Pastorale Eenheid H. Gummarus & Z. Beatrijs Lier

De twaalf apostelen, Klooster Montserrat, Spanje

Geloofsbelijdenis

icon-icon-artikel

Gepubliceerd op woensdag 27 september 2023 - 10:26

De geloofsbelijdenis of Credo geeft op kernachtige manier weer wat de inhoud is van ons geloof als christen. 'Credo' betekent letterlijk 'Ik geloof'. Het is de samenvatting van het geloof dat alom gekend is en ook in de liturgie haar plaats heeft. Het heeft zijn vaste plaats gekregen in de initiatiesacramenten: doopsel, vormsel en eucharistie. We zeggen het rechtstaande hardop in de zondagsviering. Mooier nog als het Credo gezongen wordt in het Nederlands en zelfs in het Gregoriaans, wat een internationale uitstraling heeft. De meesten onder ons kennen de tekst vanbuiten, maar voor heel wat mensen is het toch een vreemde tekst. Daarom dit artikel over onze geloofsbelijdenis.

Twee Credo's
In feite kent de Kerk twee teksten die zij aanvaardt als Credo. Het gaat enerzijds om de 'korte' belijdenis of het 'Symbolum van de Apostelen' of 'Apostolische Geloofsbelijdenis' die we meestal zeggen in de zondagsviering. Deze benaming geeft heel goed weer dat ons geloof steunt op het getuigenis van de apostelen, al gaat de tekst van de Apostolische Geloofsbelijdenis niet woordelijk terug op de apostelen.

Deze geloofsbelijdenis kwam tot stand tussen de tweede en de negende eeuw en werd gebruikt in belangrijke christelijke centra zoals Rome, Caesarea en Antiochië. We noemden die geloofsbelijdenis ook de 'Twaalf artikelen van het geloof' naar de legende die verhaalt dat de apostelen samenkwamen in Jeruzalem voor het samenstellen van een geloofsbelijdenis. In deze legende zou elke apostel namelijk één artikel gemaakt hebben.

Anderzijds hebben we de 'lange' geloofsbelijdenis, de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel. Deze geloofsbelijdenis werd vormgegeven en bevestigd in de oecumenische concilies van Nicea (325) en Constantinopel (381).

Het concilie van Nicea werd samengeroepen door keizer Constantijn en veroordeelde het arianisme als een ketterij. Het arianisme verkondigde namelijk dat Jezus niet gelijk was aan God, maar ondergeschikt was. Met het concilie van Nicea benadrukte men in de geloofsbelijdenis die hieruit voortkwam, dat Jezus 'één in wezen met de Vader is' geboren (uit de Vader) en dus 'niet geschapen'. Het concilie van Constantinopel bevestigde het Credo van Nicea en breidde dit nog verder uit: men erkende dat de Geest van dezelfde substantie was als de Vader en de Zoon. Zo werd de Triniteit officieel vastgelegd. Hierbij moet worden opgemerkt dat in de 11de eeuw het 'filioque' ('én de Zoon') werd toegevoegd aan het Credo: de Geest kwam voort uit 'de Vader en de Zoon', wat zorgde voor een schisma tussen de westerse en oosterse Kerk in 1054.

Onze geloofsbelijdenis draagt dus de sporen van de zoektocht van de eerste Kerk om haar geloof te verhelderen. Meerdere concilies hebben herhaaldelijk geschaafd aan de formulering totdat de hele Kerk er zich in kon herkennen. De credo's fungeerden in die zin als verbindingsteken onder christenen: ze vormen de neerslag van de gezamenlijke geloofservaring van alle christenen. Het credo van Nicea en Constantinopel is in feite het enige echte oecumenische credo van de christenheid omdat het – op een paar details na – ook door de oosterse kerken erkend en gebruikt wordt, wat niet het geval is met het Symbolum.

Eerbiedwaardig
De beide teksten zijn dus zeer oud. Reeds in het Nieuwe Testament vinden we korte en kernachtige formuleringen van de geloofsinhoud (bijvoorbeeld Rom. 1, 3-4, 10, 9; Gal. 2, 20; 1 Kor. 15, 3-5). Deze vormen de voorlopers voor onze Credo's. De oudst bewaard gebleven schriftelijke weergave van de geloofsbelijdenis vinden we bij Hippolytus van Rome (ca. 215). Maar het staat vast dat Hippolytus zich baseert op een vorm die veel ouder is en die thuishoort in de doopliturgie. De doopkandidaten (catechumenen) werden tijdens de catechese vertrouwd gemaakt met het geloof in God als Vader, Zoon en heilige Geest. Reeds vanaf het begin en tot op vandaag bevat de liturgie van het doopsel een plechtig moment waarin de dopeling en de (peet)ouders hun geloof belijden. De voorganger stelt hiertoe drie vragen: "Geloof je in God, de Vader? Geloof je in de Zoon? Geloof je in de heilige Geest?" De dopeling of de (peet) ouders antwoorden hierop telkens met 'credo', 'ik geloof'.

H. Drievuldigheid - baroksculptuur in de H. Drievuldigheidskerk, Assling, Oost-Tirol

Vader, Zoon en Geest
Deze drie doopvragen bepalen tot op vandaag de structuur van onze geloofsbelijdenis. Eerst spreken we ons vertrouwen uit in de Vader die Schepper is van al wat leeft. Daarna gaat het Credo in op de grote thema's van de Zoon: Hij is mens geworden, Hij is gekruisigd, gestorven en begraven. Hij is de derde dag verrezen en in de heerlijkheid van God opgenomen. Tenslotte wordt de levengevende Geest en zijn werking ter sprake gebracht: Hij is aan het werk in de Kerk en de sacramenten. Dankzij de Geest mogen mensen hopen op de verrijzenis en het eeuwige leven.

Engagement
Tijdens de zondagse eucharistieviering belijden christenen plechtig hun geloof. Na het beluisteren van het Woord van God in de lezingen en de verklaring ervan in de homilie kunnen we van harte zeggen: 'Heer, nu ik U beter heb leren kennen, schenk ik U mijn vertrouwen: Ik geloof!' De Geloofsbelijdenis uitspreken is dan helemaal niet meer het 'opzeggen' van een catechismusles of het blind instemmen met oude woorden. Het is veel meer het uitspreken van een engagement, een belijdenis in de rijke zin van het woord. Ik ben er ten volle in betrokken: 'Ja, ik geloof, Heer!' Ik geef mijn vertrouwen aan U, liefdevolle Vader die bekommerd is om mij; ik vertrouw mij toe aan U, Christus, die ons bestaan is komen delen tot het uiterste toe; ik geloof in U, Geest, die mij bezielt en enthousiast maakt.

Het geloof van de Kerk
Met de geloofsbelijdenis reikt de Kerk ons woorden aan om ons persoonlijk geloof te verrijken. We worden uitgenodigd om in te treden in het geloof van de Kerk en precies dat verbindt ons met medechristenen uit verleden, heden en toekomst. Tegelijkertijd scharen we ons 'met geheel ons hart, geheel onze ziel, geheel ons verstand en al onze krachten' achter de God die we Vader, Zoon en Geest noemen. Het is dan ook zeer passend om het Credo tijdens de zondagse eucharistieviering zo mogelijk plechtig en rechtstaand te zingen. In die context is de geloofsbelijdenis immers een gebed van vertrouwen in en overgave aan de God die 'voor ons mensen en omwille van ons heil' mens is geworden. Hij is ons vertrouwen meer dan waard.

Met dit artikel hoop ik dan ook dat we ons Credo (Ik geloof) volmondig kunnen zeggen of zingen als één geloofsgemeenschap. Gaan we daar samen voor!

Jan Verheyen, pastoor-deken