Toen kardinaal Bergoglio op 13 maart 2013 door het conclaaf werd gekozen om paus Benedictus XVI op te volgen, had hij al jaren van religieus leven in de Sociëteit van Jezus achter de rug en, vooral, was hij verrijkt door de ervaring van 21 jaar pastoraal dienstwerk in het aartsbisdom Buenos Aires, eerst als hulpbisschop, daarna als coadjutor en uiteindelijk, vooral, als aartsbisschop. De beslissing om de naam Franciscus aan te nemen, bleek meteen de keuze voor een programma en een stijl waarop hij zijn pontificaat wilde bouwen, geïnspireerd door de geest van Sint-Franciscus van Assisi.
Hij behield zijn temperament en zijn manier van het leiden van zijn kudde, en drukte vanaf het begin zijn sterke persoonlijkheid op de leiding van de Kerk, door rechtstreeks contact te zoeken met individuen en bevolkingsgroepen, verlangend om dicht bij iedereen te zijn, met bijzondere aandacht voor mensen in moeilijkheden, zich onvermoeibaar inzettend, vooral voor de armen en uitgeslotenen. Hij was een paus onder de mensen, met een hart dat voor iedereen openstond. Ook was hij een paus die aandacht had voor nieuwe ontwikkelingen in de samenleving en voor wat de Heilige Geest in de Kerk teweegbracht.
De rode draad van zijn missie was ook de overtuiging dat de Kerk een huis voor allen is, een huis waarvan de deuren altijd openstaan. Met zijn kenmerkende woordgebruik en zijn taal vol beelden en metaforen probeerde hij steeds de problemen van onze tijd te verlichten met de wijsheid van het Evangelie, door een antwoord te bieden in het licht van het geloof en aan te moedigen om als christenen te leven temidden van de uitdagingen en tegenstellingen van deze tijd van verandering, die hij graag een ‘verandering van tijdperk’ noemde. Hij had een grote spontaniteit en een informele manier van aanspreken, zelfs tot degenen die ver van de Kerk stonden. Rijk aan menselijke warmte en diep gevoelig voor de drama’s van deze tijd deelde paus Franciscus werkelijk de angsten, het lijden en de hoop van ons tijdperk van globalisering, en zette hij zich in om ieder te troosten en aan te moedigen met een boodschap die het hart van de mensen direct en krachtig raakte.
Zijn charisma van gastvrijheid en luisterbereidheid, samen met zijn vermogen om aan te sluiten bij de gevoeligheden van vandaag, raakte vele harten, met de bedoeling om morele en spirituele krachten wakker te maken. Zijn talloze gebaren en oproepen ten gunste van vluchtelingen en ontheemden zijn bekend. Ook zijn voortdurende nadruk op inzet voor de armen bleef onveranderd. Paus Franciscus heeft nooit opgehouden zijn stem te verheffen om vrede af te smeken en te pleiten voor redelijkheid, voor eerlijke onderhandelingen om mogelijke oplossingen te vinden.
Veelbetekenend is dat paus Franciscus’ eerste reis naar Lampedusa ging, een eiland dat symbool staat voor het drama van migratie en de duizenden drenkelingen. In dezelfde lijn stonden ook zijn reis naar Lesbos, samen met de oecumenische patriarch en de aartsbisschop van Athene, en de viering van een mis aan de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten, tijdens zijn reis naar Mexico.
Onder zijn 47 intense apostolische reizen zal vooral zijn reis naar Irak in 2021, onder moeilijke omstandigheden, in het geheugen blijven. Dit moeilijke apostolische bezoek was een balsem voor de open wonden van het Iraakse volk, dat zoveel geleden heeft onder de onmenselijke daden van de Islamitische Staat (IS). Ook was deze reis belangrijk voor de interreligieuze dialoog, een andere belangrijke dimensie van zijn pastorale werk. Met zijn apostolische reis van 2024 naar vier landen in Azië-Oceanië bereikte de paus ‘de periferie van de periferie van de wereld’.
In tegenstelling tot wat hij ‘de wegwerpcultuur’ noemde, sprak hij over de cultuur van de ontmoeting en de solidariteit. Het thema van de broederschap heeft zijn hele pontificaat doorkruist met vurige accenten. In de encycliek ‘Fratelli tutti’ wilde hij een wereldwijd verlangen naar broederschap nieuw leven inblazen, omdat wij allemaal kinderen zijn van dezelfde Vader die in de hemel is. Hij herinnerde er vaak met kracht aan dat wij allen tot dezelfde menselijke familie behoren.
In 2019, tijdens zijn reis naar de Verenigde Arabische Emiraten, ondertekende paus Franciscus een document over de ‘Menselijke broederschap voor wereldvrede en gezamenlijke samenleven’ waarin hij wees op het gemeenschappelijke vaderschap van God.
In zijn encycliek ‘Laudato si’ richtte hij zich tot de mannen en vrouwen over de hele wereld en vestigde hij de aandacht op onze plichten en gedeelde verantwoordelijkheid voor ons gemeenschappelijk huis. ‘Niemand kan zichzelf alleen redden.’
In het licht van het geweld van de vele oorlogen van de afgelopen jaren, met hun onmenselijke gruwelen, talloze doden en vernietigingen, heeft paus Franciscus nooit opgehouden zijn stem te verheffen om vrede af te smeken en te pleiten voor redelijkheid, voor eerlijke onderhandelingen om mogelijke oplossingen te vinden. Want oorlog, zo zei hij, betekent alleen de dood van mensen, de vernietiging van huizen, ziekenhuizen en scholen. Oorlog laat de wereld altijd slechter achter dan ze ervoor was: het is altijd een pijnlijke en tragische nederlaag voor iedereen.
In de gedachtenisviering in de Antwerpse kathedraal sprak ook onze bisschop Johan Bonny zijn waardering en dank uit naar paus Franciscus: In de voorbije zes jaren heeft paus Franciscus sterk ingezet op de Kerk als een groot netwerk waarin diverse gemeenschappen, culturen en tradities hun plek moeten vinden. De nog onvoltooide synode over synodaliteit draagt duidelijk zijn stempel. Ze komt recht uit zijn hart, zijn overtuiging en zijn levenservaring. We zijn paus Franciscus dankbaar voor de nieuwe dialoog die hij in de Kerk op gang heeft gebracht, en hopen dat zijn voorbeeld en onderricht de verdere afhandeling ervan mag bepalen.
Zeven pausen heb ik tot hiertoe gekend in mijn leven: Pius XII (+1958), Johannes XXIII (+1963), Paulus VI (+1978), Johannes Paulus I (+1978), Johannes Paulus II (+2005), Benedictus XVI (afgetreden in 2013 en +2022) en Franciscus (+2025).
Vandaag 7 mei begint het conclaaf voor de verkiezing van de nieuwe paus. Wanneer jullie dit Parochieblad lezen is hij misschien al gekozen. Hopelijk heeft de heilige Geest dan goed werk geleverd zodat de kardinalen in eer en geweten hebben gekozen voor iemand die nodig is voor de Kerk in onze tijd. Zoniet, dan zal de heilige Geest nog wat overuren moeten maken om ons een goede paus te schenken.
Moge paus Franciscus nu rusten in Gods vrede!
Jan Verheyen, pastoor
