Op de bres voor collegialiteit

De ontmoeting die paus Franciscus straks op de middag, plaatselijke tijd, heeft in de kathedraal van Washington met zo’n driehonderd lokale bisschoppen behoort tot de delicaatste onderdelen van zijn bezoek aan de Verenigde Staten. Velen zetten in de voorbije jaren in hun verkondiging van de kerkelijke ethische standpunten sterk in op de zuiverheid van de leer. Zelfs als daardoor vergiffenis en barmhartigheid in de verdrukking kwamen. De heel andere toon die deze paus daarover aanslaat, kan bij die kerkleiders op maar matig begrip rekenen. En sowieso is de verhouding tussen de bisschop van Rome en zijn collega’s elders in de wereld een delicate evenwichtsoefening. 

Want het is niet omdat de paus de bisschoppen benoemt, dat ze zijn juridische ondergeschikten zijn die slechts de Romeinse besluiten hebben uit te voeren. Dat was de zienswijze die sinds het Eerste Vaticaanse Concilie (1870) opgang maakte, maar waar de concilievaders van Vaticanum II (1962-1965) fundamenteel mee braken toen ze de kerk niet langer als een juridische entiteit gingen verstaan, maar in de eerste plaats als een sacrament dat naar Gods liefde verwijst. In de hiërarchische ordening van de kerk werd dat nieuwe zelfverstaan doorgetrokken in het verleggen van het zwaartepunt naar de bisschopswijding. Lumen Gentium, een van de belangrijkste documenten van het  jongste Concilie, beschouwt ondubbelzinnig elke bisschop krachtens zijn wijding als  “plaatsbekleder en afgezant van Christus”  en niet  “als loutere plaatsvervanger van de pausen”  (LG 3,10). De bisschop heeft het volle gezag in het eigen bisdom. En samen met zijn collega’s deelt hij in de verantwoordelijkheid voor de universele kerk. Zij het altijd in gemeenschap met en onder de leiding van de opvolger van Petrus  “en met behoud van diens primaat over allen, herders zowel als gelovigen”  (LG 3,5).  “Never Peter without the Eleven, never the Eleven without Peter”, zoals het klassiek luidt.

Vijftig jaar na Vaticanum II blijft de kerk erg worstelen met die subtiel geformuleerde collegialiteit. Rome trok in de voorbije decennia zelfs weer voluit de kaart van een centralistisch gestuurd en uniform opgelegd kerkmodel. Van reële decentralisering en echte synodaliteit of medezeggenschap, verwacht door vele concilievaders, kwam uiteindelijk maar weinig in huis. Niet dat er geen weerwerk werd geboden. Onder meer kardinaal Godfried Danneels zette er zich in zijn lange ambtsperiode als bisschop onverdroten voor in, zoals de biografie die vandaag over hem verschijnt (zie ook blz. 7-10) op tal van plaatsen duidelijk maakt. Het bracht hem overigens al begin jaren tachtig net daarover in een toenemend spanningsveld met de toenmalige prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, kardinaal Joseph Ratzinger. 

Dat Danneels zichtbaar opgetogen is met de huidige paus, heeft in belangrijke mate evenzeer hiermee te maken. Franciscus blijkt een gedeeld kerkbestuur immers tot een speerpunt te maken van zijn pontificaat. Denk maar aan de oprichting van de kardinale kroonraad, die steeds meer armslag krijgt, het opwaarderen van het kardinalencollege en de bisschoppensynode als reële reflectiecentra namens de wereldwijde kerk, het trachten om te buigen van de Vaticaanse Curie tot instellingen in daadwerkelijke dienst van het wereldepiscopaat tot en met het in het vooruitzicht stellen van meer autonomie, zelfs leerstellig, voor de plaatselijke bisschoppenconferenties (Evangelii Gaudium, nr. 32).

De tweede bisschoppensynode over het gezin, volgende maand, wordt ook daarom een belangrijke nieuwe afspraak. Want met de heersende diepe verdeeldheid onder de synodevaders over een aantal hete hangijzers, dreigt het collegialiteitsmodel opnieuw in zwaar weer te verzeilen. Het diplomatieke talent van kardinaal Danneels, door Franciscus ook op deze synode persoonlijk uitgenodigd, en de grote ervaring die hij met dergelijke kerkvergaderingen heeft, zal meer dan van pas komen. 

Uw reacties zijn welkom op geert.dekerpel@tertio.be