Christelijke visie op boete en verzoening

Keert tot Mij terug. Indringend klonk deze roep van de Heer in de eerste lezing van Aswoensdag, een smeekbede bij de aanvang van de veertigdagentijd. En waarom? Waar zijn we dan wel dat wij ons moeten omkeren en terugkeren? Waar speelt ons leven zich af? Het doet me denken aan die eerste vraag van God aan de mens: Waar zijt gij? Of met de gedurfde woorden van Sint-Bernardus van Clairvaux: Wat een wonder: God op zoek naar de mens. En wat een waardigheid voor de mens: gezocht te worden door God! Dat is het allereerste! Daarmee begon de Veertigdagentijd: Keert terug tot de Heer uw God, want genadig is Hij en barmhartig, lankmoedig en vol liefde.

Terugkeren is een werkwoord. Het wil ons in beweging zetten. Wij moeten opstaan en ons op weg begeven en dus ook iets verlaten, achterlaten. De vraag klonk al: waar zijn we dan? Ik probeer in te vullen: een land waar ons kleine ik in het centrum staat, een land van eigenliefde en zelfhandhaving. Als we eerlijk naar onszelf kijken, weten we dat dit bij herhaling onze woonplaats is. Soms bewust – ik trek mij terug op mijn eigen beveiligde plek, waar ik onaanraakbaar, onaanspreekbaar word, waar ik mezelf genoeg ben, soms onbewust – ik leef aan de oppervlakte, ik word geleefd.

Verzoening met de medemens
De mens is wezenlijk relatie, verbonden met anderen. Alleen door uit te gaan naar een ander komt een mens tot leven. Waarachtige identiteit is altijd rationeel. Zo is ook de zonde een relationele werkelijkheid. Paus Franciscus stelde het zo in een van zijn homilieën: Voor mij is de zonde geen vlek die ik moet wegwassen. Wat ik moet doen is vergeving vragen en me verzoenen. Ik moet de relatie herstellen. Zonde is geblokkeerd zijn in onze relaties, als een muur die ons afsluit van de ander en ons opsluit in onszelf. Zonde is het omgekeerde van wederzijds vertrouwen. Zonde weigert te vertrouwen en sluit daardoor op in onze eigen wereld. In de relatie met de medemens hebben we evenzeer 'boeten' nodig, herstel!

Ik wil hierbij de 'aalmoes' van de vergeving noemen. Wederzijdse vergeving is daadwerkelijk gemeenschap vormen. Uit ervaring weet ik dat dit geen makkelijke weg is. De weg van vergeven, zowel in geven als ontvangen, is ons afhankelijk opstellen. Wanneer ik vraag om vergeving moet ze via een ander naar mij toekomen. In een boekje over barmhartigheid vertelt Frans Van Steenbergen: "In het Frans is het woordje voor geven 'donner' en voor vergeven 'pardonner'. Zo zou het woord 'pardon' – 'par don' letterlijk door de uitdrukking 'door gave' kunnen weergegeven worden. Het is een geschenk."

Het volstaat niet dat ik mijn persoonlijke zonde aan God belijd. Ik moet het ook doen in het gelaat van de mens die ik gekrenkt heb en ik word gevraagd het te herstellen in de mate dat ik daartoe in staat ben. Vaak is het zo dat slechts de medemens die mijn daad ondergaan heeft door zijn vergeving de onontkoombare cirkel van het kwaad kan doorbreken. Die ketting heeft de dynamiek om het kwaad te vermenigvuldigen door wraakneming, onverschilligheid, marginalisering en door een constante tendens om het negatieve te onderstrepen.

Het is uitsluitend via de medemens dat ik het kostbare goed kan ontvangen, dat ik zelf door mijn zonde heb miskend – namelijk de relatie. Zo leef ik afhankelijk van mijn gemeenschap. Wij zijn een gemeenschap van zondaars. Onze tekorten en zonden – hoe individueel ook – schaden de gemeenschap. Een vorm om daaraan uiting te geven is een gemeenschappelijke boeteviering, waarin we tegenover elkaar uitspreken waar we de gemeenschap geschaad hebben. Ook dat is een helend herstellen en een kans te groeien als mens en als gemeenschap.

Voor dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van een tekst van Manu Van Hecke, abt van de Sint-Sixtusabdij van Westvleteren. Of we in de mogelijkheid zullen zijn om een gemeenschappelijke boeteviering te houden, weten we nog niet. We wachten op de beslissingen van de bisschoppen en de regering om iets te kunnen plannen. Maar wat alleszins kan, is hetgeen Jezus ons in het evangelie van Aswoensdag zegde: 'Ga in uw binnenkamer, sluit de deur achter u en bid tot uw Vader die in het verborgene is; en uw Vader die in het verborgene ziet, zal het u vergelden.'

Jan Verheyen, pastoor-deken