“Door geen enkele leugenaar verliezen we definitief ons geloof in de waarheid. Om de huidige informatie- en vertrouwenscrisis te verklaren, heb je een ‘metafysica van het wantrouwen’ nodig”, betoogt Amerikaans filosofe Susan Neiman in Tertio van 15 november 2017. “Volwassen burgers aanvaarden hoe onze wereld is, maar spannen zich tegelijk in voor wat zij dient te zijn.”
“Een vertrouwd waarheidsbegrip loslaten, vergt een zekere theoretische ondersteuning. Concreet bestaat die uit een samenraapsel van neoliberale economie, postmoderne filosofie en evolutionaire psychologie. Op die drie ideologische aannames steunt het dominante wereldbeeld sinds 1989”, vertelt Neiman. “Voor adepten van het neoliberalisme zijn marktwaarden de enige relevante waarden. Daarnaast omarmt een zwijgende massa de postmoderne gedachte dat elke aanspraak op idealen finaal gemotiveerd is door machtsdrang. Tot slot wint een gepopulariseerde versie van darwinisme terrein, waarbij elk altruïsme gereduceerd wordt tot aanpassingsgedrag dat nuttig is voor het voortbestaan van ‘onze soort’. Samen leiden die opvattingen tot een ‘metafysica van het wantrouwen’, waarin het woekerende nihilisme geworteld is. Volgens dergelijke kille wereld- en mensvisies vormt elk groot verhaal een leugen, bedoeld om egoïsme en eigenbelang te versluieren.”
“Uit die impasse raken we alleen langs een middenweg waarop Immanuel Kant heeft gewezen”, stelt de filosofe. “Zijn pleidooi voor ‘volwassenheid’ blijft naar mijn gevoel ijzersterk. Een volwassen burger is wijs genoeg om niet automatisch te aanvaarden wat anderen vertellen, al verliest hij of zij evenmin na gebeurlijke teleurstellingen elk geloof in beterschap. Zo iemand aanvaardt hoe onze wereld is en spant zich tegelijk in voor wat zij dient te zijn. Bij Kant is volwassenheid dan ook geenszins in strijd met redelijke opstandigheid. Hij heeft immers de stelling verdedigd dat mensen het geluk waardig zijn en onze kritische rede precies daarover waakt. De rede leert dat onze werkelijkheid niet rationeel is. Onrecht en ongelijkheid hoeven niet te bestaan.”
Abonneer of vraag een gratis proefnummer op www.tertio.be