Ondanks het feit dat we omwille van de corona-epidemie niet kunnen vieren in onze kerken, willen we met de artikels in ons Parochieblad toch proberen aan te sluiten bij de liturgie die ons normaal wordt aangereikt. Komend weekend stappen we de Goede Week in. Met als opmaat Palm- en Passiezondag om uit te monden in het hoogfeest van Pasen. Het doet onwezenlijk dat we dit nu niet samen kunnen vieren. Mag het Parochieblad ons dan toch verbinden met mekaar. Vandaag een bezinning op het kruis.
In het kleine plaatsje San Domenico, dichtbij Fiesole, ten noorden van Firenze, bevindt zich De kruisiging, een tamelijk onbekend werk van Fra Angelico. Hij heeft Maria en de andere heiligen rondom het kruis hier weggelaten, waardoor het werk in al zijn puurheid tot uiting komt. Dit plaatsje is vernoemd naar het Convento di San Domenico, een klooster dat nog steeds bewoond wordt door Dominicaanse geestelijken. De bekendste inwoner van San Domenico is Giovanni da Fiesole, beter bekend als Fra Angelico (ca. 1395-1455). Deze grote schilder woonde en werkte lange tijd in het convento¸ waardoor het klooster eeuwenlang een aantal van zijn meesterwerken herbergde.
Veel van diens leefwereld is er niet meer. Het steriele barokke interieur van de kloosterkerk heeft niets meer te maken met de late middeleeuwen. De meeste van Fra Angelico's werken zijn ook verdwenen, geroofd door de Fransen, zoals het indrukkende paneel De kroning van de Maagd, nu in het Louvre. De Fransen haalden zelfs een fresco van de muur, namelijk De kruisiging met de treurenden en Sint-Dominicus. Andere werken bevinden zich in Sint-Petersburg en Madrid.
Een van Fra Angelico's vroege werken staat er echter nog steeds, het Fiesole altaarstuk, waar Maria en Christus omringd worden door Barnabas en drie heiligen van de Dominicaanse orde, Thomas van Aquino, Peter van Verona en natuurlijk Dominicus (1170-1221) zelf. Het werk laat goed zien dat Fra Angelico allereerst een gelovig monnik was. Fra Angelico zette zijn immense talent in om de verhevenheid van God te laten zien. Fra Angelico werd dan ook bekend met zijn sacra conversazione, een compositie waarbij Maria, Christus en de heiligen om hen heen met elkaar verbonden zijn in gezamenlijk gebed.
De taferelen van Fra Angelico stijgen op naar boven en laten een hemelse heiligheid zien, waar de rommelige aardse werkelijkheid verdwenen is. Is het toeval dat Fra Angelico de nadruk legde op heilige verhevenheid? Veel geduld hadden sommige dominicanen niet met minder verheven opvattingen. Het waren de Dominicanen die een hoofdrol speelden in de middeleeuwse inquisitie. Dominicus, voluit Dominicus Guzmán (1170-1221), ging naar de Languedoc in Zuid-Frankrijk om de katharen, ook bekend als de albigenzen, te bestrijden. Deze groep 'ketters' ageerde tegen de schoonheid van de schepping; de mens dient verlost te worden van het lijden van het lichaam en de aarde, ideeën die de rechtlijnige dominicanen veroordeelden als ketterij. Van dergelijke praktijken kan de schilder-monnik Fra Angelico zelf niet beschuldigd worden, maar zijn nadruk op zuiverheid heeft toch raakvlakken met de onbuigzaamheid van de Dominicaanse orde.
Het tweede werk van Fra Angelico overgebleven in San Domenico biedt echter onverwachts tegenwicht tegen deze rechtlijnigheid. In de kapittelzaal achterin het convento is een fresco afgebeeld van de gekruisigde Christus (zie foto). Dit fresco is lang verborgen gebleven doordat er nieuwe lagen kalk overheen aangebracht waren, waardoor het voor roof maar ook voor moderne toeristen verborgen bleef.
Fra Angelico beeldde Christus af eenzaam aan het kruis. Het fresco was opgebracht op een muur van de kapittelzaal, zodat de lijdende Christus tijdens de vergaderingen van de monniken altijd bij hen was. Het lichaam van Christus lijkt dan ook licht te geven. Maar het werk laat ook ruimte voor de gewone mens die kan opkijken naar Christus.
Ik kan wel genieten van Fra Angelico's verheven taferelen die de grauwe alledaagsheid ontstijgen, maar tegelijk blijft er een afstand bestaan, mede door al die vroomheid. Maar dit tafereel van Christus aan het kruis komt veel dichterbij, zeker nu we in volle corona-epidemie zitten en er zovelen aan lijden en er zelfs aan sterven. Ook voor al deze slachtoffers heeft Jezus zijn leven aan het kruis gegeven.
Mogen we toch altijd blijven zeggen of zingen: ' O Crux ave, spes unica ' - ' Gegroet o Kruis, onze enige hoop '.
Jan Verheyen, pastoor-deken
