De Bergrede - Fundament van ons christen-zijn

Situering
De 'Bergrede' is een deel van het evangelie volgens Matteüs, waarin Jezus zijn leer verkondigde. Jezus legde zijn leerlingen die Hem naar de berg waren gevolgd een nieuwe interpretatie van de in de Thora geopenbaarde wil van God uit. Die Bergrede heeft grote invloed gehad op zowel het christendom als andere religies, inclusief de joodse uitlegging van de Torah, en niet-religieuze filosofen.

Volgens Matteüs hield Jezus de Bergrede in Galilea, letterlijk op een berg, aan het begin van zijn openbaar optreden, na zijn doop door Johannes de Doper en het roepen van zijn eerste vier volgelingen, onder wie Petrus. Matteüs verklaart aan het einde van het vierde hoofdstuk indirect dat de daarop volgende Bergrede in een bredere context past. Hoofdstuk 4 eindigt ermee dat Jezus door heel Galilea reisde en predikte en dat men in heel Syrië van Hem zou hebben gehoord. De Bergrede wordt gevolgd door een aantal op zich staande, korte openbare optredens.

Opbouw

Zaligsprekingen
De Bergrede begint met de acht zaligsprekingen. Elke zaligspreking vangt aan met een (gemoeds)toestand waarin een mens zich bevinden kan. Daarna volgt telkens direct een tweede versdeel, met een positief gevolg op die toestand. De godsnaam (JHWH) is in geen enkel geval onderwerp van een zin. Ook in het begin- en eindvers is dit niet de actor, omdat de naam vermeden wordt door de term 'Koninkrijk van God' te gebruiken. Dit vermijden van de godsnaam was onder joden zeer gebruikelijk om godslastering te voorkomen. In de verzen 13-16 worden de toehoorders van de Bergrede in een metafoor geplaatst als het "zout der aarde" en het "licht der wereld". Hiermee wordt hen als het ware een aantal verantwoordelijkheden toebedeeld, maar ook beloften gedaan.

Aalmoezen
Het laatste gedeelte van Matteüs 5 handelt over het geven van aalmoezen, waarbij de toehoorder wordt aangemoedigd deze daad van gerechtigheid te doen, maar er niet voor uit te komen. 'Als gij een aalmoes geeft, laat uw linkerhand dan niet weten wat uw rechterhand doet'. Deze zin wordt nog altijd als spreekwoord gebruikt.

Het Onzevader
In hoofdstuk 6 wordt de toehoorder uiteengezet hoe hij moet bidden. Het 'voorbeeldgebed' in dit gedeelte staat bekend als het Onzevader. Het Onzevader is op te delen in drie stukken. Na de korte aanhef in vers 9 volgen in het tweede deel van dat vers de beden waarin God centraal staat. Vers 10-13 bevat de beden waarin de mens centraal staat. Ook kan het gedeelte na de aanhef tot en met vers 10 gezien worden als dankgebed en de verzen 11 tot en met 13 als smeekgebed.

Vasten
Na het Onzevader volgt een kort gedeelte waarin het vasten wordt besproken, en hoe de toehoorders zouden moeten vasten zonder anderen te tonen dat men vast. Net als bij het geven van aalmoezen, dat aangehaald wordt in het begin van dit hoofdstuk, wordt opgeroepen tot bescheidenheid. De auteur begint en sluit dit hoofdstuk als het ware af met de boodschap dat gerechtigheid, rechtvaardigheid niet de aandacht verdient van derden. De toehoorder wordt aangespoord tot zulke daden, maar het pronken ermee raadt hij af. God zal het ons vergelden.

Losse aanwijzingen
Matteüs geeft in hoofdstuk 7, het slot van de Bergrede, nog enkele losse aanwijzingen. Jezus gaat in op het oordelen en de al of niet bescheiden rol van de medemens hierin. Hij gebruikt hierbij de parabel waarin iemand die de splinter in het oog van de ander wil verwijderen, terwijl hij de balk in zijn eigen oog niet ziet. Hij spoort de menigte aan te bidden en erop te vertrouwen dat hun gebeden verhoord worden en vervolgt met een slotstuk. In dit laatste hoofdstuk en in de hoofdstukken over aalmoezen en vasten kiest de auteur telkens voor een afwisseling van enerzijds verantwoordelijkheid, een last en een opdracht en anderzijds voor een vooruitzicht, zoals gevoed worden, gehoord worden en zelfs binnen mogen gaan in het Koninkrijk van God.

Tot hier een heel summiere inhoudsopgave van de Bergrede. Meer spirituele en pastorale teksten hierover kan je terugvinden in de preken van deze zondagen. Ga hiervoor naar de rubriek 'Preek van de week'.

Jan Verheyen, pastoor-deken