Weergave van het interview door Mia Lamaire met zuster Jeanne Devos op 6 maart 2018, tijdens de vastenconferentie, georganiseerd door de pastorale zone Sjalom Boutersem.
Op 23 jaar besluit je in het klooster te gaan. Wat trok je in het kloosterleven aan?
Eigenlijk was het missie dat me sterk aansprak, niet zozeer het kloosterleven. Ik wou naar India als missionaris om de blijde boodschap te verkondigen, niet om zieltjes te winnen maar om te werken met en bij de meest kwetsbaren. De Jacht als missiecongregatie was toen de zekere weg om dat te doen.
5 jaar later vertrok je als 28-jarige zuster van de Jacht naar India. Kon je daar zomaar naartoe? In hoeverre was je voorbereid op wat je daar zou zien?
India was het land waar ik naar toe wou al van toen ik 12 jaar was. Het mystieke in India trok me aan en toen ik er naar toe wilde was het heel moeilijk om een visum te krijgen. Met een diploma waarmee ik les kon geven aan doven ben ik India binnen geraakt. Ik was tijdens het noviciaat en alle mogelijke hulp wel degelijk geïnformeerd maar toch niet echt voorbereid op wat ik zou zien .
Wat heeft je bij je aankomst in India het meest getroffen en je in beweging gezet?
Om te beginnen werd ik getroffen door de schoonheid van het Indische volk. Het beeld bijvoorbeeld van een moeder met 2 beeldschone slapende kinderen op een nachttrein; we dachten dat we dat nooit meer zouden zien en namen zoveel mogelijk foto's.
Toen ik in de doven-en blindenschool aankwam, kreeg ik van alle zusters en kinderen een warm, ongecompliceerd en puur welkom. Ik had direct het gevoel 'hier zit ik goed' en ik ben nu nog altijd blij dat ik daar heb kunnen werken.
Al vlug ontdekte ik natuurlijk ook de armoede, de slums, en vooral de vele mensen die niet mochten leven...
Waarom heb je je gefocust op huisslaven en meer bepaald op vrouwen en kinderen?
In India zijn er 3 vormen van slavernij: seksslaven, schuldslaven (slaven die moeten werken omdat ze geleend hebben en met hun loon betalen ze de rente af maar ze kunnen nooit hun schuld afbetalen) en huisslaven.
De huisslaven, meestal vrouwen en (heel) jonge kinderen waren een heel kwetsbare groep. Naast de financiële uitbuiting was er ook fysiek geweld en seksueel misbruik. Het werd al vlug duidelijk dat ik mij op de meest uitgebuite, kansloze en vaak onmondige vrouwen moest concentreren. Ik heb mij dan ook geconcentreerd op één doel nl. de huisarbeiders om echt tot het uiterste te kunnen gaan.
Je eigen bewogen zijn heeft een hele grote beweging op gang gebracht; kun je kort de belangrijkste stappen in het ontstaan van 'National Domestic Workers Movement' toelichten?
Het werd een lange weg. Een eerste stap was in 1966 de oprichting van de 1e nationale studentenbeweging YCS/YSM =Young Christian Students /Young Students Movement. Daaruit groeide in 1971 'Young student Movement for Development'; een studentenbeweging van afgestudeerden die zich als vrijwilligers maatschappelijk wilden inzetten. Samen met de studenten trokken we naar oorlogsgebieden, de vluchtelingenkampen, overstromingsgebieden. En overal zagen we dat vrouwen en kinderen altijd de grootste slachtoffers zijn. Ik wilde voor deze mensen opkomen en voor hen iets doen. Ook de voortdurende en onderlinge aanmoedigingen en bezinning rond missie vandaag in ICM evolueerde naar volksbewegingen en bevrijding van de armsten. Dat was ook gedragen door de bevrijdingstheologie.
Later luisterde ik naar de verhalen van enkele vrouwen over hun hongerige kinderen. Ik luisterde, probeerde te begrijpen, was diep geraakt en ontdekte een kracht en creativiteit die hen bijvoorbeeld deed zoeken naar manieren om hun kinderen naar school te krijgen.
De ontmoeting met de 13-jarige Sangita was dan het moment om in actie te schieten. Sangita was verkracht, zwanger van haar huisbaas en geaborteerd zonder te weten wat er gaande was, zonder enige steun van een volwassene. Het werd dringend tijd om iets te ondernemen voor al die kwetsbare vrouwen en kinderen. In 1985 werd dan de NDWM( National Domestic Workers Movement, nationale beweging voor huisarbeiders) opgericht.
Wat zijn de 3 belangrijke pijlers van de beweging die ondertussen zo'n 2 miljoen leden telt?
Samenkomen, ervaringen delen en je eigenwaarde ontdekken, daar begint het mee. Waardig werk en waarde van iedere vrouw en kind
Een volgende stap is het opkomen voor rechten; arbeidsrechten en mensenrechten want huisarbeid was in India niet erkend als arbeid. Op papier bestaan de huisarbeidsters niet!
Als 3e pijler is er het empowerment: de vrouwen de informatie, de middelen en de kracht geven om hen te leren voor zichzelf op te komen.
En steeds voor ogen houden dat wat jij niet kunt, een ander misschien wel kan en samen kun je een hele beweging op gang brengen en op gang houden!
Zo'n beweging kun je niet in je eentje runnen; je hebt veel steun gekregen van de congregatie en samengewerkt o.a met de de Katholieke Universiteit Leuven en met Peter Adriaenssens. Kun je daar iets meer over vertellen?
Toen ik meer en meer in contact kwam met zwaar getraumatiseerde kinderen heb ik advies gezocht bij P. Adriaensens die regelmatig belde met raad. We hebben nadien met steun van de universiteit een 'transit shelter home' opgericht om kinderen tijd te geven te verwerken wat ze hebben meegemaakt. KULeuven heeft toen het kinderrechtenfonds –Jeanne Devos – opgericht met Prof Adriaenssens als voorzitter. Later is de kinderrechtenbeweging CRM ( Child Rights Movement ) ontstaan voor kinderen die nog tijdelijk in kinderarbeid zijn, als een overgang van arbeid naar scholing.
Als Jeanne vertelt hoe kinderen elkaar stimuleren om naar school te gaan en zeggen ' Ik ga naar school, dat is mijn recht' glundert ze helemaal.
Wat was/is de invloed van die hele beweging op de internationale arbeidsregelgeving?
In 2011 werd in Genève Conventie 189 ‘waardig werk voor huisarbeiders’ goedgekeurd door de I.L.O (International Labour Organisation = internationale arbeidersorganisatie). Dit was enorm belangrijk omdat huisarbeidsters nu uit slavernij kwamen en mensen zonder naam en stem nu een legaal statuut kregen en meetelden. Het werd gestemd door 183 landen.
Wat is voor jou fundamenteel in de strijd tegen onrecht?
Je moet niet vertrekken vanuit een theorie of ideologie. Je moet de mensen graag zien en werken vanuit en met de basis, je moet luisteren naar hun verhalen, welke oplossingen zij zien en je moet ook de wolven (lees: elke vorm van uitbuiting) op je weg kennen. Het helpt met te vertrekken vanuit mensenrechten en waardering voor ieder. Niet elke huisbaas is slecht, sommigen willen zelfs tijdelijk voor een mishandeld kind zorgen, anderen stappen mee op in onze betogingen tegen kindslaven. Maar er zijn er ook die de kinderen misbruiken.
Ben je ooit bang geweest?
Ik ben ooit een paar weken moeten onderduiken en ik werd wel eens bedreigd met de woorden: 'pas op met je Vespa in de drukke straten van Mumbai, een ongeluk is vlug gebeurd.' Ik ben ook eens aangehouden en beschuldigd van kinderhandel omdat we een kind bij een werkgever hadden weggehaald. Het hoorde erbij, maar het heeft me er niet van weerhouden verder te doen.
Je geloof zal ongetwijfeld ook een drijvende kracht zijn voor je werk. In India leerde je de rijkdom kennen van het hindoeïsme en boeddhisme; je werkte samen met Hindoes, Parsies, Moslims, Joden en Christenen. Wat heeft dat bij jou teweeg gebracht, hoe heeft dat je visie omtrent God en geloven beïnvloed?
Ik heb een ruime, open kijk op godsdienst gekregen. Ik heb mogen ervaren dat God, het goddelijke in het diepste van jezelf te vinden is. God is begaan is met mensen en voor Hem is niets belangrijker dan de waarde van elke mens. God moet je niet noodzakelijk zoeken in een kerk. Hij is zeker ook te vinden in de mensen rondom je, vooral in de meest kwetsbaren en minst weerbaren.
De verschillende godsdiensten hebben andere woorden hebben om wat ons overstijgt te benoemen. Zo was er eens een gesprek vertelt Jeanne, rond de vaststelling dat bepaalde dingen precies op het juiste moment gebeurden en alles netjes op zijn pootjes viel. De Voorzienigheid noemen wij het. Parsi spreken van het Vuur dat niet dooft en de Hindoes van de Energie die alles doordringt.
En dan het verhaal van de zwaar gefolterde Kavita die ze 's nachts gingen weghalen. Toen Kavita ons zag zei ze: ' Ik wist dat je zou komen'.
Wie zijn/waren jouw inspiratiebronnen, jouw voorbeelden?
Pater Damiaan die met en tussen zijn melaatsen een heel concreet doel had en er consequent voor gegaan is; ook kardinaal Jozef Cardijn met zijn 'zien, oordelen en handelen' was een belangrijk voorbeeld. Maar mijn ouders, mijn opvoeding, mijn thuis hebben de kiem gelegd van mijn later engagement!
De bijbelpassages die haar geraakt en gedreven hebben zijn legio. De rood gekleurde passages in haar bijbel verwijzen naar de waardigheid van iedere persoon, de blauwe passages gaan allemaal over het sociale.
Voor moeder Theresa heeft Jeanne veel respect omwille van haar consequente inzet voor de zieken en stervenden. Moeder Theresa oordeelde niet en begon haar werk voor stervenden. Ik oordeel wel zegt Jeanne en wil vrouwen en kinderen, mensen een waardig leven geven door ze samen te brengen en te zoeken naar manieren om op te komen voor hun rechten.
In 2000 kreeg je een eredoctoraat aan de KUL en in 2005 werd je samen met 999 andere vrouwen genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede?
Dit was een enorme erkenning van het belang van ons werk, van de beweging. Daardoor werd het probleem van huisslavernij officieel aan het licht gebracht en erkend en kregen kinderen in huisarbeid en huisarbeiders een identiteit.
Tussen India en België is er een wereld van verschil. Wat mis je hier in vergelijking met India?
Ik mis mensen rondom mij. In India ben je nooit alleen, hier ontmoet je geen mensen bijvoorbeeld bij het opstappen op de bus. Je hoeft de buschauffeur niet eens aan te spreken. Het individualisme is groot.
Je reageerde ontgoocheld toen je in december 2017 hoorde van het plan van de federale regering om mensen onbelast te laten bijklussen. Wat maakte je bedroefd?
Het voorstel sloot de zwaksten weer uit; werkzoekenden, werklozen, de vluchtelingen, de mensen die OCMW steun krijgen…. Het had vele onduidelijkheden die nog moesten bijgewerkt worden en vroeg voor meer tijd en verduidelijking.
Het voluntariaat, vrijwilligerswerk komt op de helling te staan. De erkenning en reglementering van huisarbeid als arbeid sinds de conventie 189, kwam op losse schroeven te staan. Bovendien is er geen overleg geweest met de basis, geen dialoog met alle betrokken partijen. Mijn ervaring is dat het kan als we willen luisteren naar mekaar: werkgevers, werknemers, en de mensen die beslissingen nemen.
De strijd voor waardigheid en rechten voor huisarbeiders ingezet met de Conventie 189 'Waardig werk voor huisarbeiders' in 2011 dreigt ondergraven te worden en te belanden in oneerlijke concurrentie.
Op de vraag wat wij hier in België kunnen doen voor haar werk is het antwoord heel duidelijk:
De 218 personeelsleden in de NDWM moeten betaald worden, de transit shelterhomes voor kinderen vragen zorg en goede aanpak en daar is uiteraard geld voor nodig. Financiële steun is altijd welkom.
Maar is het vooral haar vraag om aandacht en zorg voor de vluchtelingen die blijft doorklinken. 5000 kinderen van vluchtelingen zijn vermist en wat hoor je ervan in de media? We krijgen de indruk dat we in Europa overspoeld worden door vluchtelingen maar ken je de aantallen die naar Libanon, Jordanië, Turkije... gevlucht zijn?
We moeten niet naar India trekken om op te komen voor de kwetsbare medemens, het getraumatiseerde vluchtelingenkind, de mens zonder papieren, zonder waardigheid, zonder werk, de eenzame ouderen....
Laten we hier op de plek waar we staan, samen doen wat we kunnen om stem te geven aan wie niet meetelt. In je eentje kan je niets veranderen maar samen kan een hele beweging ontstaan.
De beweging in India is in goede handen. Sister Jeanne heeft via 'whats-app' geregeld contact met sister Christie, die nu de beweging leidt. Ook al is Jeanne niet meer fysiek in India, ze is en blijft verbonden met de beweging. En waar ze kan blijft ze meewerken om zoveel mogelijk kinderen kans te geven op een waardig leven zodat ze ten volle kunnen leven.
Sister Jeanne, jij hebt je naam alle eer aangedaan want Jeanne betekent ‘leven’. Je geloof in de kracht van het samen werken vanuit de basis heeft zovele mensen hoop en nieuw leven gebracht.
'Tel je blessings, je zegeningen elke avond en je zult verwonderd zijn en dankbaar' is één van je vele lijfspreuken.
Jouw aanwezigheid vanavond was voor ons zeker een gezegend moment en wij zijn je dan ook ontzettend dankbaar dat je hier bij ons was met je verhaal van liefde en respect voor de meest kwetsbaren en minst weerbaren in India.
Na het interview genoten de aanwezigen van een lekker drankje, aangeboden door de pastorale zone. De bediening verliep vlot dank zij Annie en Gust.
Mia Lamaire
Foto's: Guido Dumon
