Uit de adventsconferentie van 4 december 2018 herinneren we ons volgende boodschap van Kardinaal De Kesel:
De Kerk moet solidair zijn en aanwezig zijn bij mensen aan de rand, bij de armen, de vluchtelingen, de mensen die verloren in het leven staan. Je kunt als Kerk niet zeggen dat je niets te maken hebt met de ongelijkheid en onrechtvaardigheid in de wereld, met de ecologische problemen, met de migratieproblematiek. Je kunt als Kerk geen muren optrekken om de problemen niet te zien. Dit is ook de boodschap van onze paus Franciscus.
Het belang van het aanwezig zijn in de wereld heeft de kardinaal ervaren toen hij op bezoek was in de gevangenis van Merksplas. De aanwezigheid van de aalmoezeniers in de gevangenis is niet nuttig, maar een noodzakelijk surplus omdat ze een dimensie vertegenwoordigen waar het systeem geen vat op heeft, een dimensie van menselijkheid. Ze doen eigenlijk niets, ze zijn er gewoon. En alleen al door hun aanwezigheid laten ze een gedetineerde voelen dat hij meer is dan een gedetineerde. Hij is mens, ook al heeft hij verschrikkelijke dingen gedaan.
Vastenconferentie 14 maart 2019
In de vastenconferentie was Leo De Weerdt te gast. Leo De Weerdt is jezuïet en hoofdaalmoezenier in de gevangenis Sint-Gillis in Brussel. Geboren in Geraardsbergen en op zijn 38ste priester gewijd.
Als gevangenisaalmoezenier wil hij de onverschilligheid voor mensen achter de tralies doorbreken.
“Als christenen iets kunnen betekenen voor deze verharde samenleving, dan is het wel door te beseffen dat iedereen fouten maakt.”
“Vaak vinden gevangenen bij de aalmoezenier voor het eerst in hun leven iemand die echt naar hen luistert en het goede in hen aanspreekt”.
Leo De Weerdt neemt ons mee in de ‘verborgen’ wereld ‘achter de tralies’ en deelt met ons zijn ervaringen en beleving als aalmoezenier in de gevangenis.
Een verslag
Op 14 maart 2019 hadden we een speciale gast in Boutersem. Leo De Weerdt, jezuïet en gevangenisaalmoezenier in Sint-Gillis (Brussel) kwam getuigen over zijn werk en zijn inspiratie.
Sint-Gillis is een arresthuis. De mensen die daar gevangen zijn, zitten in voorlopige hechtenis. Het is dus nog niet duidelijk dat ze schuldig zijn.
In Vlaanderen zijn er 24 vastbenoemde aalmoezeniers en een 40-tal vrijwilligers actief in de gevangenissen.
‘Wat je voor de kleinsten gedaan hebt, heb je voor mij gedaan’
Voor Leo De Weerdt gaan geloof en engagement, eigen aan de christelijke traditie, altijd samen. Het geloof is de motor tot dat engagement. Er is geen tegenstelling tussen de dienst aan God en zich inzetten voor de medemens. Dienst aan de medemens, en bij uitstek de dienst aan de zwakke mens, de kleine mens, is eigenlijk ook gods-dienst,.
Een gevangenis binnenstappen is telkens een harde onderneming, het vraagt energie om elke keer ‘iets’ te overwinnen. Maar hij kon nooit vermoeden, toen hij 19 jaar geleden voor het eerst een gevangenis binnenstapte, welke rijke ervaring het ook betekent. Als je binnenstapt, word je meteen opgeslorpt in een wereld op zich (zoals ook bv. een ziekenhuis een wereld op zich is).
Het levensverhaal van Jezus speelt een zeer belangrijke rol in de gevangenis. Schuld en gebrokenheid worden zichtbaar. Dat herkennen ze onmiddellijk bij zichzelf. Het evangelie krijgt daardoor veel betekenis en zeggingskracht. Het raakt hen. En dat geeft achteraf meestal ook aanleiding om erover te praten. Wat vooral aanspreekt is dat Jezus hen niet vastpint op hun fouten, maar eerst wil horen wat er gebeurd is. Gewoon aanwezig zijn is belangrijk.
Beroofd van je vrijheid
Dat gaat heel diep. Leo zegt dit niet om hen te verdedigen of om medelijden op de wekken. Maar hij vindt dat de samenleving daar te gemakkelijk over denkt. Je moet je kledij afgeven en gevangeniskledij dragen. Je wordt niet met je naam aangesproken (omwille van de privacy) maar met een nummer. Je hebt geen enkele zelfstandigheid meer. Dat dehumaniseert. Het systeem wil iedereen op hetzelfde niveau krijgen. Dat is een zwaar systeem. Er is veel angst, ook bij de gedetineerden zelf.
Je moet de fout erkennen, maar je mag ook erkennen dat het erg is, gevangen te zijn. Je laat hen niet vallen, hun fouten vallen niet samen met hun persoon.
De aalmoezenier schept in de gevangenis een ‘vrijplaats’. Aan hem kun je in vertrouwen iets zeggen. Hij heeft geen meldingsplicht, gesprekken vallen onder het biechtgeheim. Dat is dus een goede positie om in gesprek te gaan. En dat is nodig, want er is veel angst, pijn, zorg om de toekomst. Dat mogen we niet onderschatten. Er is een gedeelde verantwoordelijkheid om over elkaar te waken. Gerechtigheid moet geschieden. Maar de manier waarop, de betrokkenheid van de samenleving mag meer geëngageerd. Leo verwijst naar Paus Franciscus die op elk van zijn reisbezoeken een gevangenis bezoekt. We mogen dat niet zien als sensatie. Het is een belangrijk symbool. De zware criminelen maken slechts een 10 tot 15 % uit van alle gevangenen. De overgrote meerderheid zijn marginale, zwakke mensen, mislukt in het leven. Het is zeer belangrijk hen op een of andere manier nabij te zijn voor een goed verloop van hun re-integratie in de samenleving. Maar het systeem werkt niet echt zoals het zou moeten.
Profiel van de gevangen mensen
De gevangenis is een doorlichting van de samenleving.
Er zijn de sukkelaars, de bedelaars, die op straat leefden, met te losse handen, de kleine straatcriminelen, de marginale en zwakke mensen.
Er zijn ook mensen die het wel goed deden, maar door omstandigheden tragische dingen hebben meegemaakt.
Er zijn veel jonge mensen, ten gevolge van het drugmisbruik.
Maar fundamenteel zijn het allemaal gekwetste mensen, maatschappelijk niet geslaagd, dikwijls uit zwakke milieus, uit atypische gezinnen. Door te willen meedraaien in de mallemolen van de samenleving zijn ze op het slechte pad geraakt. Misdaad is dikwijls een schreeuw om erkenning. Dat voel je in elk gesprek. Ze verzeilen van de ene tijdelijke job in de andere, ze vallen veelal uit de boot. Ze willen een positie realiseren, maar dat lukt niet op een normale manier, dan maar op een afwijkende wijze, die niet goed te praten is …
Er is altijd kwaad in de wereld. Niemand van ons is er vrij van. Ook door ons eigen leven loopt de grens van goed en kwaad. We hebben meer gemeenschappelijke punten met de gevangenen dan we zouden denken.
Wat doet een aalmoezenier?
Je bent vooral aanwezig. Je bent er voor de mensen. Dat brengt rust. Het brengt menselijkheid binnen in een keihard systeem.
Daarnaast organiseren de aalmoezeniers in Sint-Gillis 3 vieringen in de week. Dat gebeurt in een mooie kleine kapel, met enkele mooie beelden. Zonder bewaking. Er zijn enkele muzikanten, een zangduo, die de vieringen opluisteren. De vieringen worden zeer goed verzorgd. Dat staat in schril contrast met de vuile, onveilige omgeving in de gevangenis. Er is veel belangstelling voor die vieringen. Ze worden heel bewust mee beleefd. Men komt om mekaar te ontmoeten. Je geeft bemoediging en ondersteuning. Je helpt hen de periode in de gevangenis te overbruggen. Je spelt hen niet de les, dat doet de rechter. De zorg van de aalmoezenier is aanwezig zijn en overbruggen.
Als een gevangene je wilt spreken, dan moet hij dit zelf aanvragen. Er zijn echter te veel mensen, je kunt ze niet allemaal zien.
In Sint-Gillis zijn veel verschillende culturen en nationaliteiten aanwezig. Er zijn bijbels in wel 40 talen. Er zijn 5 erkende overtuigingen die aanwezig mogen zijn: aalmoezeniers uit de orthodoxe godsdienst, de islamitische godsdienst, de protestantse godsdienst en de katholieke godsdienst, en de morele consulenten.
Strafrecht of herstelrecht?
Ons rechtssysteem gebruikt het strafrecht. Na de misdaad volgt een veroordeling en de rechter geeft de straf. Probleem is dat je hierbij veel herval hebt.
Een betere benadering zou het herstelrecht zijn. Hierbij wordt de straf bepaald vanuit de overweging ‘hoe kan naar het slachtoffer toe hersteld worden wat is fout gelopen’? Dit vraagt natuurlijk meer tijd en begeleiding van de rechter. Het zou een andere manier van redeneren met zich meebrengen, vanuit berouw en naar bekering…
Dat is barmhartigheid.
Belangrijk blijft de opdracht van de samenleving en de Kerk om de band te behouden met de gevangenis, vanuit de lange traditie van het sociale apostolaat. Gevangen mensen zijn vaak ook gelovige mensen. We moeten op een geschikte manier er over waken dat de gevangenistijd zinvol en goed wordt doorgebracht. Dat gebeurt al. Maar het mag meer.
Wat geeft mij kracht? Wat bezielt mij?
Vooral de gedachte van barmhartigheid. De ‘misericordia’ – daarin hoor je miserie en hart. Hart hebben voor het moeilijke. Je niet afsluiten van wat u afstoot. Vanuit de figuur van Jezus en zoals hij met de zondaars omgaat. Beseffen dat je zelf ook kan mislukken, dingen kunt doen waarvan je achteraf spijt hebt. Dat betekent niet goedkeuren wat er gebeurd is. Maar het geeft wel kracht om vol te houden. Zoals Paus Johannes Paulus II in de gevangenis de man ging bezoeken, die een aanslag op hem wilde plegen. Dat is barmhartigheid.
Verslag: Bettie Geelen
