We zijn half november, de maand van herdenken. Eergisteren de slachtoffers van beide wereldoorlogen en begin november herdachten we in onze parochiegemeenschappen de overledenen waarvan we het voorbij jaar afscheid namen. Vele van deze uitvaarten werden voorgegaan door gemandateerde uitvaartvoorgangers. Ja, naast de pastores (priester, diaken, parochie-assistenten) hebben we het geluk dat een aantal 'leken' zich ook geëngageerd én bekwaamd hebben om voor te gaan in uitvaarten. Zij hebben daartoe de nodige opleiding gekregen en werden door onze bisschop gemandateerd voor zes jaar, verlengbaar tot maximum hun 80ste verjaardag. Gevraagd naar hun ervaringen, kreeg ik van Roger, Gert, Danny, Marc, Geert en Bruno mooie getuigenissen op papier. Ik probeer daar een aantal elementen uit te halen en hieronder weer te geven.
Hoe het begon?
Roger: Begin 2011 nodigde de bisschop leken uit om zich te engageren in het voorgaan van kerkelijke uitvaarten. Dat sprak me enorm aan, temeer omdat ik er een manier in zag om de plaatselijke gemeenschap een dienst te bewijzen. Ik vind het belangrijk dat alle hoogtepunten in het leven van een mens gevierd en herdacht kunnen worden in zijn vertrouwde omgeving waarmee hij zich jarenlang verbonden weet of wist.
Gert: Via mijn christelijke opvoeding voelde ik mij enorm aangesproken en geraakt door het Evangelie. De blijde boodschap spoorde mij aan en deed in mij het verlangen groeien om de 'gekwetste' medemens nabij te zijn. Vanuit mijn ervaring als verpleegkundige kon ik zieken, gekwetsten en stervende medemens nabij zijn. Doch kwam hier vaak abrupt een einde aan. En de familie dan? vroeg ik mij dan bij mezelf af. Aangenaam verrast was ik toen ik gevraagd werd door de parochiepriester om een opleiding te volgen als niet gewijde, getrouwde man. Dit om als gemandateerde voor te mogen gaan in gebed bij kerkelijke uitvaarten.
Marc: Mijn eerste praktijkervaring situeerde zich tijdens weekvieringen en het voorgaan in gebed tijdens de sterke tijden. Na de eeuwwisseling kwamen de weekendvieringen met de eerste preekervaringen erbij. Het voorgaan in uitvaartdiensten was dan ook een logische volgende stap. De opleiding aan het TPC gaf ons kennis, richtlijnen en aandachtspunten mee. Maar het waren vooral de gedeelde praktijkervaringen van een aantal voorgangers die me zijn bijgebleven.
Wat vinden uitvaartvoorgangers belangrijk?
Danny: Voorgaan in een uitvaart doet mij telkens teruggaan naar de woorden van Jezus zelf. En dan kom ik terecht bij het verhaal van de Emmaüsgangers. Ook daar is alles plots anders door de dood van Jezus, de leerlingen zoeken houvast. Ze ontmoeten een 'onbekende' die samen met hen nieuwe wegen gaat, nieuwe wegen die Leven geven. Tijdens een uitvaart zijn we met familie en vrienden verenigd rond de geliefde. Ook al is onze blik vertroebeld, we geloven dat Jezus met ons meeloopt.
Geert: Een viering moet mensen sterker maken, hoopvoller om nadien hun weg, met een lege plaats aan hun zijde, verder te gaan. God wil mensen dat duwtje in de rug geven, op het moment dat ze liever zouden blijven stilstaan ... en dat mag ik verwoorden doorheen de viering. Dat is een enorm verschil tussen burgerlijke diensten en kerkelijke vieringen ... De termen spreken voor zich: een burgerlijke dienst brengt eer aan de overledene, herinnert hem of haar, vaak voorzien van technische mogelijkheden die in een aula voorhanden zijn zoals foto’s, film, enz. Dat is voor heel veel mensen enorm zinvol ... even stilstaan bij het leven van een dierbare ... Voor heel veel mensen is een uitvaartdienst achteruit kijken ... hoe iemand was, wat hij of zij verwezenlijkt heeft, ... In een wereld waarin het hier-nu-maals veel belangrijker is dan het hier-na-maals is het logisch dat afscheid op die manier beleefd wordt. Ook onze vieringen in de kerk rond het afscheid van een dierbare, zal voor een groot deel bestaan uit her-inner-ingen. Denken we aan het lied 'dood ben ik pas als jij me bent vergeten' waarin uitgedrukt wordt dat mensen her-inner-en heel belangrijk is. Het is een taal die iedereen verstaat. Tegelijk is het enorm hard, want hoe vaak merk je niet dat mensen 'snel' vergeten worden. Een wandeling op het kerkhof leert ons dat sommige graven enkel met Allerzielen en Allerheiligen bezocht en verzorgd worden ... soms zelfs op die momenten niet. Mensen vergeten zo gauw. Voor ons, christenen, is er echter Iemand die nooit vergeet. We zijn immers Zijn beeld, we zijn verstrengeld in Hem. Zijn Liefde is niet aan tijd of ruimte gebonden! We kunnen niet dood zijn, want Zijn Liefde is eeuwig! Zo graag ziet Hij ieder van ons, dat Hij niemand naast Zijn hand laat vallen. Het is onze beeldtaal om te zeggen dat in onze kerkelijke vieringen een dimensie extra opduikt ... we herinneren niet alleen de persoon hoe hij of zij was, we drukken ook ons geloof en onze hoop uit hoe hij of zij zal zijn: anders, opgenomen in totale Liefde, zonder angst of pijn ...
Gert: In momenten van verdriet mensen mogen opvangen, nabij zijn, en door bij hen aanwezig te zijn, te luisteren en met helende woorden hen te 'dragen' doorheen hun verdriet ervaar ik vaak als heel intens. Ik hoor vaak en merk dat ook dat heel veel mensen niet meer praktiserend gelovig zijn en toch intens als het ware geraakt worden door het gebeuren, de rituelen en vooral door de boodschap die weerklinkt tijdens de dienst. We hebben als leerlingen van Jezus immers een prachtige, hoopvolle boodschap meegekregen! En waar het hart van vol is ... inderdaad!
Marc: Het voorgaan in uitvaartdiensten biedt ons wel telkens unieke kansen om mensen, in moeilijke omstandigheden, kennis te laten maken met een warme nabije kerk. Luisteren naar hun verhaal, hun wensen, hun verdriet, hun kijk op geloof en kerk. Afspraken maken over teksten, eigen inbreng, muziek ... En dan thuis met dit alles aan de slag. Telkens die uitdaging om onze boodschap van geloof, hoop en liefde te matchen met hun verhaal en wensen. Het is tijdrovend. Maar als je dan, samen met de nabestaanden, komt tot een viering die ondanks alle pijn deugd heeft gedaan, geeft je dat energie om verder te doen.
Het contact met de familie
Marc: En een eerste rouwgesprek, als voorbereiding op een uitvaartdienst, is toch wel wat stressen. Omdat luisteren, het voeren van slecht nieuws gesprekken en het zoeken naar oplossingen/compromissen tot mijn jobinhoud behoren, had ik een streepje voor. Voor hen die dat niet gewend zijn, is het een hele boterham.
Bruno: Telkens als ik een overlijdensmelding ontvang, is mijn eerste zorg zo vlug mogelijk als het kan de familie te contacteren voor het rouwgesprek. Indien mogelijk de dag nadien al zodat ik achteraf mijn andere tijd kan indelen tot aan de uitvaartdag. Ik vind dat heel belangrijk. Wie bij dat gesprek aanwezig is, laat ik over aan de nabestaanden zelf. Ik overloop met hen het leven van hun geliefde, van bij de geboorte tot aan het einde. Ik laat hen voluit praten en luister aandachtig. Wanneer het gesprek wat stokt, stel ik zo mogelijk directe vragen. Inmiddels noteer ik ook regelmatig. Ook al schrijf ik veel, dan nog maak ik de homilie vlug nadien terwijl de inhoud van het gesprek dan nog fris in het geheugen is. De plechtigheid zelf kan later opgesteld worden. Nadien volgt dan de bespreking van de uitvaartdienst. Wij bekijken dan samen het ganse verloop vanaf het begin tot de uittrede.
Geert: Als je de uitvaart van een jongere voorgaat (wat jammer genoeg al geregeld voorgekomen is), moet je je natuurlijk in je taal aanpassen aan de mensen die in de kerk zijn: beeldspraak zal dan anders klinken dan wanneer je bijv. de uitvaartliturgie van een hoogbejaard iemand voorgaat. Daarom is het rouwbezoek vooraf zo belangrijk; ik probeer er heel veel tijd voor uit te trekken, soms zelfs twee of meer bezoeken vooraf, zeker als het gaat om een uitvaart van een jongere waarbij vele vrienden 'iets' willen zeggen ... Je moet dan vooral vermijden dat alles te vaak herhaald wordt, want dan wordt het té zwaar ... doseren is hierin enorm belangrijk. Met gerichte vragen (ook expliciet naar geloofsbeleving) kom je al een heel eind ... ik noteer alles wat mensen zeggen en luister ook naar wat ze tussen de regels zeggen ... Vaak komt er dan een aanknopingspunt met het evangelie of de lezingen ... Het valt me wel op dat hoe langer hoe minder mensen vertrouwd zijn met de bijbelse verhalen. Het is een kans om ze als nieuw en fris terug binnen te brengen ... Het vraagt echter dat je als gebedsleider geregeld zelf de Bijbel ter hand neemt om ook de niet zo bekende verhalen te lezen.
Nog iets bijzonders mee te geven ...
Danny: Net voor het begin van de uitvaart maak ik het altijd stil voor persoonlijk gebed. Gebed om ons hart brandend te laten zijn als de Heer met ons spreekt. Gebed om woorden van verbinding te kunnen spreken, verwijzend naar de Verrezene. Samen op weg naar Emmaüs.
Marc: 'Ga daar staan waar de mensen staan, en vertrek van daar', dat was de boodschap van een ervaren voorganger tijdens onze opleiding. Iets wat ik nooit zal vergeten. Want iedere mens is uniek en afscheid nemen kan je maar één keer.
Geert: Ik ben bijzonder dankbaar dat ik mijn talenten mag ten dienste stellen om mensen en God dichter bij elkaar te brengen in liturgie, in de hoop dat mensen hierdoor gesterkt worden om de moeilijke periode van verdriet en afscheid door te komen. Als ik een klein laagje zalf mag aanbrengen op de diepe wonde van verscheurd zijn van verdriet, in Gods naam, hoop ik, een steentje verlegd te hebben in de rivier die verfrissend water brengt in de woestenij van uitzichtloosheid, twijfel en onmacht!
Roger: In onze parochie(s) zijn de meeste mensen het al bijna 15 jaar gewend dat een leek voorgaat, zowel in uitvaarten als in woord- en communievieringen. Bij een overlijden zijn zij zelfs blij en dankbaar dat een bekende uit de omgeving een eindje met hen op weg gaat in hun verdriet. Dat overvleugelt de droefenis enigszins en sterkt me om het ingeslagen pad verder te bewandelen, met de hulp van Gods Geest en de mensen zelf. Negatieve reacties zijn me tot dusver nog niet ter ore gekomen.
Gert: Als ook eens de dienst in de kerk en gebed op het kerkhof achter de rug is, overvalt mij steeds het gevoel van dankbaarheid! Dankbaarheid naar God, naar mijn collega's, naar de begrafenisondernemers, naar de nabestaanden toe ... dat ik met deze mensen mee op weg mocht gaan!
Dit zijn slechts fragmenten van wat onze uitvaartvoorgangers op papier hebben gezet. Ik heb me moeten beperken met een aantal uitspraken. Ik heb bij het lezen mogen ervaren dat ze allen dankbaar zijn om dit bijzonder dienstwerk aan onze geloofsgemeenschappen te mogen doen. Ik ben hen op mijn beurt heel dankbaar dat ze dit engagement willen opnemen. Zij zijn een verrijking voor onze kerkgemeenschap. En ik verontschuldig me bij hen dat niet alles wat ze neergeschreven hebben aan bod is kunnen komen. Het artikel zal nu al te lang zijn ...
Jan Verheyen, pastoor-deken
