Aan verfilmingen van de Apocalyps ontbreekt het niet. Michael Bay’s Armageddon, waarin enkele durvers een op de aarde aanstormende planeet proberen te vernietigen, spreekt na vele jaren nog altijd tot de verbeelding. Geen betere antithese of antidotum van of tegen dat spektakelstuk dan Melancholia van Lars Von Trier. Inderdaad, de film die in Cannes wegens de verkeerde redenen — de onnozele Hitler-uitspraken van een zich in zijn woorden verslikkende regisseur — opviel.
Geen grootse plannen
De titel van Von Triers film is tevens de naam van de planeet die op de aarde afstormt. Maar in tegenstelling tot in Armagaddon worden er geen grootse plannen gesmeed om Melancholia te vernietigen.
In plaats van superhelden, krijgen we gewone mensen te zien.
Grandioze inleiding
Twee zussen, Justine en Claire, komen op het voorplan en ze krijgen ieder afzonderlijk een filmhoofdstuk toebedeeld. Maar vooraleer zij aan bod komen, verwent Von Trier ons met een grandioze inleiding.
Terwijl Melancholia en de Aarde op ramkoers zitten, verstilt het leven op aarde.
Er vallen vogels uit de lucht, een bruid zoekt haar weg tussen dreigende bomen en planten, een paard valt en probeert recht te kruipen. Er is duidelijk een nachtmerrieachtige kosmische ramp op komst, en dat op de tonen van Richard Wagners Tristan en Isolde.
In beeldenpracht steekt Von Trier zijn onovertroffen collega Stanley Kubrick eventjes naar de kroon.
Schone schijn
Daarna schakelt hij over naar Justine, die samen met haar man te laat komt op haar eigen huwelijksfeest. Een ritueel dat bij haar vlug de schone schijn verliest. Justine weet wellicht wat de wereld te wachten staat en laat alle remmen los.
Na het feest komt Claire met haar man en zoontje op de voorgrond. Haar angst is meer existentieel dan bij Justine en de regisseur maakt die ook tastbaarder.
Terwijl Justine zich overgeeft en zich laat overweldigen door het naderende onheil, zoekt Claire naar een uitweg.
Ze vertrouwt op de geleerden die beweren dat Melancholia rakelings langs de aarde zal scheren en hoopt dat we, in tegenstelling tot wat verschillende personages beweren, niet alleen zijn. Dat er van waar dan ook nog redding komt. En vooral dat er op de aarde meer is dan het kwade.
Spirituele vragen
Net zoals Tree of Life roept Melancholia filosofische, morele en spirituele vragen op. Von Trier heeft het over geluk, over goedheid, het kwade en hekelt bepaalde maatschappelijke toestanden. In tegenstelling tot Terence Malik is Von Trier oppervlakkiger en vooral pessimistischer. Als het hier zo slecht is, waarom dan treuren als alles naar de vaantjes gaat?
Toch lijkt zelfs Justine voor een uitweg te zorgen. Als het zoontje van Claire echt bang wordt van wat er hem te wachten staat, geeft zij een antwoord dat je gegarandeerd kippenvel bezorgt.
Levenspijn
Volgens Von Triers Zweedse collega Ingmar Bergman is er tussen geboorte en dood alleen een kort tussenspel vol pijn. Von Trier lijkt dat te beamen. Maar met zijn soms grandioze cinematografische spektakel neemt hij een stukje levenspijn weg. Of hij verzacht ze. Met schoonheid.
Raf Butstraen in Tertio nr. 600 (2011)
'Melancholia' is op vrijdag 30 juni om 21.15u te zien op Canvas.
