Bovenstaande titel stond bij een artikel van Tomáš Halík in 'Trouw' op 8 april 2020. De titel is, net zoals het hele artikel, met een uitdagende pen geschreven. Halík heeft ondertussen al enige naambekendheid verworven in het Nederlandse taalgebied met de vertalingen van zijn boeken. Die boeken zijn trouwens allemaal, stuk voor stuk, lezenswaardig, uitdagend, inspirerend en katholiek. Maar wat nu met deze uitdagende titel? Wie hoopt op eenvoudige oplossingen van deze bekende Tsjechische priester is eraan voor de moeite. Zijn analyse van de huidige situatie is scherp, maar zijn pleidooi om de uitdagingen serieus te nemen, is vurig en aan ons allemaal gericht. Ik geef enkele citaten weer.
Over de oplossingen voor het vieren op zondag tijdens de pandemie is hij niet zo enthousiast: "Ik vind het geen goede oplossing dat we ons – in deze tijd waarin openbare vieringen verboden zijn – behelpen met kunstmatige vervanging in de vorm van online-uitzendingen van die vieringen. De ommezwaai naar die 'virtuele vroomheid', 'communie-op-afstand' en knielen voor een beeldscherm heeft iets vreemds." Zelf kan ik hem geen ongelijk geven. Met alle respect en appreciatie voor alle digitale pogingen die ondernomen worden, de online-communie is toch niet wat ik ervan verwacht had ...
En wat dan met de gemeenschapsvorming? Daarover heeft hij het volgende te zeggen: "Ik ben ervan overtuigd dat onze christelijke gemeenschappen, parochies, congregaties, bewegingen en kloostergemeenschappen, zouden moeten proberen dichter bij het ideaal te komen waar ook de Europese universiteiten uit voort zijn gekomen: een gemeenschap van leerlingen en leraren, een school van wijsheid, waarbinnen de waarheid wordt gezocht middels vrij debat en diepgaande contemplatie." Zeker een uitdaging tijdens, maar ook na de crisis.
Een van de wegen die Halík ons aanreikt, is een zoektocht. Niet meteen het duidelijkste antwoord ... Maar misschien wel het eerlijkste. "In de dialoog met de zoekers kunnen we gebruikmaken van de schatkamer van de traditie die ons is toevertrouwd. Dat is een dialoog waarin we van elkaar kunnen en moeten leren." Bij deze ook een warme oproep om het hele artikel te lezen.
Het artikel van Halík is dus vanzelfsprekend langer en rijker dan wat ik hier kan weergeven. Maar ik aanvaard graag zijn uitdaging om toch een beetje mee te zoeken naar mogelijkheden en kansen. Ik kan me namelijk niet zo gemakkelijk verschuilen achter het excuus dat ik het zo druk heb ... Als student oefen ik geen essentieel beroep uit en ook al ontvangen de studenten wel genoeg digitaal werk, laat er geen twijfel over bestaan: dat heeft toch veel weg van online-communie en verzadigt niet.
Een van de gedachten die me al enkele weken bezighoudt, heeft te maken met het samenkomen op zondag en het vormen en danken in gemeenschap. Het Tweede Vaticaans Concilie heeft terecht de gemeenschap en het samen bidden centraal gesteld. Over de eucharistie lezen we bijvoorbeeld ook: "het Eucharistisch Offer, bron en hoogtepunt van heel het christelijk leven" (Lumen Gentium, nummer 11).
Nu samen eucharistie vieren niet meer mogelijk is, heb ik van de gelegenheid gebruik gemaakt om in de rijke en diverse kerkelijke traditie op zoek te gaan naar vormen van gebed en verbondenheid (en hier spreek ik dus duidelijk in eigen naam). Voor mij persoonlijk was het brevier daar een verademing. Paus Benedictus omschreef het in een toespraak op 11 september 2006 als volgt. "Het Getijdengebed is een fundamentele manier van het zijn bij Hem. Daar bidden we als mensen die het gesprek met God nodig hebben, maar daarin betrekken we ook de andere mensen die geen tijd en gelegenheid hebben voor zulk een bidden." Een element van de rijkdom van de eucharistie op zondag is toch de ontmoeting met de Verrezen Heer? En ook in het getijdengebed van de Kerk zijn we dus bij Hem, verbonden met iedereen die op dat moment aan het bidden is, maar zelfs met aandacht voor mensen die geen tijd hebben om het te bidden. Een deel van de last van de essentiële beroepen kunnen we dus toch op ons nemen, in alle bescheidenheid verlichten.
Wat is nu de kern van liturgie? Breekt nood echt wet? Is het getijdengebed even goed als de eucharistie? Dit is niet de plaats, noch het moment voor waardeoordelen. Maar gezien de situatie is elke vorm van gebed, elke vorm van ontmoeting met Christus waardevol. Ik laat de concilievaders nog eens aan het woord: "In de aardse liturgie hebben wij door een voorsmaak deel aan de hemelse, die gevierd wordt in de heilige stad Jeruzalem, waarheen wij als pelgrims op weg zijn." (Sacrosanctum Concilium, nummer 8) Zijn wij allemaal pelgrims die God van aangezicht tot aangezicht willen zien?
In ons bidden, van de getijden en bij uitbreiding elke vorm van gebed, zijn we toch samen: "Omdat het goddelijk officie de stem is van de Kerk ofwel van heel het mystieke Lichaam, dat publiek lof brengt aan God." (Sacrosanctum Concilium, nummer 99) Publiek lof brengen is momenteel wat moeilijk, maar lof brengen op zichzelf kan zeker wel. Deze nummer 99 roept trouwens op om in gemeenschap te bidden, maar laat ons niet vooruit lopen op de zaken.
Laat deze korte beschouwingen die gebaseerd zijn op Halík ook voor ons allemaal een uitdaging zijn om ieder op zijn manier op zoek te gaan naar mogelijkheden tot ontmoeting met de Heer en het vormen van het mystieke Lichaam. Laten we uiteraard contact houden via allerlei kanalen zoals telefoon, computer en zelfs brieven, maar laat ons ook allemaal verbonden blijven met God. Laat ons vooral niet denken dat er maar één toveroplossing is. Een deus ex machina is goed voor toneelstukken, maar als christenen zijn we daar niet zo veel mee. En ik hoop oprecht dat zeker voor hen die alleen bidden, net zoals ik dat doe, in dit korte artikel misschien toch enkele inspirerende gedachten zitten.
Jens Van Rompaey
Lid van het Team van de PE H. Gummarus en Z. Beatrijs
Verantwoordelijke voor catechese & verkondiging, liturgie & gebed.
Voor het artikel van Tomáš Halík: De coronacrisis is hét moment voor de kerk om te veranderen, Trouw, 8 april 2020. (online te raadplegen en ook in korte samenvatting op www.kerknet.be) Voor de verwijzing van de kerkelijke documenten zie o.a. www.rkdocumenten.nl
