions met boomstammen
gekruist. Het regenwoud bloedt voortdurend.
Credo
Wat is er voor ons nog ‘heilig’? Wat ik elke dag mag beleven, wat ik lees in de
woorden van Cleon, geeft plots een andere kleur aan die woorden van Carlos De
Soete die we met regelmaat in de viering zingen:
“Heilig, heilig, heilig de Heer, de God van alle leven, die aarde vol van hemel maakt:
Hij is het hart van ons bestaan.
Heilig, heilig onze God alleen, en niet de goden van de wereld, en niet bezit of macht
of eigenbaat: heilig is onze God alleen.”
Zouden deze woorden niet dicht liggen bij het credo van Cleon? Wat de marrons aan
de natuur ontnemen, geven ze daarna terug. Wat ze nemen is om hun gemeenschap
te voeden en wat er over is, wordt gedeeld of geruild.
En toch rukt de ‘moderniteit’ hier te midden van het regenwoud op, samen met het
afval. Jongeren, soms hele families, trekken naar Paramaribo op zoek naar een
ander leven, op zoek naar werk. Cleon deed het ook. Maar zijn geboortegrond is
geen verloren paradijs. Hij keert er steeds opnieuw terug en laat het zien aan vooral
westerlingen die een ‘exotische’ vakantie willen. Alleen hebben zij zoals ik eerst een
vliegtuigvlucht van acht uur gemaakt waarbij wij onze ecologische voetafdruk weer
vergroot hebben. Op zoek naar een verloren paradijs zullen wij allemaal moeten
beseffen hoe verwoestend onze levensstijl is geworden, hoe onze moderne wijze van
leven een bedreiging is geworden voor alles wat en iedereen die leeft op deze aarde.
Is het lot van deze planeet, van dit stukje Cosmos of Schepping, is het leven op deze
aarde ons heilig?
